Sức mua chuyển dịch

Quầy sạp tại chợ đóng cửa hàng loạt; những thương hiệu thức ăn nhanh, trà sữa, quán ăn… âm thầm rút lui làm dấy lên lo ngại sức mua trên thị trường tiếp tục giảm sút.

Nhiều hàng quán đóng cửa, trả mặt bằng

Trong tâm thư đăng trên fanpage ngày 30.5 vừa qua, nhãn hàng trà sữa và xiên que Hot&Cold cho biết sau 14 năm hoạt động, đây là bức thư khó viết nhất bởi chuỗi thương hiệu trà sữa nổi tiếng này sẽ ngừng hoạt động, chính thức khép lại hành trình vào ngày 30.6.2025. Hot&Cold là thương hiệu trà sữa tự chọn đầu tiên tại VN, thành lập từ năm 2011 với slogan quen thuộc "Topping bao la - trà ta đậm vị". Sau 14 năm, Hot&Cold đã có hơn 65 chi nhánh trên toàn quốc, có lúc chạm mốc hơn 80 địa điểm, phủ sóng chủ yếu tại miền Nam. Thế nhưng cái kết của thương hiệu này lại khá bùi ngùi.

Cũng nằm trong nhóm mặt hàng trà sữa, kem và thức uống, vài năm trước, thương hiệu Mixue của Trung Quốc gây ấn tượng với thị trường thức uống giá rẻ ở VN khi liên tục mở rộng điểm bán ồ ạt trên toàn quốc. Vào VN năm 2018, đến 2024, Mixue trở thành chuỗi F&B lớn nhất trên thị trường với hơn 1.000 cửa tiệm. Đáng lưu ý, 70% doanh thu quốc tế của thương hiệu này thu được từ thị trường VN và Indonesia. Giá rẻ và dễ mua bởi điểm bán phủ sóng rộng là lợi thế lớn nhất của nhãn hàng. Thế nhưng trong vòng hơn một năm qua, thương hiệu này có dấu hiệu thoái trào khi số cửa hàng ngừng hoạt động ngày càng tăng. Các điểm bán mới mở chưa bao lâu lại thấy đóng cửa, trả mặt bằng.

Lĩnh vực thức ăn nhanh cũng không ngoại lệ. Chuỗi Dodo Pizza đến từ Nga có tuổi đời 5 năm, mới đây cũng ra thông báo đóng toàn bộ 4 chi nhánh tại TP.HCM từ ngày 26.5, chỉ duy trì hoạt động tại thị xã Đồng Xoài, tỉnh Bình Phước. Xu hướng đóng tiệm cũng bao phủ nhiều quán phở, bún, cơm tấm, cà phê… trên nhiều tuyến đường tại TP.HCM. Có những mặt bằng sau khi tiệm cà phê rời đi, 2 năm sau chưa có chủ mới thuê.

Nhưng tình trạng èo uột của ngành F&B chưa là gì nếu so với ngành hàng thời trang. Trong năm 2024, loạt chuỗi cửa hàng thời trang Việt đã xây dựng được uy tín với người tiêu dùng nội địa cũng rời cuộc chơi như Catsa, Lép, Meo… Khảo sát tại các chợ thời trang nổi tiếng như An Đông 1 (chợ truyền thống), An Đông 2 (An Đông Palza), chợ Tân Bình… cho thấy tiểu thương trả mặt bằng, đóng cửa hàng loạt.

Sức mua yếu hay né thuế?

Nếu nhìn vào bức tranh trên thì có thể kết luận sức mua yếu đi. Thế nhưng thực tế không hẳn như vậy. Số liệu của Tổng cục Thống kê cho thấy tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tháng 5 tăng 3,9% so với tháng trước và tăng 13,8% so cùng kỳ năm 2024. Tính chung 5 tháng đầu năm nay, tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tăng 14,6% so với cùng kỳ năm trước. Trong đó, tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tháng 5 ước đạt 7.367 tỉ đồng, tăng 3,9% so với tháng trước và tăng 13,8% so với cùng kỳ năm 2024. So với tháng trước, bán lẻ hàng hóa đạt 6.521 tỉ đồng, tăng 4,1%; lưu trú và ăn uống 475 tỉ đồng, tăng 2,9%; du lịch lữ hành 2 tỉ đồng, tăng 4,8%; dịch vụ khác 369 tỉ đồng, tăng 2,3%.

