Thay vì lo sợ AI “cướp” việc, nhà báo phải làm chủ AI

Các cơ quan báo chí phải liên tục đổi mới sáng tạo, phải dám bước ra khỏi vùng an toàn. Không chỉ lãnh đạo các cơ quan báo chí mà mỗi phóng viên cũng phải mạnh dạn chấp nhận sự thay đổi. Nếu cứ e ngại rụt rè sợ sai, sợ thất bại thì sẽ không thể tạo ra đột phá.

Đó là chia sẻ của nhà báo Lê Quốc Minh, Tổng biên tập Báo Nhân Dân, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam với Báo Thanh Niên xung quanh vấn đề tạo không gian phát triển cho báo chí, nhân kỷ niệm 100 năm ngày Báo chí cách mạng Việt Nam (21.6.1925 - 21.6.2025).

Người làm báo cần làm chủ AI

Thưa ông, năm nay, báo chí cách mạng bước vào một dấu mốc quan trọng là kỷ niệm 100 năm ngày thành lập. Nhìn lại chặng đường đã qua, ông nhìn nhận và đánh giá như thế nào về vai trò, sứ mệnh, cũng như bước phát triển của báo chí nước nhà?

Nhà báo Lê Quốc Minh: Trải qua 100 năm hình thành và phát triển kể từ khi tờ Báo Thanh Niên ra đời dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo của Chủ tịch Hồ Chí Minh, báo chí cách mạng Việt Nam đã có những dấu ấn rất đáng tự hào.

Từ những ngày đầu sơ khai, báo chí hoạt động với rất nhiều khó khăn nhưng đã thực sự trở thành công cụ truyền bá tư tưởng cách mạng, khơi dậy lòng yêu nước, kích thích niềm tự hào dân tộc đứng lên đấu tranh chống lại chế độ thực dân. Nhờ sự dẫn dắt đi đầu của báo chí đã góp phần vào thắng lợi của cuộc Cách mạng tháng Tám, sau đó là cuộc kháng chiến trường kỳ của dân tộc.

Sau khi đất nước thống nhất và bước vào thời kỳ phát triển trong môi trường hòa bình, với tinh thần cởi mở của xã hội, của nền chính trị, báo chí hòa mình trong con đường đổi mới của đất nước.

Có thể nói trong những năm gần đây, báo chí Việt Nam không bị chậm hơn so với báo chí thế giới khi những tiến bộ về KH-CN, trong đó có công nghệ báo chí giúp cho các cơ quan báo chí Việt Nam tiệm cận những gì báo chí thế giới đang có. Trước đây, có một khoảng thời gian báo chí Việt Nam phát triển chậm so với thế giới vài chục năm, không thì cũng vài năm. Còn bây giờ, cái gì thế giới có là Việt Nam có ngay và tốc độ cũng rất nhanh chóng. Đơn cử, trong vài năm gần đây khi trí tuệ nhân tạo (AI), đặc biệt là AI tạo sinh đang trở thành trào lưu trên thế giới, các cơ quan báo chí Việt Nam rất nhanh chóng ứng dụng trong hoạt động của mình.

Theo một số báo cáo, hiện nay có 25% các cơ quan báo chí của Việt Nam đã ứng dụng AI ở một khâu nào đó trong quá trình vận hành, sản xuất nội dung và theo dõi độc giả, khán thính giả. Đây cũng là bước tiến quan trọng trong quá trình chuyển đổi số mà Chính phủ đang yêu cầu thúc đẩy mạnh mẽ trong thời gian tới.

Không thể phủ nhận những lợi ích của AI đối với các cơ quan báo chí, song nhiều nhà báo lo ngại bị cạnh tranh, thậm chí mất việc bởi AI có thể viết tin, dựng video, phân tích dữ liệu một cách nhanh chóng và chính xác. Theo ông, làm thế nào để tạo ra không gian phát triển mới cho báo chí mà trong đó, AI là công cụ hỗ trợ chứ không phải là mối đe dọa?

