Sợ AI thay thế, người trẻ đổ xô làm công việc tay chân

Zames Chew (bên phải) điều hành doanh nghiệp sửa chữa của riêng mình. Ảnh: Ooi Boon Keong/CNA.

Không lâu trước đây, tấm bằng đại học từng được xem là “tấm vé vàng” dẫn vào doanh nghiệp và mở ra con đường thăng tiến trong sự nghiệp. Nhưng trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo (AI) đang phá vỡ trật tự ngành nghề, ảnh hưởng đến ngành tài chính đến công nghệ, giới trẻ ngày càng lo ngại liệu họ còn chỗ đứng trong các công việc vốn được coi là ổn định và danh giá.

Đầu tháng 8, The New York Times ghi nhận tình trạng nhiều cử nhân khoa học máy tính tại Mỹ, ngành học từng được ca ngợi mang lại mức lương cao và triển vọng sáng sủa, nay lại khó tìm việc. Nguyên nhân đến từ sự phổ biến của các công cụ lập trình AI, cho phép doanh nghiệp cắt giảm vị trí kỹ sư phần mềm cấp thấp.

Trong bối cảnh đó, lời khuyên của Geoffrey Hinton, “cha đẻ AI” và chủ nhân giải Nobel, khi ông nói đùa trong một podcast vào tháng 6: “Hãy học nghề thợ sửa ống nước”, dường như lại đang trở thành thực tế, theo Channel News Asia.

Khi Gen Z bỏ văn phòng

Theo khảo sát tháng 5 của Resume Builder (Mỹ), 37% người trẻ Gen Z có bằng cử nhân đang theo đuổi việc làm tay nghề hoặc lao động phổ thông. Trong số này, 30% tin rằng công việc lao động chân tay có triển vọng dài hạn hơn, và 25% cho rằng đây là những công việc khó bị AI thay thế.

Một khảo sát khác từ Zety cũng cho thấy 65% lao động Gen Z tại Mỹ không tin bằng đại học có thể bảo vệ họ trước nguy cơ mất việc vì AI. Tại Hàn Quốc, Chosun Daily ghi nhận 63% Gen Z có cái nhìn tích cực về nghề tay chân, cùng với sự gia tăng số lượng học viên trường nghề và bằng cấp kỹ năng.

Tuy nhiên, ở Singapore, các chuyên gia cho rằng điều kiện thị trường lao động khác biệt, khó hình thành xu hướng tương tự.

“Suốt 60 năm qua, Singapore tập trung xây dựng nền kinh tế tri thức. Thị trường việc làm tại đây vẫn ưu tiên các ngành dịch vụ có thu nhập cao, thay vì khối lao động tay chân”, Song Seng Wun (Singapore), cố vấn kinh tế tại CGS International, nhấn mạnh.

Amos Chew cho biết các dịch vụ như sửa chữa hệ thống ống nước và điện là những dịch vụ thiết yếu, luôn cần thiết, bất kể điều kiện kinh tế, xu hướng thị trường hay thay đổi công nghệ. Ảnh: Ooi Boon Keong/CNA.

Dữ liệu từ Bộ Nhân lực Singapore cho thấy nhóm PMET (chuyên gia, quản lý, kỹ thuật viên) chiếm tới 63,7% lực lượng lao động. Trong khi tại Mỹ, lao động tri thức chỉ chiếm khoảng 45%. Khoảng cách thu nhập giữa lao động “cổ cồn trắng” và “cồn xanh” ở Singapore cũng vẫn còn đáng kể.

Dù ở Mỹ hay Hàn Quốc, công việc tay chân đang được nhìn nhận như một sự lựa chọn ít bị đe doạ bởi AI, nhưng giới chuyên gia Singapore cảnh báo đây không hẳn là miền đất hứa.

PGS Walter Theseira (Đại học Khoa học Xã hội Singapore) cho rằng nhiều nền kinh tế phương Tây bảo hộ việc làm phổ thông bằng chính sách nhập cư và công đoàn, giúp duy trì thu nhập ổn định cho lao động. Nhưng Singapore không đi theo hướng đó, quốc gia này khuyến khích tự động hóa để bù đắp lực lượng lao động già hóa và thiếu hụt nhân sự.