Nhìn vào con số thống kê thì rõ ràng sức mua không giảm như "mắt thường" nhìn vào. Vậy đâu là lý do?

Ông Nguyễn Anh Đức, Chủ tịch Hiệp hội Các nhà bán lẻ VN (AVR), phân tích: Có 3 yếu tố quan trọng tác động đến sức mua trên thị trường hiện nay. Thứ nhất, xu hướng mua sắm online tăng mạnh. Các kênh mua sắm này còn tản mát mỗi nơi một ít nên khó có cái nhìn tập trung về toàn bộ thị trường. Thứ hai, nạn hàng gian, hàng giả, nhái vẫn còn phổ biến; gần đây liên tục bị cơ quan chức năng phát hiện. Điều này ít nhiều ảnh hưởng đến tâm lý của người tiêu dùng; họ không biết đâu là thật, đâu là giả nên sẽ chọn giải pháp thận trọng, hạn chế mua sắm. Thứ ba, cũng là yếu tố không kém phần quan trọng là tác động của bối cảnh toàn cầu về xung đột và thuế đối ứng của Mỹ. Thuế đối ứng khiến hoạt động sản xuất kinh doanh, xuất khẩu của doanh nghiệp VN và nhiều nước bị ảnh hưởng. Các doanh nghiệp sẽ quay về thị trường nội địa và tìm kiếm thị trường mới để giảm tác động. Điều này khiến nguồn cung hàng trở nên dồi dào hơn. Bên cạnh đó, các yếu tố liên quan đến căng thẳng địa chính trị ở nhiều nơi trên thế giới vẫn chưa hạ nhiệt, khiến tâm lý chung của người tiêu dùng toàn cầu và VN sẽ thận trọng hơn trong chi tiêu.

Lý do thứ 2 khiến các cửa hàng đóng cửa đến từ việc mấy ngày qua, cơ quan quản lý thị trường thường xuyên kiểm tra việc chấp hành hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy của tiểu thương theo Nghị định 70. Vì thế một số quầy sạp đóng cửa để "né" cơ quan quản lý. Một số lại chuyển từ bán trực tiếp sang bán online nên trả lại mặt bằng.

Với ngành hàng thời trang, việc đóng cửa chuỗi cửa hàng thương hiệu thời trang Lép được chủ thương hiệu này nói rõ là "không còn theo kịp thị trường thay đổi chóng mặt với vô vàn phong cách và sản phẩm mới". Mặt khác, trao đổi với Thanh Niên, nhiều tiểu thương kinh doanh tại các chợ truyền thống cho hay việc đóng cửa tạm thời trong vài ngày qua do phải chờ hoàn thiện và học cách ra hóa đơn điện tử. Trong thực tế, nhiều tiểu thương đóng cửa, đưa hàng về nhà tập tành bán online vì không cạnh tranh nổi với thị trường mua sắm online ngày càng rầm rộ.

Dù vậy, việc sức mua bị tác động từ giá cả đầu vào tăng cũng là có thật. Thống kê cho thấy chỉ số giá tiêu dùng (CPI) tại nhiều nơi tăng. Đơn cử CPI tháng 5 của Hà Nội ghi nhận mức tăng nhẹ 0,14% so với tháng trước, bình quân 5 tháng đầu năm tăng 3,03% so với cùng kỳ năm ngoái. Trong khi đó, CPI bình quân cả nước trong 5 tháng đầu năm tăng 3,21% so với cùng kỳ, trong đó, nhóm hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng, một số nhóm mặt hàng thiết yếu ghi nhận mức tăng giá khá rõ nét. Đáng lưu ý, nhóm hàng ăn và dịch vụ ăn uống - nhóm liên quan trực tiếp đến đời sống hằng ngày - có mức tăng đạt 3,83%, chủ yếu do giá thực phẩm tăng 4,35%, trong khi giá lương thực chỉ điều chỉnh nhẹ.

