Sản xuất vũ khí có ‘cứu’ được nền kinh tế châu Âu?

Khi châu Âu tăng cường chi tiêu quốc phòng, một khoản tiền đáng kể sẽ được bơm vào nền kinh tế và “lục địa già” cũng sẽ có lợi ích lâu dài từ đổi mới công nghệ.

Trong nhiều năm qua, nền kinh tế châu Âu dần tụt hậu so với các trung tâm kinh tế khác trên thế giới. Tốc độ tăng trưởng thấp và chậm đổi mới sáng tạo khiến sức cạnh tranh của “lục địa già” sụt giảm.

Giờ đây, ngành công nghiệp quốc phòng đang mang tới cho châu Âu niềm hy vọng mới, theo Politico.

Kế hoạch tăng chi tiêu quốc phòng “sẽ cứu châu Âu khỏi sự trì trệ nhờ tăng trưởng dựa trên nhu cầu nội địa”, ông Daniel Kral, chuyên gia kinh tế trưởng tại công ty tư vấn Oxford Economics, đánh giá.

Tác động tích cực

Sau Chiến tranh Lạnh, châu Âu trải qua giai đoạn dài yên bình, khiến chi tiêu quốc phòng bị xao nhãng. Tỷ lệ chi tiêu quốc phòng của 27 nước thành viên EU thậm chí giảm xuống còn 1,1% vào năm 2014. Dù vậy, căng thẳng gia tăng đã khiến các nước châu Âu - đặc biệt là các nước ở rìa phía Đông dần tăng chi tiêu quốc phòng.

Mới đây nhất, hồi tháng 3, EU công bố các chính sách mới giúp các nước thành viên tăng cường chi tiêu quốc phòng, hỗ trợ các doanh nghiệp nội khối và đầu tư vào các loại vũ khí quan trọng.

Một số lợi ích từ việc tăng chi tiêu quốc phòng có thể được cảm nhận ngay tức khắc. Doanh thu của các công ty vũ khí gia tăng, số việc làm cũng gia tăng và tiền lương của công nhân sẽ quay trở lại nền kinh tế.

Dù vậy, chỉ riêng việc sản xuất vũ khí không thể mang lại tác động lâu dài nếu không kèm theo đổi mới công nghệ.

Theo phân tích của hai nhà kinh tế Niklas Garnadt và Filippo Taddei tại ngân hàng đầu tư Goldman Sachs, cứ mỗi 100 euro đầu tư vào quốc phòng, GDP châu Âu sẽ hưởng lợi 50 euro.

Con số này được đưa ra dựa trên giả định rằng kim ngạch nhập khẩu vũ khí, khí tài sẽ dần giảm khi sản lượng nội địa gia tăng. Tác động lên nền kinh tế chỉ rõ ràng nếu quân đội các nước châu Âu tự mua sản phẩm do các công ty châu Âu sản xuất - thay vì nhập khẩu từ bên ngoài.

Tiêm kích Rafale hoạt động trên tàu sân bay Charles de Gaulle của Pháp. Đây là hai sản phẩm nội địa của ngành công nghiệp quốc phòng châu Âu. Ảnh: Reuters.

Trong khi đó, theo phân tích của Báo cáo Triển vọng Kinh tế mùa xuân 2025 của Ủy ban châu Âu, khoản tăng chi tiêu quốc phòng sẽ giúp GDP châu Âu tăng 0,5% vào năm 2028. Con số này sẽ còn cao hơn nếu EU tập trung cho nghiên cứu và phát triển cơ sở hạ tầng, nhưng sẽ giảm nếu EU phụ thuộc vào nhập khẩu.

Một nghiên cứu của Viện Kiel (Đức) hồi tháng 2 ước tính năng suất lao động của châu Âu sẽ tăng 0,25% với mỗi 1% GDP cho nghiên cứu quân sự.

“Ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy những đột phá lớn nhất, cụ thể là đối với tính toán công nghệ cao, có nguồn gốc từ các nghiên cứu dưới thời các nước chạy đua vào không gian”, giáo sư Ethan Ilzetzki tại Trường Kinh tế London (LSE), tác giả nghiên cứu, nhận xét.

Dù vậy, kế hoạch tăng cường chi tiêu quốc phòng của châu Âu không phải không vấp phải sự phản đối. Việc dồn lực đầu tư vào các loại công nghệ quốc phòng mới vẫn được coi là “canh bạc” do hiệu quả vẫn chưa chắc chắn.