“Các công việc lặp lại, từ cồn trắng đến cồn xanh, đều có thể bị thay thế. Lái xe, giao hàng hay lao động dây chuyền sẽ khó có cơ hội thăng tiến, thu nhập chỉ dừng ở số chuyến/ngày và giảm dần theo tuổi tác”, ông nói.

Công nghệ vẫn len lỏi trong công việc lao động tay chân

Dù vậy, không thể phủ nhận rằng một số người trẻ tại Singapore đã tìm thấy thành công và đam mê trong các công việc lao động chân tay. Zames Chew (25 tuổi), khởi nghiệp với công ty sửa chữa Repair.sg từ năm 16 tuổi. Sau khi tốt nghiệp diploma ngành kinh doanh quốc tế, anh tiếp tục phát triển công ty với hơn 20 nhân viên, dù vẫn thích tự tay làm các công việc sửa chữa.

Tương tự, Luqman Abdul Latiff (36 tuổi), tốt nghiệp diploma ngành thiết kế đồ họa, đã chuyển sang lĩnh vực thi công và cải tạo nhà ở sau khi học nghề từ các video trực tuyến. Từ một người làm việc một mình, anh hiện điều hành công ty với 50 nhân viên, và công việc cải tạo giờ chiếm hơn 90% thu nhập của anh.

Delonix Tan (27 tuổi), từ bỏ công việc bán hàng văn phòng để tiếp quản công ty thực phẩm SanDai Fishball của gia đình. Với bằng cấp về kinh doanh, anh không chỉ làm việc tại quầy hàng mà còn phát triển website, tiếp thị và chuẩn bị mở nhà hàng đầu tiên tại Serangoon Gardens (Serangoon, Singapore).

Câu chuyện của nhũng người trẻ này cho thấy con đường thăng tiến trong nghề tay chân có thể không giống với doanh nghiệp cổ cồn trắng, nhưng vẫn tồn tại thông qua mở rộng kỹ năng, quản lý đội ngũ hoặc phát triển quy mô dự án.

Delonix Tan làm việc toàn thời gian tại SanDai Fishball, cơ sở sản xuất cá viên của gia đình. Ảnh: Nuria Ling/CNA.

AI không chỉ ảnh hưởng đến công việc văn phòng mà còn đang định hình lại lao động chân tay. Trong ngành sửa chữa ô tô, thợ máy giờ đây cần làm việc với phần mềm và thiết bị chẩn đoán, thay vì chỉ dùng dụng cụ truyền thống. Trong ngành thực phẩm, các quầy hàng ăn bắt đầu sử dụng máy móc tự động hóa việc nấu nướng, trong khi QR code và menu điện tử giảm nhu cầu nhân viên ghi đơn hàng.

Delonix Tan thậm chí sử dụng ChatGPT để phát triển ý tưởng kinh doanh và cải thiện nội dung tiếp thị. Trong khi đó, các ngành như bán lẻ và vận tải chứng kiến sự thay thế của tự động hóa, từ máy thanh toán tự động tại siêu thị đến tàu điện không người lái tại Singapore.

Trước bối cảnh AI và công nghệ làm thay đổi cả công việc văn phòng lẫn lao động chân tay, các chuyên gia nhấn mạnh rằng học tập suốt đời là chìa khóa để duy trì sự phù hợp.

“Cách duy nhất để bảo vệ sự nghiệp là học tập liên tục, tích hợp kỹ năng đa ngành và hiểu biết sâu về ngành nghề”, Julian Tan, CEO FastCo, nhận định.

Luqman Abdul Latiff, người cha của 4 đứa con, chia sẻ rằng anh không phản đối nếu con cái mình chọn lao động chân tay trong tương lai.

“Nếu đó là đam mê của con, và con đủ nhiệt huyết để tiến xa, thậm chí sở hữu cả một đội xe, tôi sẽ rất tự hào”, anh kể về cậu con trai nhỏ muốn làm tài xế xe rác.