TGĐ NAPAS: Thẻ ngân hàng sẽ trở thành “chìa khóa” kết nối mọi dịch vụ, từ giao thông, y tế, đến giáo dục, thương mại

Tưởng tượng một ngày bạn chỉ cần chạm thẻ NAPAS, sử dụng mã VietQR, hoặc thẻ số hóa trên điện thoại để đi từ xe buýt đến metro, rồi thuê xe đạp. Sẽ rất tuyệt vời. Đây là nỗ lực mà NAPAS đã và đang triển khai.

Thanh toán không tiền mặt đang trở thành xu hướng tất yếu, đặc biệt trong giao thông công cộng, mang lại sự tiện lợi, minh bạch và hiệu quả. Trong bối cảnh Việt Nam chuyển mình với các dự án metro và xe buýt điện, NAPAS đã tiên phong đưa thẻ ngân hàng trở thành "điểm hội tụ" liên thông mọi phương tiện.

Chúng tôi đã có buổi trò chuyện với ông Nguyễn Quang Minh, Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Thanh toán Quốc gia Việt Nam (NAPAS), để hiểu rõ hơn về hành trình biến thẻ ngân hàng thành "chìa khóa" liên thông mọi phương tiện, từ đó kiến tạo một tương lai bền vững.

Thưa ông Nguyễn Quang Minh, thanh toán không tiền mặt trong giao thông công cộng đã được triển khai như thế nào trên thế giới?

Thế giới đã đi trước chúng ta rất xa trong lĩnh vực này, và mỗi quốc gia có một câu chuyện riêng. Hơn mười năm trước, thẻ vé điện tử, hay Card-Based Ticketing, là giải pháp phổ biến. Thẻ lưu giá trị tiền trên chip, trừ dần mỗi lần sử dụng và nạp lại khi hết. Nhưng cách làm này sớm bộc lộ hạn chế. Tại Singapore, người dân phải mang nhiều thẻ: EasyLink cho tàu điện ngầm, NETS cho xe buýt và cửa hàng tiện lợi, không có loại thẻ nào được sử dụng chung cho tất cả các phương tiện giao thông công cộng đồng thời dùng trong cả các giao dịch thanh toán mua hàng. Sự không đồng bộ về công nghệ gây bất tiện lớn. Singapore sau đó ban hành tiêu chuẩn CEPAS, yêu cầu tất cả các đơn vị phát hành thẻ vé tuân thủ để liên thông, nhưng vẫn chưa giải quyết triệt để vấn đề.

Nhật Bản còn phức tạp hơn. Với khoảng 10 loại thẻ vé như Suica, Pasmo,… cho các tuyến metro hoặc áp dụng riêng tại mỗi thành phố như Tokyo, Kyoto. Họ chọn cách tích hợp hỗ trợ tất cả các loại thẻ trên các đầu đọc thẻ vé, việc này tạo ra một khối lượng công việc lớn, phức tạp và rất khó trong việc thay đổi chính sách giá vé theo từng giai đoạn từ các cơ quan quản lý, chưa kể việc triển khai này cũng sẽ có những giới hạn về công nghệ, mỗi đầu đọc cũng chỉ hỗ trợ 1 số lượng thẻ vé nhất định do phụ thuộc vào các module lưu trữ và quản lý khoá (SAM) tại mỗi thiết bị. Dù cải thiện liên thông, cả hai quốc gia vẫn gặp khó trong quá trình vận hành dịch vụ, đặc biệt với khách du lịch. Khách phải mua thẻ, đặt cọc, và không được hoàn tiền thừa khi rời đi – một trải nghiệm không mấy dễ chịu.

Gần đây, với sự phát triển của công nghệ thẻ không tiếp xúc theo tiêu chuẩn EMV, nhiều quốc gia đã chuyển sang hệ thống thanh toán mở (open-loop), cho phép sử dụng thẻ ngân hàng làm thẻ vé trên nhiều phương tiện từ xe buýt, metro đến tàu điện, thay vì cần nhiều thẻ vé chuyên biệt.

