Tham vọng 'địa đàng tư nhân' của Elon Musk

Giữa vùng hẻo lánh Nam Texas, Elon Musk đang âm thầm biến Starbase thành "thành phố riêng" - nơi quyền lực công ty có thể lấn át người dân và luật lệ truyền thống.

Trên cung đường vắng lặng kéo dài hàng dặm của Quốc lộ 4 ở miền Nam Texas, ít ai ngờ rằng vùng đất cằn cỗi, đầy bụi cây mesquite này lại là tâm điểm của một tham vọng mang tầm vũ trụ.

Nơi đây từng là chứng nhân của những trận chiến thời Nội chiến, giờ dường như vẫn bất biến và đứng ngoài mọi sự xáo trộn chính trị. Cho đến khi giữa bụi rậm, bất ngờ hiện ra một bức tượng bán thân bằng vàng khổng lồ của Elon Musk, ánh mắt hướng xa xăm về phía chân trời.

Từ đó, các dấu hiệu của thời cuộc chính trị lộ rõ. Các nhân viên thuộc Cơ quan Thực thi Di trú và Hải quan Mỹ (ICE) mặc áo giáp chống đạn, chặn xe tại một trạm kiểm soát biên giới nội địa.

Cách đó không xa, hai tòa tháp bê tông cao 9 mét được vẽ kín hình chân dung Musk và biểu tượng chú chó Shiba Inu của đồng tiền số DOGE, bao quanh một chiếc Studebaker cũ kỹ rao bán trong đám bụi mù.

Và cuối cùng, giữa cánh đồng muối hoang vu, dưới bóng của tên lửa khổng lồ và các thiết bị phóng quỹ đạo, là những ngôi nhà, nhà xưởng, văn phòng và các con phố được quy hoạch như một khu dân cư thực thụ.

Đây là Starbase - “thành phố tương lai” của Texas, cũng là mô hình thị trấn công ty đầu tiên của Elon Musk. Khu định cư hẻo lánh này, chủ yếu do nhân viên SpaceX và công nhân xây dựng sinh sống, là nơi đặt bệ phóng cho dòng tàu Starship thế hệ mới - cột mốc cho giấc mơ chinh phục sao Hỏa của nhân loại.

“Những gì đang diễn ra ở đây thật khó tin”, Kit Frederic - một cư dân bang Oregon vừa mua một lô đất gần đó chia sẻ, bị thu hút bởi triển vọng gần gũi với ngành hàng không vũ trụ. “Rồi sẽ đến lúc mỗi bang ở nước Mỹ đều mong muốn có một nơi như thế này”.

Cuộc bầu cử tại vùng đất tên lửa

Giữa tháng 4, chỉ vài ngày trước khi cuộc bỏ phiếu sớm bắt đầu, 5 tình nguyện viên từ Mạng lưới Công lý Môi trường Nam Texas của Hinojosa lên đường từ trung tâm Brownsville, mang theo tờ rơi và bài phát biểu, quyết tâm thực hiện một sứ mệnh cuối cùng: cố gắng thuyết phục cư dân Starbase bỏ phiếu chống lại việc hợp nhất khu vực này thành một thành phố riêng.

Họ lo sợ điều mà cái tên "Starbase, Texas" có thể mang lại - không chỉ cho hạt Cameron mà cả cho những nhân viên của SpaceX. Cuộc bầu cử này diễn ra trong một thời điểm kỳ lạ đối với Musk, người nổi tiếng với xu hướng phớt lờ hoặc “xóa bỏ” mọi quy định không phù hợp với lợi ích cá nhân.

Giờ đây, ông lại muốn tự đặt ra luật lệ từ cấp địa phương, xây dựng một thành phố mới hoàn toàn từ con số 0 ở vùng quê Texas. Sau một thời gian được xem như “tổng thống trong bóng tối”, Musk đang từng bước trở thành “thị trưởng trên thực tế” của một thị trấn riêng.

Theo họ, Elon Musk - người mà họ cho là một hàng xóm tồi - đang muốn xây dựng một khu biệt lập dành cho giới giàu có, tách biệt hoàn toàn khỏi cộng đồng xung quanh.

