'Quẳng gánh lo đi' cho hộ kinh doanh

Từ đầu tháng 6, nhiều tiểu thương, hộ kinh doanh truyền thống bắt đầu cảm nhận sức nóng của nghị định 70 về hóa đơn điện tử.

Nhiều người lo ngại nếu không chuyển đổi kịp sẽ vừa chịu rủi ro về pháp lý và bị loại khỏi thị trường ngày càng đòi hỏi tính minh bạch.

Việc điều chỉnh phương thức quản lý thuế đối với hộ kinh doanh (HKD) là cần thiết. Mô hình HKD nộp thuế theo phương pháp khoán được cho là đã "hoàn thành sứ mệnh lịch sử của mình". 

Phương pháp này không còn phù hợp khi không phản ánh đúng quy mô hoạt động thực tế của nhiều HKD và tạo ra sự thiếu công bằng trong xác định nghĩa vụ thuế giữa các chủ thể kinh doanh.

Tiểu thương vẫn còn nhiều lúng túng

Hơn 10h ngày 11-6, trong khi nhiều sạp vải ở mặt tiền chợ Tân Bình (TP.HCM) vẫn tấp nập đóng hàng giao cho mối quen, không khí bên trong khu chợ lại trái ngược. Hàng chục sạp kinh doanh cửa đóng then cài, có nơi dán biển sang nhượng, cho thuê mặt bằng kèm số điện thoại.

Dù vẫn có tiểu thương giao hàng, lượng khách lẻ xuất hiện lác đác, nhưng không khí ảm đạm là điều dễ thấy. Câu hỏi đặt ra là: Các sạp này đóng cửa vì trả mặt bằng, đổi chủ hay e ngại với đợt kiểm tra hàng giả, hàng không hóa đơn? 

Theo bà L., chủ một sạp phụ kiện thời trang, tình trạng này diễn ra từ trước ngày 1-6, thời điểm nghị định 70 có hiệu lực.

Có trường hợp tạm nghỉ vì sợ kiểm tra ra hàng không có hóa đơn đầu vào, sợ bị phạt, mất tiền hàng. Cũng có trường hợp dù đóng cửa vẫn hoạt động bên trong để bán cho mối quen. "Không ai dám phản đối trực tiếp, nhưng rõ ràng là quy định áp nhanh vậy rất khó cho tiểu thương. Hàng trong kho còn nhóc, không hóa đơn thì kê khai sao được?", bà L. băn khoăn.

Đi sâu vào trong lòng chợ, sự ảm đạm càng hiện rõ. Bà H., hơn 60 tuổi, ngồi bên sạp phụ kiện làm đẹp, thở dài bên chiếc quạt nhỏ vì: "Hai ba ngày rồi chưa bán được đồng xu nào. Mở sạp ra rồi lại dọn vô. Ngồi đau cả lưng". 

Cả đời bà H. gắn bó với việc làm ăn ở chợ này nhưng từ sau đại dịch COVID-19, buôn bán càng khó khăn, nhưng vẫn phải trả các phí cố định như thuế khoán, tiền hoa chi, bảo vệ,... và hiện còn nợ thuế từ đầu năm.

"Gồng bữa giờ, lấy tiền nhà đắp vô. Con đi làm có nhiêu tiền thì đóng tiền cho mẹ bán ở chợ", bà H. nói và cân nhắc đến việc nghỉ bán. Không chỉ ngành vải vóc, nhiều ngành hàng khác như thiết bị điện tử, phụ kiện công nghệ cũng lo lắng. 

Anh Đức Anh, chủ một cửa hàng phụ kiện điện thoại ở quận 10, cho biết phần lớn hàng nhập từ kênh xách tay, tiểu ngạch từ Trung Quốc, Thái Lan rất khó có hóa đơn hợp lệ.

Ngay cả doanh nghiệp siêu nhỏ cũng gặp nhiều khó khăn. Chị Minh, chủ một công ty cung cấp cà phê rang xay, cho biết phần lớn khách hàng là quán cà phê hoặc HKD, không yêu cầu hóa đơn và thường thanh toán vào tài khoản cá nhân của chị thay vì tài khoản công ty. Chị lo lắng liệu các khoản thanh toán này có bị xem là thu nhập cá nhân chịu thuế hay không.

Theo ông Nguyễn Ngọc Tịnh - phó chủ tịch Hội Tư vấn và đại lý thuế TP.HCM, công ty của chị Minh bắt buộc phải xuất hóa đơn ghi đầy đủ mã số thuế và thông tin người mua, không được gộp các giao dịch này và ghi hóa đơn như bán cho khách lẻ để thay thế. Mọi khoản thanh toán phải chuyển về tài khoản công ty. 