Với sự phát triển nhanh chóng của AI như hiện nay, việc nó có thể đảm đương nhiều phần việc của con người là một thực tế. Không chỉ công việc của người mới vào nghề mà AI thậm chí có thể làm được việc của những người đã thành thạo, lành nghề. Đây cũng là vấn đề gây ra nỗi lo cho xã hội, không chỉ với báo chí mà còn các lĩnh vực khác. Chúng ta đã thấy tình trạng sa thải nhân sự ở rất nhiều doanh nghiệp, nhiều lĩnh vực khác nhau. Tuy nhiên, thay vì lo sợ AI đe dọa, AI "cướp" việc của mình thì mình phải làm chủ AI. Bây giờ không sử dụng AI thì không thể cạnh tranh được, mình làm chủ AI để công nghệ phục vụ mình thì đó mới là cách thức đúng đắn.

AI cũng giúp các nhà báo nâng tầm sáng tạo, làm ra những sản phẩm báo chí hay ho hơn. Đến thời điểm này, những sáng tạo của con người vẫn là thứ mà AI chưa theo kịp được. Thay vì lo sợ AI sáng tạo hơn mình thì các nhà báo phải sáng tạo hơn AI.

Trong thời đại mà chỉ với một chiếc điện thoại và wifi, ai cũng có thể "lên sóng", ông có thấy báo chí bị cạnh tranh, không gian của báo chí đang bị thu hẹp hay không?

Ngày xưa, người đọc, người xem, người nghe chỉ có thể trông cậy vào báo chí để có được thông tin nên mới có câu "Báo đài đã nói là đúng". Nhưng khi internet phát triển, đặc biệt khi mạng xã hội phát triển, mỗi người có một thiết bị di động trong tay và có thể đăng tải bất kỳ nội dung gì mình muốn. Trước đây, chúng ta cạnh tranh giữa các cơ quan báo chí với nhau, còn bây giờ mình cạnh tranh với trăm triệu người.

Trong thời gian dài, chúng ta có khái niệm "nhà báo quốc dân", ai cũng có thể làm báo. Trong số rất nhiều cá nhân đăng tải thông tin, có những người có năng lực chuyên nghiệp, có những người có khả năng tiếp cận nguồn tin khác nhau, nhưng đa số đều là những người bình thường, chỉ đơn giản đăng tải những gì họ nhìn thấy, họ quay được…

Trong bối cảnh thế giới tràn ngập, thậm chí thừa mứa tin tức, người dùng bị sao nhãng khỏi báo chí chính thống, khiến báo chí không còn là kênh duy nhất để tiếp cận thông tin. Những nền tảng truyền thống ngày càng khó khăn, bạn đọc không mua báo in nữa, không bật đài, không xem ti vi, không vào website các cơ quan báo chí để lấy tin tức… Thay vào đó, họ có thể tiếp cận thông tin từ nhiều nguồn khác nhau, mặc dù những nguồn này có thể chưa được thẩm định hay cung cấp thông tin chưa chính xác, thậm chí sai lệch.

Nếu người dân có thể tiếp cận hàng vạn, hàng triệu, hàng tỉ thông tin mỗi ngày thì lý do gì khiến cho họ đến với báo chí? Làm thế nào để giành lại sự chú ý của người dùng đối với báo chí chính thống, kéo họ đến với mình? Đây là nhiệm vụ vô cùng khó khăn, thách thức rất lớn, nhưng không phải không thể làm được.

Thực tế cho thấy khi người dùng ngụp lặn giữa biển thông tin, lúc đầu họ rất háo hức bơi ra khơi xa. Đến khi bị quá tải thông tin, họ rất cần quay lại cơ quan báo chí để kiểm chứng. Thậm chí, khi mệt mỏi trước quá nhiều thông tin dư thừa ập đến, có những người mong muốn cơ quan báo chí chính thống cung cấp một lượng thông tin vừa phải và đáp ứng nhu cầu.

Việc sáp nhập, tinh gọn các cơ quan báo chí đang khiến không ít tòa soạn lúng túng trong mô hình vận hành mới. Làm sao để quá trình này là cơ hội tái cấu trúc hiệu quả, mở ra không gian sáng tạo cho báo chí?

Có một thời gian sự thay đổi của xã hội diễn ra quá nhanh trong khi báo chí không theo kịp sự thay đổi đó. Các tờ báo ban đầu chỉ có báo in, về sau thêm các trang tin điện tử, nhưng rất lúng túng trong việc làm thế nào để tờ báo trở nên linh hoạt, hấp dẫn.

