Tên phường xã mới sáp nhập ở TP.HCM: Phường Chợ Lớn in đậm văn hóa người Hoa

Phường Chợ Lớn, quận 5 là tên phường mới sau đợt sắp xếp đơn vị hành chính tại TP.HCM. Đây là nơi lưu giữ đậm nét văn hóa người Hoa giữa lòng đô thị hiện đại.

Phường Chợ Lớn hình thành trên cơ sở sáp nhập từ 4 phường: 11, 12, 13, 14 của quận 5. Trụ sở làm việc của đơn vị hành chính mới ở 279 Hải Thượng Lãn Ông (phường 13 hiện nay).

Theo UBND TP.HCM, sáp nhập phường, xã tạo điều kiện thuận lợi cho công tác quy hoạch, đầu tư phát triển kinh tế - xã hội, nâng cấp hạ tầng kỹ thuật, thu hút vốn đầu tư và tạo thêm việc làm cho người dân.

Việc sắp xếp lại đơn vị hành chính còn giúp nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước, xây dựng môi trường thuận lợi cho hoạt động sản xuất, kinh doanh của cả người dân và doanh nghiệp. Ngoài ra, chính quyền địa phương cấp xã sẽ gần dân, sát dân, góp phần tăng cường sự đồng thuận và phát triển bền vững của khu vực.

Phường Chợ Lớn, đô thị mới mang dáng hình ký ức

Để tìm hiểu kỹ hơn về phường Chợ Lớn, chúng tôi rảo bước qua những con phố vào buổi sáng cuối tháng 5. Ở đây, những dãy nhà nối tiếp nhau, cư xá cổ kính với vách tường loang màu thời gian, điểm xuyết bằng những ô gạch men hình kỳ hà.

Phường Chợ Lớn - nơi quán ăn, tiệm thuốc, sạp vải đến gánh hàng rong... hiện diện trong khung cảnh đặc trưng với bảng hiệu song ngữ Việt - Hoa. Những ly nước sâm mát lạnh trong hẻm nhỏ, bánh hẹ hay há cảo tỏa khói thơm ven đường... là hương vị đời thường tạo nên bản sắc không thể lẫn của vùng đất này.

Khám phá phường Chợ Lớn mới bắt đầu từ phố cổ Hải Thượng Lãn Ông, với các dãy nhà cổ mang phong cách kiến trúc Pháp vẫn còn tồn tại.

Đoạn từ đường Châu Văn Liêm đến Học Lạc, hàng trăm hộ kinh doanh bán đồ trang trí như: câu đối, linh vật, hoa, lồng đèn… Còn phố đông y (đoạn từ đường Võ Văn Kiệt đến Châu Văn Liêm) như muốn "bày ra" trọn vẹn mùi vị đặc trưng của mình.

Cách đó không xa là chợ Phùng Hưng (phường 14) xuyên thế kỷ, nổi tiếng với tiệm cà phê Ba Lù với nghệ thuật "kho cà phê" đậm vị, đậm chất. Dọc đường Trần Hưng Đạo là phố vải Soái Kình Lâm (phường 14), nơi bao thế hệ người Hoa đã sống với nghề bán vải từ thời còn buôn thúng bán mẹt.

Rời chợ Phùng Hưng, chúng tôi đến con hẻm cổ kính, có kiến trúc độc đáo tồn tại hơn 1 thế kỷ ở đường Trần Hưng Đạo B (phường 11), nơi còn được biết đến với tên gọi hẻm Hào Sĩ Phường.

Ngồi trầm ngâm dưới hiên nhà phủ rêu phong, ông Châu Cường (78 tuổi, người Hoa) kể, ngày xưa cả con hẻm này gần như toàn là người Hoa sinh sống. Về sau, nhiều gia đình người Việt đến mua lại nhà, rồi cùng chung sống chan hòa trong những mái nhà san sát nhau.

Khi chúng tôi hỏi về tên phường mới sau sáp nhập, ông Cường không giấu được sự hào hứng: "Tôi ủng hộ việc đặt tên là phường Chợ Lớn. Cái tên này vừa hay, vừa có ý nghĩa lịch sử. Nhắc tới Chợ Lớn là người ta nghĩ ngay đến người Hoa, một cộng đồng đã gắn bó với vùng đất này suốt mấy trăm năm, từ đời sống cho đến văn hóa, tín ngưỡng".

