Thấy gì từ việc các tỉnh bỗng dưng có biển, quy mô nông nghiệp rất lớn?

Sáp nhập tỉnh thành giúp mở rộng diện tích đất canh tác, cho phép tổ chức sản xuất tập trung, quy mô lớn. Những vùng đất trước đây phân tán, nhỏ lẻ, nay có thể quy hoạch lại thành vùng nguyên liệu chiến lược, phát triển các mô hình chuyên ngành như lúa - tôm, cây ăn trái, chăn nuôi tập trung, thủy sản ven biển...

Trao đổi với PV Tiền Phong , ông Trần Công Thắng - Viện trưởng Viện chiến lược, chính sách nông nghiệp và môi trường - đã phân tích những cơ hội, thách thức và giải pháp cho ngành nông nghiệp trong bối cảnh mới.

- Khi địa giới hành chính được mở rộng, đất đai và các nguồn lực được cộng gộp, nhiều tỉnh từ không có biển trở thành có biển, quy mô dân số và tài nguyên tăng mạnh, cơ hội nào cho ngành nông nghiệp thưa ông?

- Việc mở rộng địa giới hành chính và sáp nhập các tỉnh tạo ra không gian phát triển kinh tế nông nghiệp rộng lớn, tích hợp nhiều nguồn lực, mở ra cơ hội rõ rệt để hình thành nền nông nghiệp hiện đại, quy mô lớn và bền vững hơn.

Thứ nhất , sáp nhập giúp mở rộng diện tích đất canh tác, cho phép tổ chức sản xuất tập trung, quy mô lớn. Những vùng đất trước đây phân tán, nhỏ lẻ, nay có thể quy hoạch lại thành vùng nguyên liệu chiến lược, phát triển các mô hình chuyên ngành như lúa - tôm, cây ăn trái, chăn nuôi tập trung, thủy sản ven biển. Một số tỉnh không có biển khi sáp nhập với tỉnh ven biển sẽ mở ra tiềm năng kinh tế biển - như nuôi trồng thủy sản, làm muối, phát triển du lịch nông nghiệp ven biển.

Ví dụ, Hưng Yên hợp nhất với Thái Bình sẽ kết hợp được lợi thế cây ăn quả, chăn nuôi (Hưng Yên) với sản xuất lúa gạo, thủy sản ven biển (Thái Bình), tạo nên một hệ sinh thái nông nghiệp phong phú và linh hoạt hơn.

Thứ hai , sáp nhập tạo thuận lợi để phát triển liên kết vùng, tổ chức lại chuỗi giá trị từ sản xuất - chế biến - tiêu thụ trên không gian rộng lớn hơn. Đơn cử như Tây Nguyên, với thế mạnh cà phê, hồ tiêu có thể liên kết với các tỉnh Đông Nam Bộ - nơi tập trung các nhà máy chế biến, logistics và trung tâm xuất khẩu - để hình thành chuỗi nông sản giá trị cao...

Thứ ba, khi địa phương có quy mô lớn hơn, năng lực thu hút đầu tư cũng tăng lên. Việc tích hợp đất đai, dân số, hạ tầng, tài nguyên giúp xây dựng các vùng nguyên liệu lớn - điều kiện tiên quyết để thu hút doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp công nghệ cao, sản xuất xanh và phát triển bền vững.

Cần Thơ sáp nhập với Hậu Giang và Sóc Trăng sẽ hình thành trung tâm sản xuất - chế biến - logistics nông sản hiện đại, đủ điều kiện để tiếp nhận dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài lớn. Lúa chất lượng cao từ Sóc Trăng hay tôm nước lợ từ Hậu Giang có thể đưa vào các nhà máy chế biến tại Cần Thơ, hướng tới xuất khẩu giá trị cao.

- Như ông vừa phân tích, khi sáp nhập các tỉnh thành có thuận lợi lớn nhưng thách thức chắc cũng sẽ nhiều. Theo ông, vấn đề lớn nhất khi phát triển kinh tế nông nghiệp quy mô lớn hậu sáp nhập là gì?

- Có nhiều thách thức trong phát triển. Đó là sự khác biệt giữa các tỉnh về điều kiện tự nhiên, loại hình sản xuất và tư duy phát triển là trở ngại lớn. Có tỉnh mạnh về lúa gạo, tỉnh khác lại phát triển cây ăn quả hoặc nuôi trồng thủy sản, dẫn đến khó khăn trong xây dựng chiến lược phát triển nông nghiệp thống nhất nếu không có quy hoạch hợp lý, linh hoạt theo vùng sinh thái.

Sự chồng lấn hoặc mâu thuẫn giữa các quy hoạch cũ khiến tái quy hoạch vùng nguyên liệu, hạ tầng chế biến, logistics gặp nhiều rào cản. Thậm chí, có thể phát sinh tranh chấp về đất đai, nước tưới, ngân sách giữa nông nghiệp và các ngành khác.

Khác biệt trong tổ chức quản lý và sản xuất giữa các địa phương cũng gây khó khăn khi chuyển đổi mô hình. Người dân có thể bỡ ngỡ, không đồng thuận nếu thiếu thông tin, hỗ trợ kỹ thuật và chính sách phù hợp. Bên cạnh đó, sản xuất nhỏ lẻ vẫn chiếm tỷ trọng lớn, trong khi cơ chế liên kết và hợp tác xã còn yếu, thiếu năng lực.

Cuối cùng, hạn chế về vốn, hạ tầng nông nghiệp chưa đồng bộ, nhân lực thiếu kỹ năng và xu hướng già hóa cũng là những thách thức cần giải quyết để xây dựng nền nông nghiệp hiện đại, quy mô lớn và bền vững.

- Theo ông, nông dân, hợp tác xã đến doanh nghiệp cần chuyển đổi ra sao, thích ứng thế nào sau sáp nhập tỉnh thành?

- Để thích ứng với mô hình mới, các chủ thể cần thay đổi tư duy và cách tổ chức sản xuất. Cán bộ quản lý cấp tỉnh phải nhìn sản xuất theo không gian vùng, liên tỉnh, thay vì bám theo địa giới hành chính cũ. Cần quy hoạch sản phẩm chủ lực, xác định chuỗi giá trị then chốt, đầu tư hạ tầng đồng bộ và thúc đẩy tích tụ đất đai.

Nông dân phải chuyển từ sản xuất đơn lẻ sang liên kết qua hợp tác xã hoặc doanh nghiệp, áp dụng số hóa, sản xuất an toàn theo tiêu chuẩn để đáp ứng nhu cầu thị trường.

Hợp tác xã cần nâng cao năng lực quản trị, mở rộng địa bàn, đầu tư vào dịch vụ đầu vào, chế biến, tiêu thụ và ứng dụng công nghệ số.

Doanh nghiệp nên tập trung vào chế biến sâu, nông nghiệp công nghệ cao, logistics và xuất khẩu, chủ động xây dựng vùng nguyên liệu, đồng hành với chính quyền địa phương trong quy hoạch và hoạch định chính sách phát triển nông nghiệp quy mô lớn, hiện đại và bền vững.

- Xin cảm ơn ông!