Sinh viên thời AI: Học gì, học thế nào để không tụt hậu?

Trong một thế giới vận động với tốc độ không tưởng, nơi trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn và công nghệ số đang tái định hình mọi lĩnh vực thì điều đáng quan tâm nhất không phải là 'ngành học hot nhất hiện nay là gì?'.

Điều quan trọng hơn chính là: Sinh viên nên học gì, và học như thế nào để không bị thay thế bởi AI, không bị bỏ lại phía sau?

Học gì để không lỗi thời?

Chuyển mình từ bậc THPT sang ĐH là bước ngoặt lớn. Nhưng ở thời đại này, nếu chỉ nghĩ đơn giản rằng “tôi học ngành A để làm nghề A” thì sẽ rất dễ rơi vào một tương lai bất định. Bởi sự thay đổi về kỹ thuật, công nghệ đang diễn ra không theo chu kỳ theo cấp số nhân. Có những nghề ngày hôm qua còn ổn định, hôm nay đã lùi về quá khứ. Có những công cụ mới xuất hiện và ngay lập tức làm biến đổi cả một ngành.

Vậy, câu hỏi đúng hơn là: Học gì để luôn giữ được giá trị nghề nghiệp, bất kể thế giới biến đổi ra sao?

Mỗi sinh viên thời đại mới cần được trang bị 5 năng lực cốt lõi: 

Nắm bắt công nghệ và dữ liệu: Ngay cả những lĩnh vực sáng tạo như viết lách hay nghệ thuật, công nghệ cũng đang chen chân vào. Trí tuệ nhân tạo không chỉ là công cụ – nó đang trở thành đồng nghiệp. Nếu không hiểu công nghệ, nếu không biết đọc và phân tích dữ liệu, bạn sẽ bị bỏ lại trong bất kỳ ngành nghề nào.

Hiểu sự vận động của thế giới, của nền kinh tế: Chúng ta đang sống trong một nền kinh tế siêu kết nối. Một biến động ở Thung lũng Silicon hôm nay có thể ảnh hưởng đến một doanh nghiệp nhỏ ở Hà Nội ngày mai. Sinh viên cần tư duy toàn cầu và khả năng phân tích xu thế, nếu không muốn tụt hậu ngay trên chính quê hương mình.

Năng lực chuyên môn sâu: Đây là điều hiển nhiên. Dù học ngành gì, kỹ thuật phần mềm, logistics hay truyền thông số... thì nền tảng học thuật và kỹ năng thực hành là không thể thiếu. Tuy nhiên, chỉ chuyên sâu thôi thì chưa đủ.

Tư duy bản thân: Trong thời đại bất định, điều quan trọng nhất là bản lĩnh cá nhân. Không thể “gió chiều nào xoay chiều đó”, sinh viên cần được rèn luyện để kiên định, thích ứng, nhưng không đánh mất giá trị cốt lõi. Đây là thứ tư duy mà các doanh nghiệp hàng đầu thế giới đang khao khát tìm kiếm.

Kỹ năng mềm, hay nói chính xác hơn là năng lực cốt lõi: Tư duy phản biện, giải quyết vấn đề, giao tiếp hiệu quả, làm việc nhóm linh hoạt, hiểu biết về đạo đức số và khả năng học tập suốt đời. Những điều này mới là “bằng cấp” đích thực giúp sinh viên có thể tồn tại, phát triển, và dẫn đầu trong bất kỳ kỷ nguyên công nghệ nào.

Học như thế nào để không lạc lối?

Câu trả lời không nằm trong giáo trình, mà nằm ở triết lý giáo dục.

Học chủ động - học kiểu kiến tạo: Sinh viên không còn là người thụ động ghi nhớ, mà là người kiến tạo hệ tri thức riêng của mình. Nhà trường có thể cung cấp chương trình, công cụ, môi trường; nhưng sinh viên mới là người quyết định con đường học tập của mình.

Học liên ngành: Không ngành nghề nào tồn tại độc lập. Bây giờ bất kỳ hoạt động nào trong kinh tế cũng liên quan tới nhiều ngành, khi mình đi làm dù là nhân viên hay làm chủ thì kết quả của một doanh nghiệp liên quan tới nhiều ngành chứ không chỉ một, dù mình làm chuyên sâu một ngành thì mình cũng cần biết ngành kia như thế nào.

Một nhân viên marketing phải hiểu công nghệ. Một lập trình viên cần hiểu người dùng và thị trường. Ở trường ĐH, sinh viên phải được cùng công nghệ, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo. Trường ĐH phải tích cực tích hợp AI vào cả hai hướng: công cụ hỗ trợ việc học và dạy (như trợ giảng ảo, phân tích năng lực học tập), đồng thời đưa vào thiết kế chương trình đào tạo đầu ra của các ngành. Chúng ta không dạy sinh viên chạy theo công nghệ, mà học cách đi trước nó về tư duy, ý tưởng, và khả năng thích ứng.

Học qua dự án thực tế: Ở học kỳ thực tập, sinh viên không đi “thực tập lấy số liệu” mà đi làm việc thực sự tại các cơ quan, doanh nghiệp. Sinh viên làm thật với KPI, deadline, khách hàng, đồng nghiệp. Các dự án tốt nghiệp phần lớn đều có tính liên ngành, gắn với nhu cầu của doanh nghiệp hoặc bài toán phát triển kinh tế – xã hội.

Học qua trải nghiệm và phục vụ cộng đồng: Trường ĐH nên tổ chức các chương trình mà sinh viên phải bước ra ngoài khuôn viên trường, tham gia chuyển đổi số cho địa phương, hỗ trợ OCOP (mỗi xã/phường một sản phẩm), các mô hình nông nghiệp… Việc học không chỉ là để làm giàu bản thân, mà còn để hiểu xã hội, góp phần kiến tạo xã hội.

Giáo dục không chỉ là cung cấp tri thức, mà là chuẩn bị con người. Mục tiêu cuối cùng của giáo dục ĐH không phải là đào tạo người làm tốt việc hôm nay, mà là đào tạo người có thể làm tốt bất cứ việc gì vào ngày mai, dù công nghệ, thị trường hay thế giới có thay đổi thế nào.

Trong thời đại mà AI có thể viết thơ, thiết kế logo hay xử lý đơn hàng thay con người, thứ duy nhất khiến chúng ta khác biệt và có giá trị không phải là kiến thức, mà là năng lực tư duy, khả năng thích ứng và khát vọng vượt lên.

Hy vọng các bạn trẻ sẽ nghĩ kỹ, trước khi chọn ngành và chọn cách học cho chính mình trong thời AI.