SCMP: Từ học trò thành đối thủ, Trung Quốc tung vũ khí giá rẻ, có thể cạnh tranh khách với Nga

Trung Quốc có lợi thế ở những quốc gia từng mua vũ khí Nga, nhất là vì nhiều thiết bị Trung Quốc phát triển dựa trên nền tảng kỹ thuật của Nga.

Trung Quốc cạnh tranh thị trường với Mỹ - Nga

Theo các nhà phân tích, việc Trung Quốc phô diễn công nghệ quân sự tiên tiến trong cuộc duyệt binh ngày 3/9 có thể giúp nước này vượt Nga về doanh số vũ khí toàn cầu, nhưng các yếu tố địa chính trị có thể cản trở bước tiến vào những thị trường gắn chặt với Mỹ.

Các loại vũ khí được trưng bày gồm tên lửa chống hạm YJ-21, tên lửa đạn đạo tầm trung DF-26D có công nghệ siêu thanh, cùng nhiều mẫu máy bay không người lái (UAV) mới.

Sau buổi duyệt binh, Zhou Bo – đại tá cấp cao đã nghỉ hưu của PLA – phát biểu trên đài CGTN rằng việc Trung Quốc ứng dụng công nghệ tiên tiến, trong đó có trí tuệ nhân tạo (AI), sẽ giúp nước này trở thành một trong hai nhà sản xuất vũ khí lớn nhất thế giới cùng với Mỹ. 

Ông Zhou nói: “Vũ khí của Mỹ đã được kiểm chứng qua thực chiến nhưng giá rất cao. Đồng minh phải mua vì lý do chính trị. Còn hệ thống của Trung Quốc thì vừa túi tiền, tiên tiến và cũng tích hợp trí tuệ nhân tạo.”

Theo báo cáo của Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm (SIPRI, Thụy Điển) công bố tháng 3, trong giai đoạn 2020–2024, Trung Quốc đứng thứ tư về xuất khẩu vũ khí toàn cầu, chiếm 5,9% thị phần.

Mỹ dẫn đầu với 43% tổng xuất khẩu, tiếp theo là Pháp (9,6%). Nga đứng thứ ba (7,8%) nhưng xuất khẩu giảm 64% so với giai đoạn trước do ảnh hưởng lệnh trừng phạt vì xung đột Ukraine.

Bence Nemeth, giảng viên nghiên cứu quốc phòng và giám đốc Trung tâm Kinh tế & Quản lý Quốc phòng King’s (Đại học King’s College London) nhận định: công nghệ của Trung Quốc “rõ ràng đang rút ngắn khoảng cách với Mỹ”.

Tuy vậy, ông nhấn mạnh: “Mỹ vẫn giữ lợi thế nhờ kinh nghiệm chiến đấu, khả năng phối hợp và hiệu quả đã được chứng minh. Vũ khí Trung Quốc dù hiện đại nhưng độ tin cậy trong các chiến dịch phức tạp vẫn chưa được kiểm chứng, ngoại trừ một vài trường hợp, so với các hệ thống tương đương của Mỹ.”

Lợi thế của vũ khí Trung Quốc

Nemeth cho rằng cuộc duyệt binh thể hiện năng lực sản xuất và hiện đại hóa của Trung Quốc, góp phần củng cố hình ảnh nước này như một nguồn cung cấp vũ khí hiện đại quy mô lớn. Song địa chính trị vẫn là rào cản lớn, bởi Mỹ, châu Âu và các đồng minh ở châu Á – Thái Bình Dương khó chấp nhận sử dụng vũ khí Trung Quốc, cả vì lý do chính trị lẫn sự không tương thích với tiêu chuẩn NATO.

“Với nhiều nước đang phát triển không liên kết, vũ khí Trung Quốc hấp dẫn vì rẻ hơn và ngày càng tinh vi hơn,” Nemeth nói. “Xuất khẩu của Trung Quốc sẽ tập trung vào các khu vực ít gắn kết chính trị với Washington và đang tìm kiếm giải pháp tiết kiệm hơn so với vũ khí phương Tây.”

