Phát hiện loài sán nguy hiểm biết 'tắt' cảm giác đau ở người

Các nhà khoa học phát hiện 'chiêu thức' loài sán máng xâm nhập cơ thể mà chúng ta không hề cảm thấy gì. Chúng có thể gây thiếu máu, mù lòa, vô sinh, thậm chí gây ung thư...

Trong suy nghĩ của nhiều người, nếu một sinh vật lạ đang tìm cách xuyên vào da, chắc hẳn phải cảm thấy đau đớn hay ngứa ngáy. Thế nhưng với Schistosoma mansoni, loài sán máng nguy hiểm thì con người gần như không hề hay biết. 

Đây chính là lý do căn bệnh sán máng (schistosomiasis) đã và đang âm thầm cướp đi sinh mạng của hàng trăm nghìn người mỗi năm trên toàn cầu, theo Science Daily.

Bí mật sinh tồn của sán máng: "tắt công tắc" cảm giác đau và ngứa

Nghiên cứu của Trường Y Tulane (Mỹ), công bố trên Journal of Immunology, đã lý giải tại sao S. mansoni lại "tàng hình" như vậy.

Các thí nghiệm cho thấy loài sán này có khả năng ức chế hoạt động của protein TRPV1+, vốn là "công tắc thần kinh" truyền tín hiệu nóng, đau và ngứa đến não. Bình thường, TRPV1+ không chỉ giúp con người nhận biết nguy hiểm mà còn kích hoạt phản ứng miễn dịch, huy động tế bào T và bạch cầu để chống lại sự xâm nhập.

Nhờ tiết ra các phân tử đặc biệt, S. mansoni tắt được cơ chế này, khiến nạn nhân không cảm thấy gì và hệ miễn dịch cũng khó nhận diện. Đây chính là chiến lược sinh tồn tinh vi giúp nó lan rộng và gây bệnh cho hàng trăm triệu người.

Phát hiện này không chỉ mang tính cảnh báo mà còn mở ra hy vọng mới. Theo giáo sư De'Broski R. Herbert - Trường Y Tulane (Mỹ), nếu tìm ra và cô lập được các phân tử mà sán sử dụng để chặn TRPV1+, y học có thể: phát triển thuốc giảm đau thế hệ mới, thay thế opioid, nghiên cứu thuốc kháng viêm an toàn hơn; thậm chí tạo ra loại thuốc bôi ngoài da giúp phòng ngừa nhiễm sán máng cho người sống trong vùng nguy cơ.

"Sát thủ thầm lặng" 

Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), năm 2021 có tới 251,4 triệu người nhiễm sán máng, chủ yếu ở châu Phi, Nam Mỹ, Caribê và Trung Đông. Loài sán dẹp dài khoảng 17mm này ký sinh trong nguồn nước ngọt ô nhiễm. Ấu trùng của nó sống trong ốc nước ngọt, sau đó xâm nhập vào cơ thể người qua các hoạt động thường ngày như bơi lội, giặt giũ hay đánh bắt cá.

Một khi đã lọt vào cơ thể, sán máng đẻ ra hàng nghìn trứng, phát tán đến nhiều cơ quan. Hậu quả có thể rất nặng nề, từ thiếu máu, tiêu chảy, đau bụng kéo dài đến vô sinh, mù lòa, hỏng gan thận, thậm chí ung thư bàng quang.

Điều đáng lo ngại là căn bệnh này đang lan rộng ra ngoài châu Phi. Tại châu Âu, những ổ dịch mới đã được ghi nhận ở Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Pháp. Tại Anh, số ca nhiễm năm 2022 lên tới 123 trường hợp, gấp ba lần trước đại dịch COVID-19. Các chuyên gia cảnh báo sự kết hợp giữa du lịch quốc tế và biến đổi khí hậu khiến loài ký sinh này dễ dàng tìm được môi trường mới để sinh sôi.

Không chỉ châu Âu, nhiều quốc gia châu Á, Đông Nam Á cũng từng ghi nhận ca bệnh. Ở nước ta, tuy chưa ghi nhận ca mắc nhưng nguy cơ vẫn tồn tại, đặc biệt tại các vùng nông thôn nơi người dân thường xuyên tiếp xúc với nước ao hồ, sông ngòi.

Hiện nay đã có thuốc điều trị sán máng. Tuy nhiên, việc quan trọng hơn là nâng cao nhận thức cộng đồng và giám sát dịch tễ thường xuyên, đặc biệt trong bối cảnh biến đổi khí hậu có thể mở rộng môi trường sống cho loài sán này.