Thách thức khi điện khí hóa giao thông

Tại hội thảo khoa học Tác động của điện khí hóa giao thông tới giải quyết ô nhiễm không khí ở Việt Nam do Cục Biến đổi khí hậu (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) và Đại học VinUni tổ chức ngày 5/9, GS.TS Phạm Văn Tân, Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội, cho rằng điện khí hóa giao thông là xu hướng của thời đại. Tuy nhiên, lộ trình chuyển đổi còn nan giải, cần cẩn trọng khi thực hiện.

"Tất cả chính sách chúng ta đang làm khiến tôi có cảm giác chúng ta đang ngồi trong phòng điều hòa để mà nghĩ ra chứ chưa phải là thực tiễn. Để chính sách sống được, tồn tại được lâu dài, hợp với lòng người thì phải xuất phát từ thực tiễn", GS Tân bày tỏ quan điểm.

Chuyên gia này chia sẻ nếu giảm xe xăng bằng xe điện thì áp lực sẽ đè lên sản lượng điện của Việt Nam. "Mỗi năm chúng ta tăng 10-15% điện, nếu chuyển tất cả phương tiện giao thông sang điện có nghĩa chuyển toàn bộ năng lượng xăng sang điện. Chúng ta cần ước tính là tiêu thụ bao nhiêu, mạng lưới điện có đáp ứng được hay không?", ông đặt câu hỏi.

Trong khi đó, nếu chuyển xe cá nhân sang phương tiện công cộng, GS Tân đánh giá sẽ rất tốt nhưng đang có bất cập là mạng lưới kết nối các loại phương tiện giao thông rất kém. "Đấy là tôi chưa nói đến việc chúng ta hiện chưa có không gian cho người đi bộ, vỉa hè không có. Sang bên Thái Lan chúng ta thấy có chỗ cho người bán hàng ở bên dưới, còn bên trên họ vẫn làm cầu cho người đi bộ", GS Tân nói thêm.

Cùng cho rằng chuyển đổi xanh trong giao thông là tất yếu, PGS.TS Bùi Thị An, Viện trưởng Tài nguyên Môi trường và Phát triển cộng đồng, băn khoăn vấn đề lớn hiện nay là nhiều chuyên gia, người dân chưa công nhận giao thông là nguồn gây ô nhiễm lớn nhất nên khó để thuyết phục chuyển đổi phương tiện.

"Để thuyết phục khi làm chính sách cũng như để người dân hiểu, thực hiện thì cần có đo kiểm, công bố số liệu một cách khoa học", PGS.TS An nói và thêm rằng cũng cần có công cụ tài chính để hỗ trợ người dân khi chuyển đổi xe xăng sang xe điện.

Một thách thức lớn cho quá trình chuyển đổi là nguồn lực tài chính, dẫn ước tính của BloombergNEF, TS Nguyễn Tú Anh, Đại học VinUni, cho biết để thực hiện mục tiêu net zero vào năm 2050, Việt Nam cần khoản đầu tư 2,4 nghìn tỷ USD (theo giá 2023) trong giai đoạn 2024-2050. Chỉ riêng chi phí thực hiện sơ đồ điện 8 đã cần đầu tư ít nhất 134 tỷ USD trong 5 năm tới.

Trong khi các khoản hỗ trợ từ quốc tế rất lớn nhưng cũng không đáng kể thì chuyên gia này cho rằng cần tận dụng chính giá trị mà chuyển đổi xanh mang lại là tín chỉ carbon. Vấn đề đặt ra là tín chỉ carbon được tự do chuyển nhượng trên thị trường quốc tế theo điều 6 thỏa thuận Paris hay chỉ được bán trên thị trường trong nước. Nếu được chuyển nhượng tự do có thể đem lại hiệu quả tài chính lớn hơn.

Ông Nguyễn Đình Thọ, Viện phó Chiến lược, Chính sách Nông nghiệp và Môi trường, chia sẻ hiện có nhiều biện phát để giảm áp lực khi phải chấm dứt việc sử dụng xe máy xăng như thu phí vào nội đô, chuyển đổi sang sử dụng xăng sinh học 5-10%. Tuy nhiên, xăng sinh học có nhược điểm là có ethanol nên những xe không được sản xuất bằng nhựa, cao su tốt thì có thể hỏng dây dẫn gây cháy nổ.

Chuyên gia này cho rằng ba giải pháp tổng thể có thể triển khai là sử dụng tín chỉ carbon đối với nhiên liệu hóa thạch để thúc đẩy phát triển trạm sạc; sử dụng tín chỉ đối với xe điện để thúc đẩy doanh nghiệp sản xuất xe xăng phải chuyển sang xe điện và thứ ba là sử dụng tín chỉ xe không phát thải.

"Đây là cách thức tốt nhất để thực hiện việc giảm phát thải trong thời gian tới. Quy mô mà chúng tôi đề xuất là chỉ áp dụng với xe mới vì quy mô xe máy hiện đang rất lớn", ông Thọ nói.

Chỉ thị 20 của Thủ tướng ban hành hồi tháng 7 yêu cầu Hà Nội phải triển khai sớm các biện pháp mạnh nhằm giảm phát thải từ giao thông và xử lý ô nhiễm môi trường đô thị, với lộ trình cụ thể đến năm 2030.

Trước mắt, thành phố phải lập và công bố đề án vùng phát thải thấp trong quý III/2025; trước ngày 30/9 Hà Nội phải ban hành cơ chế hỗ trợ doanh nghiệp sản xuất, lắp ráp phương tiện sử dụng năng lượng sạch; doanh nghiệp đầu tư hạ tầng phục vụ phương tiện điện; và có chính sách khuyến khích người dân chuyển đổi từ phương tiện chạy xăng dầu sang phương tiện xanh hoặc giao thông công cộng.

Từ ngày 1/7/2026, Hà Nội phải bảo đảm không còn xe môtô, xe gắn máy chạy xăng dầu lưu thông trong khu vực vành đai 1. Từ 1/1/2028, cùng với việc cấm xe máy, ôtô cá nhân chạy xăng dầu cũng bị hạn chế hoạt động trong vành đai 1 và vành đai 2; đến năm 2030, phạm vi hạn chế được mở rộng đến vành đai 3.

Gia Chính