Thầy giáo Hà Nội nói thẳng: Hàng triệu người học tiếng Anh đã sống trong một ảo tưởng, tốn tiền, lãng phí công sức

Bạn có đang bị mắc phải "ảo tưởng" này?

Trong hành trình học tiếng Anh, rất nhiều người Việt mang theo một niềm tin tưởng như chân lý: Muốn nói tiếng Anh giỏi, phải nói giống người bản ngữ. Niềm tin này không chỉ phổ biến mà còn được nuôi dưỡng bởi các trung tâm ngoại ngữ, bởi quảng cáo rầm rộ về "giáo viên bản ngữ 100%", và bởi sự kỳ vọng xã hội dành cho một thứ tiếng Anh "chuẩn Mỹ" hay "chuẩn Anh".

Nhưng liệu "giọng bản ngữ" có thực sự là đích đến duy nhất hay thậm chí là đích đến đúng đắn? Có bao giờ chúng ta tự hỏi: Giọng bản ngữ là gì, ai quyết định nó là chuẩn, và tại sao chúng ta lại cảm thấy xấu hổ khi mang trong mình một chút accent Việt Nam?

Thầy giáo Đỗ Cao Sang, thạc sĩ chuyên ngành quản lý giáo dục tại Mỹ, tác giả của chương trình tự học tiếng Anh English Lights Your Homes (ELYH) cho rằng, đây là một loại "ảo tưởng" trong suốt nhiều năm của hàng triệu người học tiếng Anh, đặc biệt là tại Việt Nam.

Theo thầy Sang, cụm từ "giọng bản ngữ" được sử dụng như một tiêu chuẩn vàng, một đỉnh cao mà ai cũng khao khát vươn tới. Các trung tâm ngoại ngữ quảng bá rầm rộ "thầy bản ngữ 100%", nhiều học viên cố gắng uốn lưỡi cho giống người Mỹ hoặc Anh quốc, thậm chí cảm thấy xấu hổ nếu bị phát hiện nói tiếng Anh với... giọng Việt.

Nhưng có một câu hỏi ít ai đặt ra: Rốt cuộc thì "giọng bản ngữ" là gì? Nó có thật không? Ai công nhận nó là "chuẩn"?

Khi đi sâu vào vấn đề này, ta mới phát hiện rằng khái niệm "giọng bản ngữ chuẩn" không những mơ hồ mà còn rất đáng ngờ. Trong thời đại toàn cầu hóa và ngôn ngữ biến động liên tục, việc chạy theo một giọng "thuần chủng" là hành trình... đuổi bắt ảo ảnh.

Thế nào là "giọng bản ngữ"?

Theo định nghĩa phổ biến, "người bản ngữ" là người sinh ra và lớn lên trong môi trường tiếng Anh như ngôn ngữ đầu tiên. Nhưng chỉ cần đi sâu hơn một chút, khái niệm này lập tức trở nên lỏng lẻo và đầy mâu thuẫn.

"Một người gốc Mexico, sinh ở Mỹ, nói tiếng Anh pha giọng Hispanic có phải là người bản ngữ? Một đứa trẻ sinh ở Ấn Độ, học trong hệ thống Anh ngữ từ mẫu giáo, tư duy bằng tiếng Anh, nói tiếng Anh chuẩn Ấn có là bản ngữ không? Một người Anh sống ở Perth (Úc) 30 năm, bị ảnh hưởng giọng Úc giọng anh ta là "Anh" hay "Úc"?

Ngay cả ở Mỹ hay Anh, các giọng nói cũng khác nhau đến mức... không hiểu được. Người ở Liverpool (Anh) nói tiếng Anh nhanh đến mức người London cũng thấy khó nghe. Người ở bang Louisiana (Mỹ) có giọng đặc quánh pha Creole. Vậy giọng nào là "chuẩn"?", thầy Sang đặt câu hỏi.

Không giống như môn Toán có một đáp số, tiếng Anh, với tư cách là một ngôn ngữ toàn cầu – mang theo sự đa dạng đến cực độ. Hoa Kỳ có giọng New York (gắt, sắc), giọng miền Nam (kéo dài, luyến láy), giọng California (thoải mái, nuốt âm), giọng Trung Tây (được gọi là "General American"). Anh quốc có Cockney (giọng bình dân London), Estuary (giọng vùng sông Thames), RP (Received Pronunciation – giọng quý tộc cũ), và hàng chục accent vùng miền. Úc phân ra Broad Australian (rất dân dã), General (truyền thông), và Cultivated (gần giống Anh RP). Ấn Độ, Singapore, Philippines, Nigeria – đều là những nước có tiếng Anh là ngôn ngữ chính thức, với accent đặc trưng.

