Phó Tổng Kiểm toán Nhà nước: AI có thể phân tích tài chính, nhập dữ liệu nhưng cảm nhận và kinh nghiệm của kiểm toán viên là điều mà AI không thể thay thế

Theo ông Bùi Quốc Dũng, Kiểm toán Nhà nước sẽ sử dụng AI trong việc tổng hợp toàn bộ các báo cáo kiểm toán trong vòng 5 năm trở lại đây của tất cả các khu vực. KTNN cũng đang ứng dụng AI vào việc kiểm soát chất lượng báo cáo kiểm toán.

Ngày 21/8 tại trụ sở Kiểm toán Nhà nước, Phó Tổng Kiểm toán Nhà nước Bùi Quốc Dũng chủ trì tọa đàm về ứng dụng CNTT và trí tuệ nhân tạo. 

Chia sẻ tại tọa đàm, ông Bùi Quốc Dũng - Phó Tổng Kiểm toán Nhà nước - nhìn nhận, công nghệ thông tin và AI đang trở thành xu thế tất yếu. KTNN đang tập trung phát triển các ứng dụng AI để hỗ trợ xác định, lựa chọn đơn vị được kiểm toán; ứng dụng AI trong việc phân tích, đánh giá và tổng hợp các phát hiện và kiến nghị kiểm toán…

Theo ông Dũng, KTNN đã thí điểm ứng dụng AI tại cuộc kiểm toán chuyên đề việc đầu tư, ứng dụng phần mềm công nghệ thông tin, các hoạt động thuê dịch vụ công nghệ thông tin phục vụ chuyển đổi số tại một số địa phương và đạt được những kết quả rất đáng khích lệ.

AI đã hỗ trợ kiểm toán viên phân tích dữ liệu và lựa chọn mẫu kiểm toán hiệu quả hơn; đã cập nhật tự động các quy định pháp luật, so sánh đối chiếu dữ liệu trên phạm vi rộng để có các đánh giá chính xác, toàn diện và hỗ trợ kiểm toán viên đưa ra kết luận khách quan hơn”, ông Dũng chia sẻ.

Ông Bùi Quốc Dũng khẳng định, đây là tiền đề để KTNN xây dựng hệ sinh thái kiểm toán số, từng bước chuyển đổi phương pháp kiểm toán chọn mẫu truyền thống sang kiểm toán 100% dữ liệu.

Trao đổi với báo chí bên lề tọa đàm, Phó Tổng KTNN Bùi Quốc Dũng cũng nhấn mạnh, trong chiến lược phát triển của Kiểm toán Nhà nước đến năm 2030, có ba trụ cột, trong đó ứng dụng công nghệ và chuyển đổi số là một trong ba trụ cột căn bản và quan trọng nhất của Kiểm toán Nhà nước. 

Theo ông Dũng, trong hoạt động kiểm toán lĩnh vực tài chính, tín dụng, ngân hàng với dữ liệu rất lớn, nếu dùng phương pháp truyền thống, kiểm toán thủ công bằng tay, rất khó thực hiện. Nhưng với ứng dụng AI, kiểm toán viên có thể chắt lọc, chiết xuất và tìm ra những lỗi, sai sót từ khối lượng dữ liệu lớn như vậy. Vì thế, đây là xu hướng mà KTNN buộc phải đi theo.

Trong thời gian qua, Kiểm toán Nhà nước đã ứng dụng AI trong hoạt động kiểm toán hồ sơ số hóa tại một số địa phương. Nếu dùng cách truyền thống, với khối lượng hồ sơ lớn như vậy, KTNN không thể thực hiện được. Vì thế, KTNN đã ứng dụng AI, đầu tiên là dùng robot tự động để lấy các bộ hồ sơ từ Cổng thông tin điện tử Chính phủ. Robot tự động thu thập các bộ hồ sơ theo lệnh. Sau khi thu thập, sử dụng AI để chắt lọc và kiểm tra, rà soát toàn bộ hồ sơ đó.

"Khác biệt rất lớn so với làm thủ công là nếu làm thủ công, mỗi cá nhân, mỗi tổ kiểm toán chỉ kiểm toán trực tiếp được một bộ hồ sơ của một tỉnh. Nhưng khi ứng dụng AI, không chỉ rà soát được từng đơn vị mà còn so sánh, đối chiếu giữa các đơn vị với nhau. Từ đó, tìm ra những điều mà bình thường không phát hiện được", ông Dũng cho hay.