Chinatown ở Chợ Lớn 

Người Hoa di dân đến Việt Nam từ thế kỷ 3 trước Công nguyên. Khoảng những năm 1780, người Hoa di cư khá nhiều vào Nam bộ, bao gồm Sài Gòn - Gia Định. 

Tác giả Trịnh Hoài Đức trong Gia Định Thành Thông chí đã mô tả một đô thị sầm uất, gọi là Nông Nại Đại Phố được kiến tạo bởi những thương nhân người Hoa ở vùng cù lao sông Đồng Nai. Về sau, người Hoa mở rộng khu vực sinh sống, chủ yếu tập trung dọc kênh Tàu Hủ và khu vực Chợ Lớn.

Trước đây, Chợ Lớn có tên Đề Ngạn. Vì chợ này lớn hơn khu chợ Tân Kiểng (Chợ Quán, quận 5) nên người dân gọi là Chợ Lớn.

Theo Sài Gòn - Chợ Lớn, ký ức đô thị và con người của Nguyễn Đức Hiệp, Chợ Lớn trở nên phát triển hơn và là trung tâm thương mại của Gia Định và miền Nam. Thương thuyền khắp nơi vào buôn bán, chở sản phẩm như lúa gạo đi các vùng và các nước như Trung Quốc và Mã Lai.

Từ lâu, đa số người Hoa ở Sài Gòn - Chợ Lớn là người người đến từ 2 tỉnh Quảng Đông, Phúc Kiến (Trung Quốc) và nói nhiều thứ tiếng khác nhau. Theo thời gian, để thuận tiện trong giao tiếp, họ gom lại thành 5 ngôn ngữ chính: Quảng Đông, Triều Châu, Phúc Kiến, Hẹ và Hải Nam.

Mỗi nhóm ngôn ngữ sẽ có vài cơ sở tín ngưỡng riêng. Nơi đó họ thờ cúng các vị thần thánh của người Hoa như: bà Thiên Hậu, bà Thủy Vỹ, ông Quan Công, ông Bổn, Quảng Trạch Tôn Vương… Đó là sinh hoạt tín ngưỡng, đồng thời cũng là nơi tổ chức hoạt động văn hóa, xã hội của người Hoa, là nơi hội họp những hội quán với những người đồng hương.

Chúng tôi lân la đường Nguyễn Trãi để viếng thăm Miếu Thiên Hậu của Hội quán Tuệ Thành (phường 11), nơi được xem là linh hồn người Quảng Đông ở Chợ Lớn, là một trong những hội quán có nghệ thuật chạm trổ kỳ công nhất.

Kiến trúc của công trình rất đẹp với mái ngói rêu phong bằng sành sứ công phu, các tượng chạm khắc tỉ mỉ trên nóc. Trong miếu thờ, Thánh mẫu trầm mặc giữa làn khói hương nghi ngút. Cạnh bên là Hội quán Tam Sơn của người Phúc Kiến...

Trung tâm sinh hoạt của cộng đồng người Hoa tập trung chủ yếu ở quận 5, hầu hết các hội quán đại diện cho từng nhóm ngôn ngữ đặt tại khu vực phường Chợ Lớn mới.

Trước năm 1975, mỗi hội quán đều có riêng 1 hoặc 2 bệnh viện để chăm sóc sức khỏe cộng đồng.

Những hội quán không chỉ là nơi thờ tự, hội họp đồng hương mà còn là trung tâm văn hóa - giáo dục quan trọng, góp phần gìn giữ và lan tỏa giá trị nghệ thuật đặc sắc của người Hoa qua nhiều thế hệ.

Sinh hoạt văn hóa của người Hoa hòa quyện cùng người Việt bởi có nhiều tương đồng, bên cạnh đó họ vẫn giữ gìn và lưu truyền những nét văn hóa như: hát tuồng, nghệ thuật múa lân sư rồng, hát san ca, thư họa, tranh thủy mặc… Tất cả đi vào đời sống Việt một cách tự nhiên, làm phong phú cuộc sống vốn đa dạng ở TP.HCM.

Theo UBND TP.HCM, việc sáp nhập 4 phường cũ thành phường Chợ Lớn xuất phát từ vị trí địa lý liền kề cùng nhiều nét tương đồng về điều kiện tự nhiên, truyền thống lịch sử, văn hóa, phong tục, tín ngưỡng và cộng đồng dân cư. Đây còn là bước đi chiến lược nhằm mở rộng không gian phát triển, nâng tầm đô thị trong tương lai.