Chúng ta thấy cùng một sự kiện, lẽ ra báo chí phải nhìn từ nhiều góc khác nhau để có nội dung đa dạng thì rất nhiều nội dung trên các báo na ná nhau, như "mặc đồng phục", dẫn đến kém sự hấp dẫn độc giả. Chưa kể, sự phát triển của xã hội, của công nghệ đã xóa nhòa ranh giới, thông qua internet không còn biên giới, không còn khoảng cách giữa các địa phương, thậm chí kéo gần với quốc tế. Trong khi đó, nhiều cơ quan báo chí vẫn chậm chân, hoạt động theo lối cũ, không hiệu quả.

Việc sắp xếp, tinh gọn các cơ quan báo chí không thuần túy là giảm số lượng cơ quan báo chí, giảm số lượng những người làm công tác báo chí mà ở đây là để có những đơn vị tinh hơn, chất lượng hơn. Một đơn vị có thể sản xuất đa dạng nội dung, không còn phân định báo tỉnh này đưa tin tỉnh này, báo tỉnh kia chỉ biết tỉnh kia. Một nội dung của đài địa phương nếu làm tốt thì những nét văn hóa đặc thù của địa phương đấy vẫn lan tỏa sang các địa phương khác, thậm chí vươn ra quốc tế.

Chúng ta tinh gọn lại để những người ưu tú nhất duy trì, xây dựng một cơ quan báo chí mạnh. Có thể số người ít hơn trước hoặc vẫn như trước nhưng với tư duy mới sẽ hoạt động hiệu quả hơn. Mong muốn của lãnh đạo Đảng, Nhà nước là quá trình sắp xếp, tinh gọn không thuần túy giảm số lượng mà tạo ra các cơ quan báo chí chất lượng hơn. Báo chí cũng phải hướng đến quy trình tinh gọn để tăng hiệu năng, hiệu lực hiệu quả.

Vậy trong bối cảnh công nghệ số và mạng xã hội chi phối mạnh mẽ, các cơ quan báo chí cần phải làm gì để bắt kịp xu thế phát triển, tiếp cận độc giả?

Sự cạnh tranh ngày càng tăng nhưng không có nghĩa là báo chí bị thua kém, mà ngược lại càng thúc đẩy các cơ quan báo chí phải chuyên nghiệp hơn, làm ra những sản phẩm chất lượng, khác biệt hơn. Người nào trụ được, duy trì được sự quan tâm của bạn đọc sẽ càng được nâng cao chất lượng. Người nào làm báo hời hợt, dễ dãi, không tạo ra được sự khác biệt thì sẽ bị đào thải.

Công nghệ hiện đại có thể làm những điều mà trước đây báo chí truyền thống của những năm trước không làm được. Các nhà báo hiện nay cũng được hỗ trợ bởi rất nhiều công cụ, AI có thể giúp nhà báo giảm thời gian "cày cuốc" để có thể tập trung sáng tạo nhiều hơn.

Bây giờ, yếu tố đổi mới sáng tạo trong báo chí rất được chú trọng. Mình chỉ thuần túy viết tin cho thật nhiều, chụp ảnh cho thật nhiều, làm video cho nhiều… nhưng nhiều chưa chắc đã được quan tâm, thậm chí có quan điểm rằng làm ít hơn mà tinh để thu hút chú ý của người dùng.

Công nghệ làm báo hiện nay cho phép nâng tính cá nhân hóa của các cơ quan báo chí lên. Việc cung cấp thông tin trúng đối tượng dễ dàng, đạt độ chính xác cao hơn trước, thậm chí xây dựng đội ngũ người dùng trung thành để cung cấp thông tin cho nhóm đối tượng này. Từ nhóm đối tượng này sẽ lan tỏa ra nhóm đối tượng khác trong xã hội.

Tóm lại, báo chí phải nâng cao chất lượng, chuyên nghiệp hơn, phải đổi mới, làm cho mình hấp dẫn hơn, thu hút hơn thì mới có thể cạnh tranh và phát triển.

Báo chí phải bước ra khỏi vùng an toàn

Báo chí đang bước vào kỷ nguyên số với nhiều thay đổi nhanh chóng, bên cạnh những thách thức, ông đánh giá như thế nào về cơ hội của báo chí Việt Nam trong kỷ nguyên mới?

