Sao Hỏa lộ 'mã vạch' kỳ lạ sau trận lở bụi do thiên thạch

Những vệt đen chạy dài như mã vạch bí ẩn trên sườn núi của sao Hỏa khiến giới khoa học bối rối suốt hơn một năm qua. Đến nay, lời giải cuối cùng đã hé lộ.

Cảnh tượng kỳ lạ trên sao Hỏa được ghi lại từ cuối năm 2023, song phải đến tháng 11-2025, các nhà khoa học mới hoàn tất phân tích và công bố kết quả trên tạp chí Nature Communications.

Hình ảnh được tàu thăm dò Trace Gas Orbiter của Cơ quan Vũ trụ châu Âu (ESA) ghi lại cho thấy các dải đen hẹp kéo dài xuống sườn núi Apollinaris Mons, một ngọn núi lửa đã tắt nằm gần xích đạo sao Hỏa. Mỗi vệt đánh dấu dấu vết của một trận lở bụi, được kích hoạt khi một thiên thạch rơi xuống bề mặt và làm rung chuyển lớp bụi mịn phủ trên sườn dốc.

Dù chỉ chiếm chưa tới 0,1% diện tích bề mặt hành tinh, những "vết trượt bụi" này lại đóng vai trò quan trọng trong chu trình bụi của sao Hỏa. Theo các nhà khoa học, lượng bụi mà chúng giải phóng mỗi năm tương đương ít nhất hai trận bão bụi toàn cầu, góp phần đáng kể vào hệ thống khí hậu của hành tinh đỏ.

Nghiên cứu mới do Valentin Bickel, Đại học Bern (Thụy Sĩ) dẫn đầu, chỉ ra rằng chưa tới một phần nghìn trong số các vết trượt bụi này bắt nguồn từ va chạm thiên thạch. Phần lớn lại do biến đổi theo mùa của gió và hoạt động bụi tự nhiên.

Bickel cùng nhóm của ông đã phân tích hơn 2 triệu vết trượt bụi trên 90.000 bức ảnh chụp từ các tàu quỹ đạo sao Hỏa, chủ yếu là từ tàu Mars Reconnaissance Orbiter (MRO) của NASA. Họ sử dụng thuật toán học sâu để quét toàn bộ dữ liệu và xác định thời điểm, vị trí hình thành của từng vết trượt, qua đó phát hiện các quy luật mùa vụ trong sự biến động của bụi sao Hỏa.

Kết quả cho thấy hiện tượng này xuất hiện dày đặc nhất vào mùa hè và mùa thu ở bán cầu nam, thời điểm gió mạnh nhất đủ sức cuốn những hạt bụi nhỏ li ti bay lên. Khi so sánh lượng bụi mà các vệt trượt này khuấy động với dữ liệu về lưu thông khí quyển, nhóm nghiên cứu nhận thấy chúng góp phần di chuyển khoảng 1/4 tổng lượng bụi được trao đổi giữa bề mặt và khí quyển mỗi năm, tương đương lượng bụi mà hai trận bão toàn cầu tạo ra.

Các điều kiện thuận lợi nhất cho sự hình thành các vệt trượt được xác định là vào lúc bình minh và hoàng hôn, song hiện chưa có tàu quỹ đạo nào ghi lại được quá trình này diễn ra trực tiếp do hạn chế ánh sáng trong khung giờ đó.

Nghiên cứu cũng chỉ ra năm "điểm nóng" nơi hiện tượng này phổ biến nhất gồm Amazonis, vùng quanh Olympus Mons, Tharsis, Arabia và Elysium, những khu vực có địa hình dốc, lớp bụi rời và gió đủ mạnh để kích hoạt sự dịch chuyển bề mặt.

Theo Colin Wilson, nhà khoa học phụ trách sứ mệnh Trace Gas Orbiter, những quan sát này giúp chúng ta hiểu rõ hơn về các quá trình đang diễn ra trên sao Hỏa ngày nay, đồng thời cung cấp manh mối quan trọng cho việc nghiên cứu môi trường hành tinh đỏ trong tương lai.