Tàu sân bay giúp Trung Quốc thúc đẩy tham vọng hải quân biển xanh

Lễ biên chế tàu sân bay Phúc Kiến diễn ra ngày 5/11 tại căn cứ Tam Á ở tỉnh Hải Nam. Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tham dự buổi lễ và sau đó lên tàu thị sát, gặp gỡ các phi công và kỹ thuật viên.

Phúc Kiến là tàu sân bay đầu tiên của Bắc Kinh được trang bị máy phóng điện từ (EMALS), giúp Trung Quốc trở thành nước thứ hai trên thế giới vận hành tàu sân bay trang bị công nghệ này, chỉ sau Mỹ. Với lượng giãn nước 80.000 tấn, đây cũng là chiến hạm lớn nhất ở châu Á hiện nay.

Phúc Kiến là tàu sân bay đầu tiên được Trung Quốc thiết kế và chế tạo hoàn toàn trong nước, ứng dụng cơ chế máy phóng hỗ trợ cất cánh (CATOBAR). Tuy nhiên, Trung Quốc không phát triển máy phóng hơi nước như Mỹ, mà tiến thẳng lên công nghệ EMALS.

Bộ Quốc phòng Trung Quốc cho biết trang bị EMALS cho Phúc Kiến là chỉ thị trực tiếp từ Chủ tịch Tập Cận Bình.

Kể từ khi lên nắm quyền, ông Tập đã tiến hành nỗ lực đầy tham vọng nhằm hiện đại hóa quân đội Trung Quốc và giúp nước này có thể thách thức các cường quốc phương Tây, đặc biệt là trên biển. Phát triển các tàu sân bay hiện đại, trang bị EMALS và sau này là động cơ hạt nhân, đều nằm trong chiến lược do ông Tập đề ra.

EMALS được thiết kế để nhận năng lượng trực tiếp từ tua-bin, sử dụng dòng điện để tạo ra từ trường mạnh, đẩy móc kéo gắn với máy bay di chuyển trên đường băng. Hệ thống này cho phép triển khai máy bay với tải trọng lớn hơn so với máy phóng hơi nước, giúp phi cơ mang được nhiều vũ khí và nhiên liệu hơn.

Tàu sân bay trang bị EMALS có thể phóng được nhiều loại phương tiện với kích cỡ khác nhau, từ máy bay cảnh báo sớm kích thước lớn cho đến phi cơ không người lái (UAV) cỡ nhỏ. Hệ thống này cũng có thiết kế đơn giản hơn về cơ học so với máy phóng hơi nước, giúp giảm thời gian tái khởi động và tăng tần suất cất cánh.

Tàu sân bay Phúc Kiến đã thể hiện khả năng vận hành máy bay cảnh báo sớm KJ-600, tiêm kích tàng hình J-35 và biến thể J-15T phát triển cho CATOBAR trong những cuộc thử nghiệm trên biển. Cả ba mẫu máy bay đều xuất hiện trên sàn đáp của tàu trong lễ biên chế.

Trung Quốc là quốc gia đầu tiên trên thế giới phóng thành công chiến đấu cơ tàng hình từ EMALS trên tàu sân bay, đánh dấu bước tiến vượt trội so với Mỹ. Hải quân Mỹ đã biên chế và triển khai tiêm kích tàng hình F-35C từ các tàu sân bay lớp Nimitz, nhưng chưa thực hiện được điều này trên USS Gerald R. Ford.

Thomas Newdick, biên tập viên của chuyên trang quân sự Mỹ War Zone, đánh giá chế tạo và biên chế Phúc Kiến là "bước nhảy vọt, cột mốc lịch sử" với ngành công nghiệp quốc phòng Trung Quốc.

Giới quan sát nhận định Phúc Kiến sẽ giúp hải quân Trung Quốc nâng cao năng lực tác chiến ở "biển xanh", thuật ngữ để chỉ các vùng đại dương xa bờ.

Cơ chế EMALS cho phép những chiếc J-15T cất cánh với tải trọng vũ khí và nhiên liệu tối đa, mở rộng tầm hoạt động và số lượng mục tiêu có thể tấn công. Điều này đã khắc phục một trong những điểm yếu lớn nhất của Liêu Ninh và Sơn Đông, đó là phi đội J-15 bị hạn chế tải trọng cất cánh và không thể hoạt động quá xa tàu sân bay.