Bà Nguyễn Thái Trang, chủ cơ sở may mặc D&T, thừa nhận cạnh tranh hàng hóa giá rẻ từ Trung Quốc khiến nhiều cơ sở may mặc hàng giá rẻ trong nước không chịu nổi, buộc phải giải nghệ, tìm việc khác làm. Một số cơ sở có thiết kế riêng, mẫu mã riêng vẫn sống được, nhưng số này không nhiều. Riêng quầy sạp trong chợ đóng cửa nhiều vì không theo kịp xu hướng mua sắm chỉ là một phần, phần còn lại do lực mua giảm, thu nhập sụt giảm, kiếm tiền khó khăn hơn khiến chi tiêu gia đình tập trung cho các nhu cầu thiết yếu. Người tiêu dùng hàng thời trang nay tập trung vào hàng có giá không quá cao, và tần suất mua sắm không nhiều như trước.

Bà Phạm Nhật Thảo, mua nhượng quyền thương hiệu kem Goofoo nổi tiếng của Ý từ năm 2021, vừa chính thức đóng cửa tại Bà Rịa từ đầu năm nay, cho hay 4 năm mở quán thì gồng lỗ hết 3 năm. "Tôi cầm cự khá lâu bởi hy vọng sau dịch một thời gian, khách sẽ quay lại như trước. Tiệm của tôi nằm ngay khu phố chuyên bán đồ ăn uống, sầm uất, nhẽ ra là lợi thế, nhưng khách chịu chi để ăn vặt, uống nước, ăn kem… ngày càng teo tóp. Các tiệm mở sau cạnh tiệm như trà sữa, ăn vặt… sau vài tháng hoạt động cũng trả mặt bằng đóng cửa luôn. Khi người tiêu dùng thắt chặt chi tiêu thì những loại hình này nằm đầu danh sách", bà Thảo nói.

Vẫn nhiều cơ hội tăng sức mua

Bất chấp cuộc cạnh tranh ngày càng khốc liệt, nhiều cá nhân và doanh nghiệp giữ quan điểm không ngồi "bó gối" chờ khách hoặc rút lui. Bà Nguyễn Thái Trang cho biết cơ sở đã đầu tư may gia công thêm mặt hàng áo dài lễ hội, cưới và thời trang trẻ giá mềm bên cạnh thời trang tuổi trung niên. "Phải cố gắng gấp nhiều lần để duy trì hoạt động sản xuất kinh doanh. Nếu nói bỏ việc này, kiếm việc khác làm ăn thì bắt đầu lại từ đầu rất khó. Nên chúng tôi nỗ lực học hỏi, tìm kiếm mọi cách để nuôi khách hàng tiềm năng, duy trì hoạt động sản xuất tại xưởng, tạo công ăn việc làm cho khối phụ nữ từ quê lên. Họ theo mình hơn 20 năm qua, thịnh cùng thì suy cùng để vượt qua" bà Trang chia sẻ.