Trong thách thức nào cũng có cơ hội, nếu mình chỉ nhìn thấy thách thức thì sẽ dễ dàng nhụt chí nhưng nếu mình tìm ra cơ hội trong rất nhiều khó khăn và dám thử nghiệm, dám chấp nhận sai lầm, thậm chí là chấp nhận thất bại thì mới có thể tìm ra con đường phù hợp.

Mỗi cơ quan báo chí sẽ có những cánh cửa khác nhau, cùng một điều kiện như nhau, cùng một thách thức như nhau nhưng cơ hội đến với cơ quan báo chí lại là sự khác biệt. Mỗi cơ quan báo chí có thế mạnh riêng, có nhóm độc giả riêng, có mối quan hệ riêng… Nếu tìm ra đặc thù để phát triển thì đó là con đường riêng của các cơ quan báo chí. Chúng ta có thể tham khảo sự thành công và thất bại của người khác để tìm ra con đường cho riêng mình, nhưng phải liên tục đổi mới sáng tạo, phải dám bước ra khỏi vùng an toàn. Không chỉ lãnh đạo các cơ quan báo chí mà mỗi phóng viên trong tòa soạn cũng phải mạnh dạn chấp nhận sự thay đổi. Nếu cứ e ngại, rụt rè sợ sai, sợ thất bại thì sẽ không thể tạo ra đột phá.

Hội Nhà báo Việt Nam có định hướng hay hỗ trợ gì để tạo không gian cho báo chí phát triển không, thưa ông?

Hội Nhà báo Việt Nam, ngoài bảo vệ quyền lợi cho các hội viên thì điều quan trọng nhất là tổ chức đào tạo. Không chỉ đào tạo kỹ năng làm báo, chúng tôi còn đào tạo kỹ năng quản lý, cung cấp kỹ năng mới mà sự phát triển công nghệ làm báo đòi hỏi. Trong tháng 6 này, Hội Nhà báo triển khai lớp dạy về AI với định hướng ít nhất trong khoảng thời gian 1 - 2 tháng tới sẽ có 1.500 - 2.000 nhà báo trên toàn quốc được huấn luyện về AI.

Mục tiêu xa hơn có thể nâng con số cao hơn để phổ cập AI cho các nhà báo. Đó chính là sự hỗ trợ cho các nhà báo. Chúng tôi cũng có những lớp giới thiệu về mô hình kinh doanh báo chí để phổ biến kiến thức, kinh nghiệm cho các cơ quan báo chí tham khảo.

Nhân kỷ niệm 100 năm báo chí cách mạng, ông có thông điệp gì gửi tới đội ngũ những người làm báo và kỳ vọng gì cho sự phát triển của báo chí nước nhà trong kỷ nguyên mới?

Chúng tôi luôn tin tưởng vào thế hệ trẻ với niềm đam mê, lòng nhiệt huyết bao giờ cũng bùng cháy hơn những người làm việc lâu năm. Thế hệ trẻ hiện nay được trang bị những kỹ năng mới mẻ, nắm bắt được công nghệ mới và họ có tư duy đổi mới sáng tạo, họ tiếp cận được văn hóa đa dạng của thế giới nên nhiều ý tưởng, nhiều cách thức họ làm rất khác so với thế hệ làm báo đi trước.

Chúng ta cần đặt niềm tin vào thế hệ những người làm báo trẻ và truyền lửa cho họ, truyền cho họ định hướng nhưng cũng tạo điều kiện để họ đổi mới, tham gia quá trình làm việc ngay từ đầu, thay vì thành kiến người trẻ "không đáng tin cậy, dễ nhảy việc, dễ thay đổi…".

Báo chí là lĩnh vực đặc thù đòi hỏi nhiều kinh nghiệm nên làm báo càng lâu lại càng có kinh nghiệm nhiều. Nếu chúng ta kết hợp được thế hệ những người làm báo giàu kinh nghiệm với một thế hệ trẻ năng động, sáng tạo thì chắc chắn, các cơ quan báo chí sẽ tạo ra đột phá, mạnh mẽ tiến về phía trước.

Xin cảm ơn ông!