Vậy đâu là bước ngoặt khiến thế giới thay đổi, và NAPAS học được gì từ đó?

London (Anh) là thành phố dẫn đầu trong ứng dụng các giải pháp thanh toán số vào trong các dịch vụ giao thông công cộng như vậy. Bước ngoặt quan trọng cũng đến từ London với Account-Based Ticketing. Thay vì lưu giá trị trên thẻ, thông tin số dư của thẻ vé được lưu trên hệ thống máy chủ, tận dụng hạ tầng viễn thông phát triển, Transport for London (TfL) tiên phong cho phép dùng thẻ ngân hàng, theo tiêu chuẩn EMV contactless, như Visa, Mastercard để thanh toán trực tiếp từ năm 2012, không cần thẻ vé riêng. Đến tháng 12/2023, hơn 75% trong 167 triệu giao dịch hàng tháng tại London là thẻ ngân hàng, trong khi thẻ Oyster truyền thống chỉ còn dưới 25%. Mô hình này lan tỏa sang các nước như Canada, Úc, New Zealand, và gần đây là Singapore, Trung Quốc – nơi từng hạn chế thẻ quốc tế.

Tôi nhớ chuyến tham quan TfL, chứng kiến cảnh người dân chỉ cần quẹt thẻ ngân hàng để đi từ xe buýt đến metro mà không cần xếp hàng mua vé. Điều đó khiến NAPAS nhận ra: Việt Nam có thể bỏ qua giai đoạn Card-Based Ticketing, đi thẳng vào Account-Based Ticketing để tận dụng 65 triệu thẻ NAPAS không tiếp xúc đang lưu hành. Chúng tôi bắt đầu nghiên cứu từ hơn 10 năm trước, với mục tiêu biến thẻ ngân hàng thành "chìa khóa" liên thông mọi phương tiện giao thông công cộng, phù hợp với thói quen và hạ tầng Việt Nam.

Khi mang ý tưởng này về Việt Nam, NAPAS đã đối mặt với những thách thức nào, thưa ông?

Thực tế tại Việt Nam rất khác so với các nước phát triển. Người dân quen mua vé giấy, đặc biệt với xe buýt, hoặc xếp hàng nạp tiền cho thẻ vé. Hệ thống thẻ vé không liên thông, mỗi phương tiện một loại vé, gây bất tiện. Khi làm việc với VinBus tại Hà Nội, VinBus phải mất nhiều tháng để làm việc với cơ quan quản lý nhà nước đồng ý để chuyển từ vé giấy sang vé điện tử. Trước đây, vé giấy được lưu kho, chuyển cho nhà vận hành, cuối kỳ đối soát để tính trợ giá – một quy trình phức tạp, tốn thời gian. Với vé điện tử, mỗi lượt thanh toán trên xe buýt là mua vé không tiền mặt, nhưng vẫn chưa đạt mức thẻ vé liên thông như các nước phát triển.

Tốc độ giao dịch là một thách thức lớn. Ngành giao thông yêu cầu giao dịch tối đa 250 mili giây, nhanh hơn nhiều so với giao dịch ngân hàng thông thường.

Để áp dụng hình thức thanh toán vé điện tử cho VinBus, NAPAS đã thiết kế loại giao dịch riêng cho thanh toán giao thông, áp dụng cơ chế chuẩn chi "trễ". Tại thời điểm khách chạm thẻ, đầu đọc sẽ kiểm tra tính hợp lệ của thẻ, đảm bảo đó là thẻ do ngân hàng thành viên của NAPAS phát hành và vẫn còn hiệu lực, không bị giới hạn giao dịch, việc này được xử lý offline tại đầu đọc với tốc độ trong giới hạn cho phép của ngành giao thông, khách hàng sau đó sẽ bắt đầu chuyến đi ngay, giao dịch chuẩn chi sẽ được gửi sau đó đến ngân hàng phát hành thẻ để kiểm tra số dư và trừ tiền. Trong trường hợp tài khoản không đủ số dư, khách hàng sẽ được đưa vào danh sách giới hạn, sẽ không thực hiện được các chuyến đi tiếp theo, đồng thời cũng ghi nhận 1 khoản nợ tại hệ thống.