Đặc biệt, cần kiểm tra xem công ty đã xuất hóa đơn, ghi nhận doanh thu và kê khai thuế đầy đủ cho các khoản tiền này chưa. Nếu chứng minh được việc này, người đại diện sẽ không phải chịu rủi ro về thuế.

"Thực tế, việc không tách bạch rõ ràng giữa tài sản cá nhân và tài sản công ty là tình trạng phổ biến ở Việt Nam, đặc biệt ở các doanh nghiệp nhỏ hoặc HKD. Điều này tiềm ẩn nhiều rủi ro pháp lý và thuế, vì bị cơ quan thuế coi các khoản tiền trong tài khoản cá nhân là thu nhập chịu thuế thu nhập cá nhân", ông Tịnh nói.

Nỗ lực giúp các hộ yên tâm chuyển đổi

Nghị quyết 68 đã xác định vai trò quan trọng của kinh tế tư nhân và khuyến khích các HKD chuyển đổi lên mô hình doanh nghiệp, thông qua các chính sách ưu đãi. Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi vẫn gặp nhiều trở ngại, trong đó thiếu hóa đơn đầu vào là rào cản lớn.

Nhiều hộ lo ngại rằng hàng hóa tồn kho không có hóa đơn hợp lệ sẽ không được ghi nhận là tài sản hợp pháp hoặc có thể bị đánh thuế oan khi chuyển đổi. Tình trạng kinh doanh không có hóa đơn, chứng từ đầy đủ cũng góp phần làm hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng lan tràn trên thị trường.

Mặc dù pháp luật quy định mọi HKD dù theo phương thức kê khai, khoán hay nộp thuế theo từng lần phát sinh đều phải có chứng từ hợp lệ khi mua bán hàng hóa, nhưng việc thực thi vẫn chưa nghiêm túc. Vì vậy, việc siết chặt kiểm soát hồ sơ, chứng từ là cần thiết.

Tuy nhiên theo ông Nguyễn Ngọc Tịnh, không phải tất cả HKD đều yêu cầu khi mua hàng hóa đầu vào phải có hóa đơn. Cụ thể, pháp luật hiện hành cho phép lập bảng kê thay thế hóa đơn trong các trường hợp mua hàng hóa từ cá nhân trực tiếp sản xuất, đánh bắt, khai thác (như nông sản, thủy sản, đất đá, phế liệu...), hoặc sản phẩm thủ công.

"Thông tin trên bảng kê cần thể hiện rõ số lượng, chủng loại, đơn giá, tổng số tiền, người bán, mã định danh và phương thức thanh toán. Đây được coi là chứng từ hợp pháp để phục vụ kê khai thuế. Do đó HKD không nên quá lo lắng nếu gặp các trường hợp này", ông Tịnh nói.

Ngoài chính sách thuế, nghị quyết 68 còn đưa ra giải pháp hỗ trợ khác như cung cấp phần mềm kế toán, nền tảng số miễn phí, tư vấn thuế và kế toán để hỗ trợ HKD trong quá trình chuyển đổi. Tuy nhiên theo nguồn tin của Tuổi Trẻ, đến nay vẫn chưa có chính sách chính thức nào triển khai về việc tích hợp phần mềm dùng chung theo nghị quyết này.

Ngoài ra, dù chủ trương là hỗ trợ miễn phí, nhưng còn tồn tại nhiều vướng mắc, như HKD có tự nguyện sử dụng hay không, khó đánh giá hiệu quả khi triển khai đại trà. Trong trường hợp không dùng phần mềm miễn phí do Nhà nước cung cấp, doanh nghiệp siêu nhỏ và HKD buộc phải sử dụng phần mềm bên thứ ba.

Điều này đặt ra một số vấn đề như chi phí tuân thủ tăng cao, đặc biệt đối với nhóm bán lẻ trực tiếp, xuất hóa đơn nhiều lần/ngày; chi phí mua hóa đơn điện tử lớn; yêu cầu kỹ thuật khi phần mềm hóa đơn phải kết nối trực tiếp với phần mềm bán hàng, không thể tách rời, dẫn đến cần một giải pháp bài bản, có lộ trình và đầu tư đúng mức.

"Nhà nước cần nghiên cứu áp dụng mã định danh cho HKD để không bắt buộc hộ phải mua chữ ký số, thiết kế giải pháp giúp họ sử dụng hóa đơn điện tử miễn phí. Nhiều HKD bán lẻ với số lượng đơn hàng lớn mỗi ngày (5.000 - 10.000 hóa đơn) sẽ gặp khó khăn lớn nếu phải trả phí cho hóa đơn điện tử. Điều này tạo ra rào cản rất lớn đối với việc tuân thủ quy định và áp dụng công nghệ vào hoạt động kinh doanh", một chuyên gia thuế đề xuất.