Cư dân của Starbase sẽ sống trên đất của Musk, tuân theo luật của Musk, trong một thị trấn có chính quyền riêng, không chịu sự chi phối của cử tri toàn quận.

Từ nhiều tháng trước, mọi người đều cho rằng kết quả của cuộc bầu cử đã được an bài - phần lớn vì lực lượng lao động của SpaceX gần như chiếm toàn bộ số cử tri.

Những dấu vết của SpaceX ngập tràn tại vùng đất này.

Tuy nhiên, theo lời các tình nguyện viên chia sẻ với Politico, họ bắt đầu nghi ngờ giả định ấy. Có thể, mọi chuyện vẫn còn chưa ngã ngũ và những tình nguyện viên đặt cược vào khả năng thay đổi quan điểm, hoặc ít nhất là tạo ra tiếng nói phản biện.

Chỉ trong vòng nửa giờ sau khi rời Brownsville, nhóm đã đến đường Memes – một dãy phố mới xây dựng, với những ngôi nhà hiện đại, xe airstream, và sân bóng đá. Họ gõ cửa từng nhà, nhưng nhanh chóng nhận ra điều gì đó không ổn.

Từng người, từng hộ gia đình đều từ chối tiếp chuyện. Mỗi khi nhóm đề cập đến việc hợp nhất thành phố, cư dân liền đóng sầm cửa, ánh mắt dao động, lộ rõ sự sợ hãi hoặc ít nhất là dè chừng.

“Người nào cũng lặp lại một câu: ‘Tôi không được phép trả lời. Tôi không thể đưa ra ý kiến. Không có bình luận’”, Viviana Treviño - một nhà tổ chức và giáo sư sinh học tại đại học địa phương - kể lại. “Cứ như thể họ đang đọc một kịch bản soạn sẵn vậy.”

Chỉ 15 phút sau, một chiếc xe tải trắng không biển hiệu xuất hiện, chặn đầu nhóm người. Bên trong là những nhân viên bảo vệ mặc áo chống đạn mà Treviño ví như “bảo vệ trung tâm thương mại”.

Họ tự xưng là an ninh SpaceX và khẳng định nhóm đang xâm phạm tài sản tư nhân. Khi bị chất vấn vì sao có thể đuổi người khỏi con đường công cộng, nhóm bảo vệ không trả lời, chỉ yêu cầu họ rời đi ngay lập tức.

Cơn ác mộng “thành phố công ty”

Phản ứng dữ dội ấy chính là dấu hiệu cho thấy Starbase trong tương lai có thể sẽ vận hành không khác gì một mô hình “thành phố công ty” - một nơi mà quyền lực cá nhân lấn át luật pháp công cộng.

“Tôi từng làm công tác tổ chức chính trị ở nhiều thị trấn bảo thủ hơn thế nhiều, nhưng chưa bao giờ cảm thấy khó chịu đến mức ấy”, Kit Noel, một thành viên khác trong nhóm tình nguyện, chia sẻ. “Nó thật sự kỳ quặc. Như thể bước vào một thế giới khác”.

Tuy nhiên, giữa sự căng thẳng ấy, họ vẫn nhận thấy một tia hy vọng. Một nhân viên SpaceX gốc Brownsville bày tỏ lo ngại về việc cộng đồng không còn tiếp cận được bãi biển.

Những người dân ở đây, kể cả những nhân viên SpaceX lo sợ về nguy cơ không còn được tiếp cận các bãi biển nếu nơi đây trở thành một "thành phố công ty".

Một người khác thì nói anh và bạn bè không thích sống trong một khu vực nằm dưới quyền ông chủ của chính họ. Một cư dân lâu năm phản đối sự hợp nhất, nhưng cảm thấy bất lực.

Nếu Starbase trở thành thành phố độc lập, chắc chắn điều đó sẽ làm thay đổi cách khu vực này tương tác với phần còn lại của hạt Cameron. Nhưng sâu xa hơn, chính cư dân Starbase mới là những người chịu ảnh hưởng nhiều nhất, vì họ sẽ sống trong một cộng đồng mà quyền lực tối thượng thuộc về người sử dụng lao động.

