Quốc hội thông qua luật mới, nhà khoa học có thể được loại trừ trách nhiệm hình sự

Luật mới được thông qua quy định loại trừ trách nhiệm hình sự theo quy định của Bộ luật Hình sự đối với rủi ro trong nghiên cứu, thử nghiệm, áp dụng tiến bộ khoa học, kỹ thuật và công nghệ.

Sáng 27-6, với 435/438 đại biểu có mặt tán thành, 3 đại biểu không biểu quyết, Quốc hội thông qua Luật Khoa học, công nghệ (sửa đổi) và đổi mới sáng tạo. Luật có 7 chương, 73 điều, hiệu lực từ ngày 1-10-2025.

Quy định mới về chấp nhận rủi ro, miễn trách nhiệm dân sự, hình sự

Về chấp nhận rủi ro, luật quy định tổ chức, cá nhân thực hiện nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo được loại trừ trách nhiệm hành chính, miễn trách nhiệm dân sự đối với thiệt hại gây ra cho Nhà nước.

Nếu đã tuân thủ đầy đủ quy trình, quy định trong quá trình triển khai thực hiện nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo và không có hành vi gian lận, cố ý vi phạm pháp luật, không sử dụng sai mục tiêu, phạm vi kinh phí.

Tổ chức thực hiện nhiệm vụ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo sử dụng ngân sách nhà nước, kinh phí hợp pháp khác của đơn vị sự nghiệp công lập, kinh phí của doanh nghiệp nhà nước không phải hoàn trả kinh phí đã sử dụng đúng mục tiêu, phạm vi.

Điều kiện là đã tuân thủ đầy đủ quy định quản lý nhiệm vụ, quy trình thực hiện, nội dung nghiên cứu, biện pháp phòng ngừa rủi ro nhưng kết quả của nhiệm vụ không đạt được mục tiêu đề ra.

Tổ chức, cá nhân phê duyệt và quản lý nhiệm vụ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo sử dụng ngân sách nhà nước, kinh phí hợp pháp khác của đơn vị sự nghiệp công lập hoặc kinh phí của doanh nghiệp nhà nước được loại trừ trách nhiệm hành chính, miễn trách nhiệm dân sự.

Việc nếu đã tuân thủ đầy đủ quy định, quy trình về phê duyệt, quản lý nhiệm vụ và không có hành vi vi phạm pháp luật nhưng kết quả của nhiệm vụ không đạt được mục tiêu đề ra.

Đặc biệt, luật quy định loại trừ trách nhiệm hình sự theo quy định của Bộ luật Hình sự đối với rủi ro trong nghiên cứu, thử nghiệm, áp dụng tiến bộ khoa học, kỹ thuật và công nghệ.

Quốc hội giao Chính phủ quy định chi tiết điều này; quy định tiêu chí xác định rủi ro được chấp nhận, quy trình đánh giá việc tuân thủ quy trình, quy định trong phê duyệt, quản lý, thực hiện nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Qua thảo luận, một số đại biểu đề nghị cần quy định rõ về "miễn trách nhiệm pháp lý". Các đại biểu nhìn nhận cần "miễn trách nhiệm hình sự" mới thúc đẩy hoạt động nghiên cứu khoa học, đặc biệt là nghiên cứu cơ bản.

Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho rằng quy định về miễn trách nhiệm trong chấp nhận rủi ro cần cân nhắc kỹ để hạn chế tối đa việc lợi dụng chính sách trong quá trình triển khai nghiên cứu.

Đồng thời không để hợp thức hóa sai phạm cũng như những hạn chế về năng lực, tổ chức thực hiện các hoạt động nghiên cứu dẫn đến kết quả không đạt yêu cầu. Vì vậy, luật giao Chính phủ quy định cụ thể nhằm tránh những tình trạng trên.

Điều 9 dự luật chỉ quy định miễn trừ trách nhiệm với thiệt hại gây ra cho Nhà nước; liên quan đến ngân sách và kinh phí của doanh nghiệp nhà nước.

Đối với thiệt hại gây ra cho người dân sẽ tùy tính chất, mức độ, tổ chức, cá nhân gây thiệt hại sẽ phải tự đền bù theo quy định của pháp luật về dân sự và có thể bị xử lý theo quy định của pháp luật về hành chính, pháp luật về hình sự.

Về sự đồng bộ với pháp luật hình sự, một số quy định miễn trách nhiệm hình sự đối với áp dụng "mô hình kinh doanh mới" sẽ được thể hiện trong Bộ luật Hình sự (sửa đổi) về nội dung rủi ro trong nghiên cứu, thử nghiệm, áp dụng tiến bộ khoa học, kỹ thuật, công nghệ và mô hình kinh doanh mới.

Khuyến khích hoạt động mạo hiểm trong nghiên cứu

Về định hướng chiến lược và chính sách phát triển khoa học, công nghệ, luật quy định hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo phải gắn với mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, nâng cao năng suất lao động, phát triển bền vững và bao trùm.

Hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo phải gắn với nhu cầu của thị trường; xác định doanh nghiệp là trung tâm của hệ thống đổi mới sáng tạo.

Nhà nước kiến tạo phát triển, xây dựng thể chế, thúc đẩy đầu tư, phát triển đồng bộ, hiện đại hạ tầng khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo; tập trung nguồn lực cho các lĩnh vực công nghệ có tiềm năng tạo đột phá, công nghệ chiến lược.

Khuyến khích hoạt động mạo hiểm trong nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo thông qua cơ chế thử nghiệm có kiểm soát, chính sách chia sẻ rủi ro, đầu tư mạo hiểm và các cơ chế tài chính đặc thù khác.

Nhà nước ưu đãi và áp dụng cơ chế đặc thù để thu hút, trọng dụng nhân tài, chuyên gia, nhà khoa học trong nước và ngoài nước, đào tạo, phát triển và trọng dụng nhân lực khoa học, công nghệ chất lượng cao để thực hiện các nhiệm vụ chiến lược và mục tiêu nâng cao tiềm lực khoa học và công nghệ quốc gia...