Tại sao ông Trump tự mình áp thuế mà không qua Quốc hội?

Dù chỉ phải làm việc với một Quốc hội tương đối “dễ bảo”, Tổng thống Mỹ Donald Trump dường như cho rằng áp thuế là thẩm quyền của tổng thống.

Ông Trump công bố thuế đối ứng lên các đối tác thương mại, hôm 2/4. Ảnh: Reuters.

Từ khi trở lại Nhà Trắng, ông Trump tỏ ra sẵn sàng hợp tác với Quốc hội do phe Cộng hòa kiểm soát trong nhiều vấn đề, từ cắt giảm thuế trong nước tới ngân sách chi cho việc trục xuất người nhập cư. Dù vậy, riêng trong vấn đề thuế quan, ông muốn tự mình hành động, theo Guardian.

Quan điểm của ông Trump thể hiện rõ trong tuyên bố sau khi tòa thương mại quốc tế Mỹ tạm thời chặn chính sách của ông hôm 28/5.

“Quyết định tồi tệ này buộc tôi phải có sự chấp thuận từ Quốc hội với thuế quan. Nói cách khác, hàng trăm chính trị gia sẽ ngồi hàng tuần - thậm chí hàng tháng - ở (Washington) D.C., cố gắng đưa ra kết luận rằng nên tính phí bao nhiêu với các quốc gia đang đối xử không công bằng với chúng ta”, ông Trump viết trên Truth Social.

“Nếu phán quyết này được phép tồn tại, quyền lực của tổng thống sẽ bị hủy hoại hoàn toàn. Chức danh tổng thống sẽ không bao giờ còn như xưa”.

Bỏ qua Quốc hội

Từ đầu nhiệm kỳ, Quốc hội Mỹ - hiện do phe Cộng hòa kiểm soát cả lưỡng viện - về cơ bản thuận theo mong muốn của ông Trump. Gần như tất cả quan chức do ông đề cử đều đã được Thượng viện phê chuẩn.

Trong khi đó, Hạ viện Mỹ hồi tuần trước vượt qua hàng loạt khác biệt trong nội bộ phe Cộng hòa để thông qua “siêu dự luật” One Big Beautiful Bill (tạm dịch: Dự luật lớn và đẹp), bao gồm các chính sách thuế và khoản chi tiêu mà chính quyền Trump đề xuất.

Tuy nhiên, thuế quan nhập khẩu là một trong những lĩnh vực mà ông Trump và các đồng minh trong đảng Cộng hòa có quan điểm khác biệt.

Ngay cả một số người ủng hộ nhiệt thành nhất của ông chủ Nhà Trắng cũng không hài lòng trước mức thuế cao và thường xuyên thay đổi của ông. Lãnh đạo phe Cộng hòa trong Quốc hội đã phải nỗ lực để ngăn phe phản đối trong đảng hành động.

Ông Trump và Chủ tịch Hạ viện Mỹ Mike Johnson, tháng 1/2025. Ảnh: Reuters.

Đây có lẽ là nguyên nhân ông Trump tự áp thuế mà không qua Quốc hội với hy vọng tòa án sẽ bảo vệ cách làm của ông. Tới nay, kết quả vẫn chưa rõ ràng. Hôm 28/5, toà thương mại quốc tế Mỹ tuyên bố ngăn biện pháp áp thuế của chính quyền Trump vì cho rằng biện pháp này “vượt quá thẩm quyền được trao cho tổng thống”.

Chỉ một ngày sau, Tòa Phúc thẩm Liên bang Mỹ ra phán quyết cho rằng thuế đối ứng có thể vẫn được áp dụng trong khi tòa xem xét đơn kháng cáo của nhánh hành pháp. Giờ đây, vụ việc có thể lên tới Tòa án Tối cao Mỹ - nơi phe bảo thủ đang chiếm đa số 6-3, bao gồm ba thẩm phán do ông Trump bổ nhiệm trong nhiệm kỳ đầu.

Tòa án vào cuộc

Giáo sư Jack Goldsmith tại trường Luật, Đại học Harvard (Mỹ), cho rằng vụ việc sẽ là cơ hội để Tòa án Tối cao Mỹ bày tỏ quan điểm về thẩm quyền của Quốc hội Mỹ với các vấn đề quan trọng với đất nước - như thuế quan.

Theo “học thuyết về các vấn đề lớn” (MQD), các quy định có ý nghĩa quan trọng với đất nước sẽ cần nhận được sự cho phép rõ ràng từ Quốc hội. Hồi năm 2024, học thuyết này được sử dụng để hạn chế quyền lực của các cơ quan liên bang trong những vấn đề mà Quốc hội chưa quyết định.

Điều trớ trêu là chính các thẩm phán bảo thủ là những người bảo vệ học thuyết này mạnh mẽ nhất. Trong vụ việc năm 2024, cả sáu thẩm phán bảo thủ bỏ phiếu thuận, trong khi ba thẩm phán có xu hướng tự do bỏ phiếu chống.

Dù vậy, giữa vụ việc lần này và năm 2024 có sự khác biệt: Phán quyết năm 2024 chỉ liên quan đến thẩm quyền của các cơ quan liên bang, không phải quyền lực trực tiếp của tổng thống.

“Việc học thuyết MQD áp dụng với thẩm quyền của Quốc hội với tổng thống hay không vẫn là câu hỏi mở. Mọi phán quyết trước đây của Tòa án Tối cao về MQD đều liên quan tới hành động của các cơ quan. Các tòa án cấp thấp hơn vẫn chia rẽ về việc MQD có áp dụng với thẩm quyền tổng thống hay không”, giáo sư Goldsmith chỉ ra.

Thẩm quyền vụ việc giờ đây có thể lên tới Tòa án Tối cao Mỹ. Ảnh: Reuters.

Đối với phe Dân chủ thiểu số trong Quốc hội, phán quyết của Tòa án hôm 28/4 phần nào giúp họ củng cố lập luận được đưa ra trong suốt thời gian qua: Ông Trump đang ngày càng hành xử giống một vị vua, điều mà nước Mỹ muốn tránh ngay từ khi lập quốc.

“Đó là lý do trong Hiến pháp, các vị cha già lập quốc cho Quốc hội quyền lực trong lĩnh vực thương mại và thuế quan”, bà Suzan DelBene, Hạ nghị sĩ Dân chủ trong Nghị viện bang Washington, nói. Bà là một trong số các đảng viên Dân chủ đã đệ trình các dự luật để ngăn thuế quan của ông Trump.