Nền công nghiệp quốc phòng châu Âu có cơ sở tốt nhưng phân mảnh và phụ thuộc nhiều vào nhập khẩu. Ngoại trừ một số “ông lớn”, các công ty công nghiệp quốc phòng chủ yếu sản xuất phục vụ thị trường trong nước ở quy mô nhỏ.

“Trong khi chi tiêu quân sự không còn vấp phải các hạn chế về tài chính, phúc lợi xã hội và các khoản hộ trợ khi sinh con đã bắt đầu bị cắt giảm”, hai nhà kinh tế học Tom Krebs và Isabella Weber viết trên Project Syndicate. “Điều này có thể gây thêm bất bình trong tương lai”.

Chính quyền Công đảng tại Anh hiểu rõ nhất vấn đề này. Họ đang đối mặt với hàng loạt ý kiến phản đối sau khi cắt giảm các khoản phúc lợi trị giá 4,8 tỷ bảng Anh (gần 6,5 tỷ USD), dù đồng thời tăng chi tiêu quốc phòng 2,2 tỷ bảng (gần 3 tỷ USD).Chiến lược nào cho châu Âu?Châu Âu sẽ cần có chiến lược đầu tư thông minh để đảm bảo nguồn tiền chi ra sẽ ở lại với nền kinh tế “lục địa già”, thay vì chảy vào túi các quốc gia khác. Các nước châu Ấu sẽ cần tự phát triển các sản phẩm đang phụ thuộc vào Mỹ. Một báo cáo của EU hồi tháng 9/2024 đánh giá các nước thành viên trong khối đang mua quá nhiều trang bị, khí tài từ bên ngoài và không đầu tư đủ mức vào các dự án quân sự chung. Hơn một nửa số tiền EU chi để mua khí tài chảy vào túi các công ty Mỹ, báo cáo cho biết. Binh sĩ Tây Ban Nha triển khai tên lửa NASAMS trong một cuộc tập trận năm 2023. NASAMS là loại vũ khí do các công ty Na Uy và Mỹ hợp tác phát triển. Ảnh: Reuters. Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đã kêu gọi thay thế tên lửa Patriot và tiêm kích F-35 của Mỹ bằng các phương án thay thế do châu Âu tự sản xuất như hệ thống tên lửa phòng không SAMP/T hay tiêm kích Rafale.Dù vậy, các quốc gia “tuyến đầu” như Ba Lan hay Phần Lan ưu tiên nhu cầu trước mắt hơn các phương án lâu dài và vẫn tăng cường mua vũ khí của đối tác bên ngoài như Mỹ, Hàn Quốc hay Israel.Một vấn đề khác của châu Âu là quá phụ thuộc vào các công ty lớn. Trong khi đó, Bộ Quốc phòng Mỹ có cơ chế mua hàng đồng thời từ nhiều doanh nghiệp để thúc đẩy cạnh tranh. Khi đấu thầu, Bộ Quốc phòng Mỹ cũng không đưa ra những yêu cầu cứng nhắc mà để ngỏ nhiều giải pháp khác nhau.Mô hình đấu thầu này giúp tiếp cận nhiều công ty nhỏ, non trẻ và chú trọng công nghệ, cũng như giúp mang lại nhiều bằng sáng chế hơn và khả năng áp dụng trong lĩnh vực dân sự cao hơn.Khoảng 16% tổng chi quốc phòng của Mỹ dành cho nghiên cứu - phát triển. Con số này của châu Âu chỉ là 4,5%. Nhờ đó, các công ty Mỹ vẫn giữ ưu thế về công nghệ và khả năng mang tới những phát minh có ích trong cuộc sống hàng ngày”.“Chi tiêu quốc phòng là nhân tố quan trọng thúc đẩy công nghệ tại Mỹ”, giáo sư Chris Miller tại Đại học Turfs (Mỹ), nói với Politico. “Bộ Quốc phòng thường cấp tiền cho các nghiên cứu cơ bản và sản phẩm thử nghiệm. Sau đó, các công ty tư nhân sẽ lựa chọn và biến chúng thành công nghệ dân sự thay đổi thế giới như chip, GPS hay màn hình”.Những cuốn sách hay về châu ÂuTri Thức - Znews giới thiệu tới độc giả các cuốn sách hay nên đọc để hiểu thêm về châu Âu, khu vực có bề dày lịch sử được mệnh danh là "lục địa già".Độc giả có thể xem thêm tại đây.