Thành cổ Quảng Trị phải hứng chịu bao nhiêu tấn bom đạn trong 81 ngày đêm?

Sau hai đợt tấn công trong Chiến dịch xuân hè năm 1972, quân giải phóng miền Nam Việt Nam đã chọc thủng hệ thống phòng ngự kiên cố nhất và giành được hoàn toàn tỉnh Quảng Trị vào ngày 1/5/1972. Bị mất căn cứ chiến lược tại Quảng Trị và nguy cơ mất tiếp tỉnh Thừa Thiên, đổ vỡ kế hoạch Việt Nam hóa chiến tranh, Mỹ bổ sung khí tài để quân đội Việt Nam Cộng hòa phản công chiếm lại Quảng Trị, đặc biệt là khu thành cổ.

Sáng 28/6/1972, chính quyền Việt Nam Cộng hòa với sự hậu thuẫn của Mỹ tổ chức các cuộc phản công mang mật danh “Lam Sơn 72” trên quy mô lớn nhằm tái chiếm Quảng Trị. Cuộc chiến đấu kéo dài trong 81 ngày đêm, từ 28/6 đến 16/9/1972, diễn ra vô cùng ác liệt. Hai bên giằng co từng mét đất, từng ngôi nhà. Bom đạn đã phá hủy hoàn toàn thị xã Quảng Trị. 

Trên báo Quân đội Nhân dân số ra ngày 9/8/1972 đã viết: “Mỗi mét vuông đất tại Thành cổ Quảng Trị là một mét máu và sự hy sinh của các anh đã trở thành bất tử. Trong 81 ngày đêm, từ ngày 28/6 đến 16/9/1972, Thành cổ Quảng Trị đã phải hứng chịu 328.000 tấn bom đạn. Trung bình mỗi chiến sĩ phải hứng lấy 100 quả bom, 200 quả đạn pháo. Mỗi ngày có 1 đại đội vượt sông để tiếp viện quân số, nhưng đêm nay 1 đại đội tiến vào thì ngày mai chỉ còn lại vài người sống sót”.

“K3 Tam Đảo còn - Thành cổ Quảng Trị còn” chính là lời thề quyết tử của các chiến sĩ Tiểu đoàn 3 - Tỉnh đội Quảng Trị (K3 - Tam Đảo). Đây là đơn vị trực tiếp chốt giữ trong Thành cổ Quảng Trị qua 81 ngày đêm lịch sử.

Đại tá Nguyễn Văn Hợi, Trưởng ban liên lạc Tiểu đoàn K3 Tam Đảo, một trong những người trở về từ chiến trường năm ấy nhớ lại: “Thành cổ mỗi chiều rộng 500m, mà Tiểu đoàn chúng tôi nằm lại hơn 1.000 người. Thành cổ rộng nhưng đồng đội tôi nằm chật”.

Về cuộc chiến đấu 81 ngày đêm bảo vệ Thành cổ Quảng Trị, Tổng Bí thư Lê Duẩn đã viết: “Chúng ta đã chịu đựng không phải vì chúng ta là gang thép, vì gang thép cũng chảy với bom đạn của chúng. Mà chính chúng ta là những con người, những con người thật sự - những con người Việt Nam với truyền thống 4.000 năm lịch sử đã giác ngộ sâu sắc trách nhiệm trọng đại trước Tổ quốc, trước thời đại”.

Theo Thiếu tướng Nguyễn Đức Huy, nguyên Phó tư lệnh Quân khu 2, bên cạnh ý nghĩa về địa lý, quân sự, Thành cổ Quảng Trị có vai trò quan trọng về mặt chính trị, ngoại giao, là biểu tượng cho ý chí của mỗi bên. Mọi thành bại trên chiến trường này sẽ tác động trực tiếp tới vị thế các bên trong cuộc đàm phán ở Paris.

“Ta giữ được thành cổ càng lâu, lợi thế phái đoàn ngoại giao của ta tại Hội nghị Paris càng lớn. Mỹ muốn sớm cắm được cờ ở thành cổ để ép ta ký hiệp ước với điều khoản có lợi cho họ, nhưng ta không để điều đó xảy ra”, ông nói.

Nhờ đó, cuộc chiến đấu 81 ngày đêm bảo vệ Thành cổ Quảng Trị đã góp phần tạo nên bước ngoặt lịch sử làm thay đổi cục diện chiến tranh, buộc Mỹ phải nối lại đàm phán và đi đến ký kết Hiệp định Paris về chấm dứt chiến tranh ở Việt Nam, công nhận nền độc lập, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của Việt Nam; góp phần tạo tiền đề để quân và dân ta mở Chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử, làm nên Đại thắng mùa Xuân 1975

Trong 81 ngày đêm bảo vệ Thành cổ Quảng Trị, dòng sông Thạch Hãn là con đường tiếp tế nhân lực, vật lực chủ yếu cho mặt trận Quảng Trị, nhưng mỗi ngày chỉ có một đại đội bơi qua sông mang theo nhu yếu phẩm, đạn dược với số lượng rất hạn chế.

Thời điểm mùa mưa bão đến, nước sông Thạch Hãn dâng cao, chảy xiết khiến hầm hào sụt lở. Bộ đội ngâm mình trong nước suốt ngày đêm, không thể ăn uống, nghỉ ngơi, khiến vết thương ngấm nước càng nặng.

Để cắt con đường tiếp tế, địch điên cuồng ném bom bắn phá, rất nhiều chiến sĩ ta đã nằm lại trên dòng sông.

Đặc biệt ngày 16/9/1972, ngày cuối cùng của 81 ngày đêm, sau khi nhận lệnh cấp trên rút toàn bộ quân sang bờ Bắc của sông để bảo toàn lực lượng, hàng trăm chiến sĩ và thương binh sau nhiều ngày ngâm mình trong nước, đói rét đã không còn đủ sức để chống chọi với dòng nước lũ. Sông Thạch Hãn đã trở thành nơi an nghỉ vĩnh hằng của các chiến sĩ Thành cổ Quảng Trị.

Như vậy, sau 81 ngày đêm chiến đấu, quân giải phóng phải rút quân bảo toàn lực lượng để tiếp tục kháng chiến, nhưng những mục tiêu chủ yếu và quan trọng nhất đã đạt được, đó là giành thắng lợi trong việc ký kết Hiệp định Paris, làm thất bại hoàn toàn âm mưu của Mỹ và Việt Nam Cộng hòa - muốn nhanh chóng chiếm lại Quảng Trị.

Trường Bồ Đề được xây dựng năm 1959, là một phần trong quần thể Di tích quốc gia đặc biệt Thành cổ Quảng Trị - công trình hiếm hoi còn lại sau 81 ngày đêm lịch sử của quân dân Việt Nam.

Trường do Hội Phật giáo Quảng Trị xây dựng bằng phong trào quyên góp gạo Bồ Đề của phật tử và người dân. Năm 1972, trong cuộc chiến đấu của quân và dân ta chống lại chiến dịch phản kích tái chiếm thị xã Quảng Trị của Mỹ - Ngụy diễn ra vô cùng ác liệt, Trường Bồ Đề trở thành một trong những chốt chiến đấu quan trọng của quân ta, đánh trả hàng trăm đợt phản kích của địch.

Trong 81 ngày đêm chiến đấu bảo vệ Thành cổ Quảng Trị, bom đạn tàn khốc đã hủy diệt hầu như toàn bộ thị xã Quảng Trị. Trường Bồ Đề là một trong số ít ỏi những công trình còn sót lại và tồn tại đến ngày nay.