Với cơ chế giao dịch như trên, sẽ tiềm ẩn rủi ro cho chuyến đi đầu tiên (First-ride Risk) nếu tài khoản của khách hàng không đủ tiền thanh toán. Tại nhiều quốc gia trên thế giới, cơ chế chia sẻ rủi ro cũng được áp dụng giữa các bên vận hành giao thông, các tổ chức thẻ và ngân hàng phát hành. Một trong những vướng mắc triển khai thẻ vé điện tử cho giao thông công cộng ở nước ta là việc chưa có quy định về xử lý rủi ro trong hoạt động thanh toán, các ngân hàng chưa được trích lập quỹ dự phòng rủi ro cho các hoạt động thanh toán thẻ. Hiện tại, NAPAS cũng đang phối hợp với các ngân hàng để có cơ chế hỗ trợ chia sẻ rủi ro với các đơn vị vận hành giao thông.

Những rào cản khác mà NAPAS gặp phải là gì, và làm sao để vượt qua?

Thói quen của người dân là một rào cản. Nhiều người, đặc biệt không làm văn phòng, vẫn quen dùng tiền mặt.

Về phía ngân hàng cũng phải điều chỉnh hệ thống để hỗ trợ một số tính năng đặc biệt của giao dịch giao thông, để mang lại trải nhiệm tốt hơn cho khách hàng.

Mặc dù có những khó khăn, NAPAS cũng đã đạt được bước tiến đáng kể về việc triển khai giải pháp thanh toán trong lĩnh vực giao thông công cộng. Từ năm 2021, NAPAS hợp tác với VinBus để triển khai thanh toán thẻ NAPAS trên xe buýt điện tại Hà Nội và TP.HCM. Vào đầu năm nay, tuyến Metro số 1 Bến Thành - Suối Tiên đã được chính thức áp dụng Account-Based Ticketing, cho phép dùng thẻ NAPAS do 25 ngân hàng phát hành, thẻ quốc tế và ví điện tử tại cổng soát vé. Qua ghi nhận số lượng người dùng thẻ NAPAS tăng trưởng trung bình gần 5% mỗi tuần, điều này phần cho thấy người dân đang dần đón nhận phương thức thanh toán mới.

Nhìn về tương lai, NAPAS đang ấp ủ những kế hoạch gì để mở rộng thanh toán không tiền mặt trong giao thông công cộng?

Thành công tại Metro TP.HCM là bước đầu, nhưng chúng tôi muốn đi xa hơn. NAPAS đang phối hợp với các đơn vị như Hanoi Metro, Transerco, XanhSM, Grab để nhân rộng mô hình sử dụng thẻ ngân hàng trong các dịch vụ giao thông tại Hà Nội và các địa phương khác. Chúng tôi cũng nghiên cứu mở rộng sang xe buýt, xe điện, dịch vụ chia sẻ xe đạp, tạo ra một hệ sinh thái giao thông công cộng liên thông. Tưởng tượng một ngày bạn chỉ cần chạm thẻ NAPAS, sử dụng mã VietQR, hoặc thẻ số hóa trên điện thoại để đi từ xe buýt đến metro, rồi thuê xe đạp – đó là mục tiêu của chúng tôi.