Ông Nguyễn Thế Sỹ Quý, Giám đốc Marketing Công ty CP Việt Nam Kỹ nghệ Súc sản (VISSAN), phân tích: Sức mua thị trường vẫn đang ở mức thấp, đặc biệt tại các kênh bán hàng truyền thống. Vì thế, VISSAN đã chủ động tìm kiếm những hướng đi mới nhằm thích ứng với xu thế tiêu dùng hiện đại và mở rộng độ phủ thương hiệu. Đặc biệt, để bắt kịp xu hướng "đi chợ online", từ đầu năm nay, VISSAN đã đẩy mạnh hợp tác với sàn thương mại điện tử Sendo Farm, triển khai mô hình bán hàng tươi sống qua livestream trên các nền tảng số như SendoFarm App, TikTok, Facebook... Bên cạnh đó, công ty cũng tổ chức nhiều phiên livestream và kết quả kinh doanh ghi nhận vô cùng khả quan. Tổng doanh số từ hoạt động livestream đã tiệm cận mốc 1 tỉ đồng. Riêng phiên phát sóng ngày 23.5 vừa qua, chỉ trong 2 giờ, công ty đã bán ra hơn 1,5 tấn thịt tươi sống và thực phẩm chế biến, mang về trên 250 triệu đồng doanh thu - tương đương một tuần kinh doanh của một cửa hàng lớn. Đáng chú ý, nhiều mặt hàng "cháy hàng" ngay từ đầu phiên livestream, cho thấy sức hút mạnh mẽ của mô hình này.

"Thành công của chương trình không chỉ đến từ chất lượng sản phẩm mà còn nhờ nội dung livestream được đầu tư kỹ lưỡng. Chúng tôi không chỉ bán hàng mà còn truyền cảm hứng nấu ăn, chia sẻ công thức chế biến, đồng thời tạo sự kết nối bằng quà tặng hấp dẫn. Trong đó, các sản phẩm tươi sống đều có thể truy xuất nguồn gốc bằng mã QR thông qua hệ thống TE-FOOD, giúp khách hàng yên tâm khi mua sắm", ông Quý hào hứng.

Ông Nguyễn Anh Đức có cái nhìn khá lạc quan khi cho rằng những biến động trên thị trường thế giới mở ra nhiều cơ hội cho VN gia tăng sức mua trong thời gian tới. Về mặt chính sách vĩ mô, Đảng và Nhà nước đang vạch ra những định hướng rất quan trọng về phát triển kinh tế tư nhân, thúc đẩy khoa học công nghệ, chuyển đổi số, quy hoạch lại địa giới và bộ máy quản lý nhà nước, dự án trọng điểm quốc gia… Đây đều là những không gian mới cho tăng trưởng kinh tế, thúc đẩy sản xuất kinh doanh phát triển. Nếu các đề án lớn này được thực hiện nhanh, hiệu quả sẽ tạo ra sự tăng trưởng bằng những con số thật. Bên cạnh đó là lòng tin của nhân dân vào một tương lai tươi sáng, thịnh vượng. "Khi người dân có lòng tin thì sức tiêu dùng sẽ tự động quay trở lại. Việc cơ quan chức năng mạnh tay với hàng giả, nhái, kém chất lượng cũng sẽ giúp lòng tin của người tiêu dùng sớm quay trở lại với những sản phẩm chất lượng, uy tín", ông Đức nhấn mạnh.

Chuyên gia kinh tế tài chính, PGS-TS Đinh Trọng Thịnh cũng đánh giá đây không phải là giai đoạn cao điểm của mùa mua sắm nên sức mua giảm cũng là điều dễ hiểu. Không riêng gì VN mà đây là tình trạng chung của nhiều nền kinh tế khác trên thế giới. Bên cạnh đó, do vấn đề lòng tin của người tiêu dùng và xu hướng siết chặt chi tiêu trước những diễn biến bất định trên thế giới cũng khiến sức mua giảm. "Đây là giai đoạn khó khăn cho hoạt động sản xuất kinh doanh song cũng không quá bi quan vì các doanh nghiệp luôn rất năng động và sáng tạo, đủ sức vượt qua. Tôi biết có nhiều doanh nghiệp đã ứng dụng khoa học công nghệ trong việc tạo ra sản phẩm mới để kích thích sức mua. Bên cạnh đó, tiết giảm chi phí kinh doanh truyền thống bằng cách chuyển hướng sang mô hình mới là thương mại điện tử. Chính sự chuyển đổi này đang mang lại hiệu quả rõ rệt", PGS-TS Đinh Trọng Thịnh nhấn mạnh.