Brian Hart, phó giám đốc Dự án Sức mạnh Trung Quốc tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược & Quốc tế (CSIS, Washington), gọi xuất khẩu vũ khí là “lĩnh vực quan trọng cần theo dõi” của Trung Quốc.

Ông cho rằng hiện Trung Quốc vẫn chưa chiếm nhiều thị phần, nhưng điều này có thể thay đổi khi công nghiệp quốc phòng trong nước phát triển và PLA đẩy mạnh hiện đại hóa. “Muốn dẫn đầu trong xuất khẩu hệ thống cao cấp, Trung Quốc phải tự chủ sản xuất các vũ khí đó. Và hiện họ đã đạt được trình độ này ở nhiều lĩnh vực, sẵn sàng bán ra nước ngoài trong những năm tới,” Hart nói.

Theo ông, Nga có thể là bên chịu thiệt hại lớn nhất khi Trung Quốc mở rộng thị phần, bởi Mỹ chủ yếu bán vũ khí cho đồng minh, còn Nga chiếm phần còn lại. “Nếu Trung Quốc tham gia mạnh mẽ, họ sẽ có lợi thế ở những quốc gia từng mua vũ khí Nga, nhất là vì nhiều thiết bị Trung Quốc phát triển dựa trên nền tảng Nga.”

Liselotte Odgaard, thành viên cấp cao tại Viện Hudson (Washington), nhận định cuộc duyệt binh cho thấy tiến bộ của Trung Quốc trong công nghệ tên lửa siêu thanh – lĩnh vực có thể được đưa ra xuất khẩu khi cạnh tranh chiến lược ngày càng gay gắt. Tuy nhiên, bà hoài nghi liệu Trung Quốc có thể xây dựng đủ niềm tin với các đối tác. “Nga cũng đang phát triển tên lửa siêu thanh và hiện đứng thứ hai trong cuộc đua này,” bà nói.

Odgaard dự đoán Trung Quốc sẽ tìm cách xuất khẩu các hệ thống như phòng không HQ-9, máy bay chiến đấu, UAV, xe bọc thép – tới các quốc gia muốn lựa chọn rẻ hơn. “Những khách hàng chính hiện nay là Pakistan, Bangladesh, Serbia, họ cần vũ khí vừa túi tiền chứ không nhắm tới loại tiên tiến nhất.”

Lyle Morris, nghiên cứu viên cao cấp tại Trung tâm Phân tích Trung Quốc (Viện Chính sách Xã hội Châu Á), cho biết các hệ thống không người lái của Trung Quốc “chắc chắn” sẽ hút khách, đặc biệt là tàu ngầm không người lái cỡ lớn – sản phẩm độc đáo trên thị trường.

“Trung Quốc đã trở thành một trong những nhà sản xuất UAV và hệ thống không người lái lớn nhất. Cuộc duyệt binh lần này càng nhấn mạnh bước tiến của ngành công nghiệp quân sự Trung Quốc trong lĩnh vực đó,” Morris nói.

Ông dự đoán Trung Quốc sẽ bán cho các nước không có quan hệ quốc phòng với Mỹ, châu Âu, hoặc muốn thay thế vũ khí Nga. Tuy vậy, ông lưu ý các hệ thống này phải đi kèm “giải pháp tích hợp chung về huấn luyện, hậu cần và chuỗi cung ứng” để thay thế hoặc kết nối với nền tảng hiện có. “Vì vậy, cần có sự điều chỉnh chiến lược trước khi một quốc gia quyết định mua vũ khí từ Trung Quốc.”

Morris nói thêm Bắc Kinh có thể đưa ra các gói ưu đãi dựa trên viện trợ, giống như Sáng kiến Vành đai và Con đường, để hỗ trợ ngành công nghiệp quốc phòng. “Sáng kiến này có thể bao gồm cả các khoản vay ưu đãi cho đối tác quốc phòng của Trung Quốc.”