Phúc Kiến cũng cho phép Trung Quốc lần đầu triển khai được máy bay cảnh báo sớm và tác chiến điện tử trên hạm, điều mà tàu sân bay Mỹ đã làm được từ lâu. Những loại phi cơ này sẽ mở rộng đáng kể khả năng quan sát và nắm bắt chiến trường của nhóm tác chiến tàu sân bay, cũng như cải thiện năng lực phòng thủ hạm đội và yểm trợ tiến công.

"Đặc tính của tàu sân bay mới sẽ mang lại cho Trung Quốc năng lực toàn diện và khả năng hoạt động hiệu quả hơn trong nhiều kịch bản khác nhau", Nick Childs, chuyên gia cấp cao tại Viện Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (IISS), nhận xét.

Trong báo cáo về sức mạnh quân sự Trung Quốc công bố hồi năm 2024, Lầu Năm Góc cho rằng Phúc Kiến sẽ tăng cường năng lực tấn công của nhóm tác chiến tàu sân bay nước này khi triển khai đến các vùng biển xa lãnh thổ.

Dù vậy, các chuyên gia phương Tây cũng lưu ý rằng Phúc Kiến vẫn còn nhiều hạn chế và chưa thể giúp Trung Quốc đạt sức mạnh ngang hàng với Mỹ.

Chiến hạm vẫn sử dụng động cơ tua-bin hơi nước và máy phát diesel, thay vì động cơ hạt nhân như tàu sân bay Mỹ, khiến tầm hoạt động bị hạn chế và đòi hỏi tiếp dầu thường xuyên khi làm nhiệm vụ dài ngày.

Hình ảnh được công bố cho thấy Phúc Kiến có 3 hệ thống EMALS, trong đó hai cụm sẽ không thể hoạt động nếu có máy bay hạ cánh. "Điều này sẽ hạn chế đáng kể tần suất triển khai và thu hồi máy bay", Childs nhận định.

Với 11 siêu tàu sân bay trong biên chế, Mỹ cũng chiếm ưu thế vượt trội về số lượng so với Trung Quốc. Ngoài ra, hải quân Mỹ cũng đang vận hành 9 tàu đổ bộ tấn công có khả năng triển khai tiêm kích tàng hình F-35B, trong khi Trung Quốc chưa sở hữu chiến đấu cơ vận hành trên tàu đổ bộ.

Giới chuyên gia và quan chức phương Tây đánh giá Trung Quốc vẫn thiếu kinh nghiệm vận hành tàu sân bay, nhưng đang không ngừng trau dồi và phát triển năng lực. Tàu sân bay Phúc Kiến sẽ giúp thúc đẩy nỗ lực này, khi vừa đóng vai trò vũ khí chiến đấu, vừa là phương tiện thử nghiệm để hải quân Trung Quốc hoàn thiện chiến thuật.

Trung Quốc dường như đã bắt đầu chế tạo tàu sân bay thứ 4, thuộc lớp Type-004. Nó dự kiến có năng lực vượt trội hơn Phúc Kiến và được trang bị động cơ hạt nhân. Hình ảnh phác thảo cho thấy Type-004 có nhiều điểm tương đồng với lớp Ford và tàu sân bay thế hệ mới của Pháp.

Chuyên gia Childs cho rằng quá trình chế tạo Phúc Kiến sẽ mang tới những bài học quý giá để Trung Quốc áp dụng trong những dự án tàu sân bay tiếp theo.

"Biên chế Phúc Kiến là bước tiến quan trọng đối với lực lượng tàu sân bay Trung Quốc, cũng như kế hoạch hiện đại hóa hải quân của nước này nói chung. Bắc Kinh chú trọng vào công nghệ EMALS có thể gây tác động đối với quá trình phát triển tàu sân bay trên toàn cầu, trong đó có cả Mỹ", cây viết Joseph Trevithick của War Zone cho hay.

Phạm Giang (Theo Wall Street Journal, War Zone)