Để đạt được điều này, NAPAS đề xuất với cơ quan quản lý một số giải pháp cụ thể. Thứ nhất, Ngân hàng Nhà nước và Bộ Xây dựng cần định hướng áp dụng Account-Based Ticketing với thẻ đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế EMV, thay thế thẻ vé truyền thống. Đơn vị vận hành có thể giữ chuẩn riêng, nhưng phải hỗ trợ thẻ ngân hàng. Thứ hai, địa phương cần bổ sung chi phí cho thiết bị đọc thẻ vào định mức chi phí vận hành. Thứ ba, nên có quy định, cơ chế cho các ngân hàng xử lý rủi ro trong các hoạt động thanh toán.

Để hiện thực hoá mục tiêu đó chắc chắn phải có sự đồng hành của người dân. Vậy NAPAS làm gì để thay đổi thói quen người dân và khuyến khích giao thông xanh?

Người Việt dễ tiếp nhận cái mới nếu nó đơn giản và tiện lợi. NAPAS đã phối hợp với ngân hàng miễn phí xử lý giao dịch giao thông từ tháng 12/2021, đồng thời tổ chức các chương trình khuyến mại như tặng quà cho khách dùng thẻ tại Metro TP.HCM và dự kiến triển khai ưu đãi giảm giá vé, tặng thưởng. Truyền thông cũng được đẩy mạnh thông qua hợp tác với các KOL, fanpage, và các sự kiện ngành tài chính, du lịch để lan tỏa thông điệp về giao thông xanh và thanh toán không tiền mặt.

Metro TP.HCM, với thiết kế hiện đại, có tiềm năng thu hút nhờ đi qua khu đông dân cư, văn phòng. Chúng tôi tin rằng, truyền thông tích cực và trải nghiệm tiện lợi sẽ giúp người dân chuyển từ vé giấy sang thẻ ngân hàng.

Nhằm góp phần xây dựng đô thị thông minh, NAPAS có kế hoạch mở rộng mô hình thanh toán của giao thông sang các lĩnh vực khác không?

Chắc chắn rồi. NAPAS đang nhắm đến lĩnh vực y tế – nơi tiềm năng nhưng còn nhiều rào cản. Thanh toán trong bệnh viện hiện phức tạp và mất thời gian. NAPAS đề xuất hệ thống cho phép bệnh nhân quẹt thẻ ngay sau khi bác sĩ chỉ định xét nghiệm, tránh xếp hàng. Với sự đồng thuận từ cơ quan quản lý, NAPAS tin rằng có thể tạo ra thay đổi.

Định hướng của NAPAS là xây dựng một nền tảng thanh toán thông minh cho đô thị thông minh. Thẻ ngân hàng sẽ trở thành "chìa khóa" kết nối mọi dịch vụ, từ giao thông, y tế, đến giáo dục, thương mại. Hạ tầng công nghệ của NAPAS đã sẵn sàng, với tiêu chuẩn VCCS tuân thủ tiêu chuẩn cho thẻ chip nội địa của Ngân hàng Nhà nước, thanh toán VietQR, thẻ số hóa trên thiết bị thông minh. Chúng tôi chỉ chờ sự đồng thuận từ thị trường và chính sách hỗ trợ.

Ông có niềm tin thế nào với khát vọng thay đổi đó?

Hành trình hơn 20 năm của NAPAS là câu chuyện về sự kiên trì và khát vọng thay đổi. Từ việc học hỏi kinh nghiệm quốc tế, vượt qua thách thức trong nước, đến xây dựng tầm nhìn cho giao thông xanh và đô thị thông minh, NAPAS đã chứng minh vai trò tiên phong trong thanh toán không tiền mặt. Với sự đồng thuận từ cơ quan quản lý, ngân hàng, và người dân, tôi tin rằng Việt Nam sẽ sớm có một hệ thống giao thông hiện đại, minh bạch, và mở rộng sang các lĩnh vực như y tế, giáo dục, góp phần phát triển kinh tế số và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Xin cảm ơn ông về những chia sẻ rất thú vị này!