Phó Tổng KTNN lấy ví dụ, trong kiểm toán hồ sơ số hóa, AI phát hiện một tỉnh có số lượng người thực hiện ít hơn, thời gian thực hiện ngắn hơn, nhưng khối lượng công việc lại nhiều hơn rất nhiều so với các tỉnh khác. AI đưa ra gợi ý kiểm tra tính xác thực, yêu cầu rà soát lại hồ sơ, biên bản thực hiện công việc để xem họ thực hiện như thế nào. Đây là những điều mà kiểm toán viên làm thủ công không thể phát hiện được.

Hoặc ví dụ, quy định một trang dữ liệu phải có bao nhiêu ký tự, nhưng kiểm toán viên không thể kiểm tra thủ công hết được. Khi dùng AI, AI tự động quét, phân tích số ký tự, tính toán chi phí dựa trên số trang và ký tự, từ đó đưa ra kiến nghị về chi phí. AI còn có khả năng đối chiếu các văn bản, so sánh quy định giữa thông tư, nghị định, thậm chí so sánh bắc cầu để đưa ra kiến nghị.

"Kết quả ban đầu của việc ứng dụng AI rất đáng khích lệ. Thứ nhất, AI xử lý khối lượng hồ sơ mà nếu làm thủ công, chúng tôi cần rất nhiều ngày mới thực hiện được. Thứ hai, AI đưa ra những phát hiện với bằng chứng kiểm toán chắc chắn hơn, giúp kết luận kiểm toán khách quan và có cơ sở vững chắc hơn", ông Dũng đánh giá.

Theo Phó Tổng KTNN, trong thời gian tới, KTNN xác định ứng dụng AI sẽ tiếp tục là mũi nhọn trong chuyển đổi số. Một trong những nội dung KTNN đang triển khai và dự kiến cuối năm nay có thể đưa vào ứng dụng là sử dụng AI để tổng hợp toàn bộ báo cáo kiểm toán trong 5 năm trở lại đây của tất cả các khu vực. 

Ý nghĩa của việc này là AI sẽ tổng hợp toàn bộ phát hiện, kiến nghị của các báo cáo kiểm toán, tạo thành một hệ thống để đối chiếu, giống như án lệ trong tòa án. Khi phát hiện một lỗi, kiểm toán viên có thể tra cứu các báo cáo trước đây để xem xét cách xử lý, đảm bảo kiến nghị đồng nhất giữa các địa phương, đơn vị, tránh tình trạng cùng một phát hiện nhưng kiến nghị khác nhau.

Một ứng dụng khác KTNN đang triển khai là kiểm soát chất lượng báo cáo kiểm toán. Trong quá trình kiểm toán, có các khâu: nhật ký kiểm toán, biên bản tổ kiểm toán, biên bản đoàn kiểm toán, và báo cáo kiểm toán. Nguyên tắc là bốn nội dung này phải khớp nhau. Tuy nhiên, trên thực tế, kiểm soát thủ công rất khó vì báo cáo kiểm toán có thể dài hàng trăm trang, nhật ký hàng nghìn trang, và một năm có hàng trăm báo cáo. Kiểm tra chọn mẫu vẫn có thể có sai sót. 

"Với AI, chúng tôi xây dựng hệ thống tự động rà soát, kiểm tra xem bốn nội dung này có khớp nhau không, phát hiện những điểm không hợp lệ. Điều này giúp kiểm soát chất lượng báo cáo kiểm toán chắc chắn và tin cậy hơn", ông Dũng nhấn mạnh.

Về việc AI thay thế con người, Phó Tổng KTNN cho rằng, nhiều tác nghiệp kiểm toán, như phân tích tài chính, nhập dữ liệu, đã được robot tự động hóa thay thế. Tuy nhiên, sự khác biệt giữa AI và con người là cảm nhận và kinh nghiệm của kiểm toán viên, điều mà AI không thể thay thế. Ví dụ, một báo cáo thuế có thể rất chuẩn chỉ, nhưng kiểm toán viên có thể cảm nhận được điều đáng ngờ mà AI không phát hiện được. Vì thế, AI là công cụ hỗ trợ để kiểm toán hiệu quả hơn, không thể thay thế hoàn toàn con người.

Chính vì vậy, theo ông Dũng, đối với kiểm toán viên, thứ nhất, cần biết sử dụng công nghệ để tận dụng AI như một công cụ. Thứ hai, cần trau dồi kiến thức chuyên môn đặc thù của nghề mà máy không thể thay thế. 

"Cần kết hợp cả hai: nghiên cứu công nghệ để sử dụng hiệu quả và trau dồi kiến thức để tạo sự khác biệt với AI", Phó Tổng KTNN Bùi Quốc Dũng khuyến nghị.