Brian Highsmith - giáo sư sắp nhậm chức tại UCLA, chuyên nghiên cứu mô hình quản trị của các thành phố công ty - cho rằng nỗi sợ của cư dân là hoàn toàn có cơ sở.

“Không cần suy đoán cũng biết điều gì sẽ xảy ra. Nếu họ làm trái ý công ty hay Elon Musk, họ có thể sẽ bị sa thải. Đó không phải là lo lắng phi lý”, ông nói.

Trong nhiều thập kỷ, các “thành phố công ty” từng là một phần của cỗ máy kinh tế Mỹ. Người lao động sống gần nơi làm việc, tiêu tiền tại cửa hàng công ty, ngủ trong các căn nhà do công ty sở hữu.

Nhưng theo thời gian, ôtô phổ biến hơn, công đoàn mạnh lên, nền kinh tế thay đổi, mô hình ấy dần trở nên lỗi thời. Ngay cả với doanh nghiệp, việc điều hành một thành phố là gánh nặng chi phí lớn. Như Highsmith nhận xét, “vận hành một đô thị thì tốn kém và phiền toái”.

Ngày nay, chỉ còn vài trường hợp tồn tại - nổi bật nhất là khu đặc quyền của Walt Disney World ở Orlando, nơi chính quyền do chính Disney kiểm soát, và hiện cũng đang vướng vào tranh cãi.

“Với Disney, mô hình ấy mang lại lợi ích lớn cho họ, nhưng lại không tốt cho phần còn lại của Orlando”, Highsmith nhận định. “Tôi nghi ngờ rằng trường hợp Starbase cũng sẽ tương tự”.

Musk “rạn vỡ” ngay trên vương quốc của mình

Khi lá phiếu quyết định số phận của Starbase đang đến gần, nơi đây mang trong mình hai thế giới đối lập: một bên là nỗi lo của cư dân địa phương, một bên là hình ảnh văn hóa thần tượng hóa Elon Musk ngày càng lan rộng.

Khuôn viên Starbase hiện là thánh địa của những người hâm mộ du hành vũ trụ. Họ đội mũ SpaceX, chụp hình bên các bệ phóng và tên lửa.

Nơi đây từng là một "thánh địa" của các giấc mơ vũ trụ và văn hóa thần tượng Elon Musk.

Những biểu tượng văn hóa đại diện cho Elon Musk xuất hiện khắp nơi: bức tường vẽ hình đồng tiền DOGE, bức tượng đầu mạ vàng với dòng chữ “memelord” như thể văn hóa mạng đã cắm rễ giữa vùng hoang dã thung lũng Rio Grande.

Dù ngôi sao của Musk có thể đang mờ nhạt ở Washington, tầm ảnh hưởng của ông vẫn lan rộng đến tận miền nam Texas. Nhưng không phải ai cũng còn thần tượng ông.

Chỉ vài ngày trước khi bầu cử sớm bắt đầu, bức tượng mạ vàng của Elon Musk đã bị đập phá. Một phần lớn ở cằm và má trái bị đục vỡ, sau đó được che lại bằng tấm vải xanh khiến trông như Musk đang đội nón. Giờ đây, một miếng băng cá nhân khổng lồ được dán lên để che đi vết nứt.

Hành động phá hoại ấy có thể được xem là dấu hiệu rõ ràng nhất cho thấy sự phản kháng đang dâng lên âm thầm nhưng mạnh mẽ. Với nhiều người như Hinojosa, đây không chỉ là câu chuyện về quyền lực, mà là về một thử nghiệm đầy nguy hiểm.

“Đây là người giàu nhất hành tinh đang dùng chúng tôi làm nơi thí nghiệm”, một người dân nói.

“Elon Musk đang chuẩn bị thuộc địa hóa sao Hỏa. Nhưng trước hết, ông ấy đang thử thuộc địa hóa chính cộng đồng này”, bà chia sẻ.