Vậy ai là "bản ngữ chính tông"? Ai là giọng chuẩn?

Theo thống kê của British Council, có hơn 2 tỷ người trên thế giới đang sử dụng tiếng Anh, trong đó chỉ có khoảng 400 triệu người là bản ngữ thực sự (native speakers). Tức là hơn 80% người dùng tiếng Anh là non-native – và phần lớn đến từ châu Á.

Ấn Độ có hơn 125 triệu người nói tiếng Anh. Philippines khoảng 90 triệu. Nigeria gần 80 triệu. Số lượng người nói tiếng Anh ở những nước này vượt xa tổng dân số của Anh, Mỹ và Úc cộng lại. Nếu áp dụng logic "giọng ai nhiều người nói là chuẩn" thì accent Ấn Độ hay Philippines mới là giọng thống trị toàn cầu.

Dù giọng có thể khác nhau, có một yếu tố luôn bất biến: trọng âm từ (word stress)

Một người nói giọng Scotland, giọng Jamaica, hay giọng Singapore nếu nhấn đúng trọng âm của từ photograph là 'PHO-to-graph, thì người nghe sẽ hiểu. Nhưng nếu bạn đọc là pho-TO-GRAPH hoặc photo-GRAPH, thì người bản ngữ sẽ bối rối.

Ví dụ:

• "CONtract" (danh từ: hợp đồng) ≠ "conTRACT" (động từ: ký kết)

• "REcord" (danh từ: bản ghi) ≠ "reCORD" (động từ: ghi lại)

Trọng âm sai đồng nghĩa với phát ra thông điệp sai.

Đó là lý do tại sao nhấn trọng âm đúng quan trọng hơn rất nhiều so với bắt chước accent bản ngữ.

Nếu bắt buộc phải chọn một giọng làm "chuẩn để học", thì giọng của các đài phát thanh quốc tế là lựa chọn hợp lý nhất. Đây là những giọng đã qua huấn luyện, trung tính, dễ nghe, và mang tính quốc tế hóa cao. Nhiều giáo trình luyện nghe IELTS hoặc TOEFL cũng sử dụng các giọng này thay vì giọng bản địa vùng miền.

Đây không phải là giọng "bản ngữ tự nhiên" mà là giọng được huấn luyện để trở thành công cụ truyền thông toàn cầu. Cũng giống như phát thanh viên của VTV nói giọng Hà Nội trung tính chứ không phải giọng địa phương.

Hãy quên đi "bản ngữ chuẩn". Thay vào đó, hãy hướng đến mục tiêu sau:

Nhiều người mặc định cứ Mỹ, Anh, Úc là giỏi hơn. Trung tâm tiếng Anh dùng từ "bản ngữ" như chiêu bài quảng bá. Người học chưa phân biệt được accent, stress, fluency, và intelligibility (mức độ dễ hiểu).

Đây là nguyên nhân khiến học sinh Việt Nam lãng phí nhiều năm chỉ để uốn lưỡi cho giống "giọng chuẩn bản ngữ", trong khi nói sai trọng âm và không truyền đạt được nội dung.

Một người nói tiếng Anh giỏi là người phát âm rõ ràng, nhấn trọng âm đúng, dùng từ ngữ phù hợp và truyền đạt được ý tưởng một cách hiệu quả, bất kể accent.

Nếu bạn nói tiếng Anh như một người Việt nhưng người Mỹ, người Ấn, người Úc đều hiểu – bạn đã thành công.

Thậm chí, nhiều người bản ngữ còn phải luyện lại cách nói để dạy học, đọc tin tức, hoặc thuyết trình vì accent vùng miền của họ quá khó nghe.

Người Việt học tiếng Anh không cần biến mình thành người Anh, người Mỹ. Bạn không cần có giọng London hay Texas để được công nhận là "giỏi tiếng Anh". Điều bạn cần là phát âm rõ ràng, trọng âm đúng, ngữ pháp vững, và giao tiếp hiệu quả.

Thế giới không cần thêm một bản sao thất bại của giọng bản ngữ. Thế giới cần một người Việt Nam nói tiếng Anh tự tin, chính xác, và tự nhiên theo cách của mình.

Hãy nói tiếng Anh như một người Việt học giỏi không phải như một người bản ngữ giả.