Ông Trump công du Trung Đông: Kinh doanh trước, ngoại giao sau

Trong chuyến công du đầu tiên sau khi tái đắc cử, Tổng thống Mỹ Donald Trump ưu tiên lợi ích kinh tế tại các quốc gia vùng Vịnh, bỏ qua các đồng minh truyền thống và gây lo ngại về xung đột lợi ích.

Ngày 14-5, ông Trump đã đến Qatar sau khi có nhiều hoạt động quan trọng tại Saudi Arabia, bao gồm dự hội nghị thượng đỉnh Hội đồng hợp tác vùng Vịnh (GCC) và trở thành tổng thống Mỹ đầu tiên gặp lãnh đạo Syria trong 25 năm qua.

Chuyến công du bốn ngày này chỉ tập trung vào ba quốc gia vùng Vịnh là Saudi Arabia, UAE và Qatar - đi ngược lại với truyền thống ngoại giao của Mỹ và làm dấy lên nhiều tranh cãi về mối quan hệ giữa chính sách đối ngoại và lợi ích kinh doanh của gia đình Trump.

Đảo ngược truyền thống

Quyết định thăm Saudi Arabia trước các đồng minh truyền thống như Anh là điều không mới với ông Trump. Trong nhiệm kỳ đầu, ông cũng chọn quốc gia này làm điểm đến đầu tiên, phá vỡ thông lệ ngoại giao lâu đời của các tổng thống Mỹ.

Điều đáng chú ý là trong bối cảnh Trung Đông đang đối mặt với nhiều thách thức an ninh nghiêm trọng - chiến sự ở Gaza leo thang, Hamas vẫn giữ con tin và đàm phán hạt nhân Mỹ - Iran đang diễn ra tại Oman - ông Trump không có kế hoạch thăm Israel hay tham gia các nỗ lực giải quyết xung đột trong khu vực.

Thay vào đó, truyền thông Mỹ nhận định chuyến đi này chủ yếu nhằm mục đích thúc đẩy các thỏa thuận kinh tế. Tổng thống Trump kỳ vọng sẽ công bố các hợp đồng trị giá hơn 1.000 tỉ USD trong các lĩnh vực hàng không, năng lượng hạt nhân và trí tuệ nhân tạo. Nhà Trắng tiết lộ Saudi Arabia sẽ đầu tư 600 tỉ USD vào Mỹ.

"Mối quan hệ giữa Mỹ - Saudi Arabia là nền tảng của an ninh và thịnh vượng", ông Trump khẳng định ngày 13-5. Ông cũng đánh giá cao tiềm năng của Riyadh (thủ đô Saudi Arabia): "Không chỉ trở thành trụ sở chính phủ mà còn là thủ phủ lớn về kinh doanh, văn hóa và công nghệ cao của cả thế giới".

Xung đột lợi ích

Các nhà phân tích chỉ ra sự trùng hợp đáng chú ý: chuyến công du đầu tiên của Tổng thống Trump diễn ra tại chính khu vực mà hoạt động kinh doanh của gia đình ông đã mở rộng đáng kể trong những tháng gần đây.

Năm ngoái, Tập đoàn Trump Organization đã công bố kế hoạch phát triển Tháp Trump ở Jeddah - một thành phố lớn của Saudi Arabia. Ông Eric Trump, con trai của tổng thống và là phó chủ tịch Trump Organization, cho biết tập đoàn cũng có kế hoạch xây dựng một dự án khác mang thương hiệu Trump tại Riyadh.

Trước khi ông Trump đến Saudi Arabia, ông Eric Trump đã phát biểu tại Dubai về kế hoạch xây dựng một tòa tháp khách sạn và căn hộ cao 80 tầng. Ông mô tả công trình này là "biểu tượng đáng kinh ngạc" và sẽ "định nghĩa lại sự xa hoa" với bể bơi vô cực cao nhất thế giới.

"Thay mặt cho gia đình, chúng tôi yêu Dubai. Chúng ta có mối quan hệ tuyệt vời giữa Mỹ và một trong những nơi tuyệt vời nhất", ông Eric Trump nói.

Trong khi đó Donald Trump Jr., con trai cả của ông Trump, cũng đã dành vài tuần qua để đi khắp Trung Đông đặt nền móng cho các thỏa thuận có thể mang lại lợi ích cho tập đoàn gia đình. Ngoài ra, kế hoạch của Tổng thống Trump về việc nhận món quà từ Hoàng gia Qatar (một chiếc máy bay Boeing 747-8 trị giá khoảng 400 triệu USD) cũng làm gia tăng lo ngại về tham nhũng.

Các tổ chức giám sát chính phủ, nhà sử học và nhiều nhà phê bình khác cho rằng đây là sự leo thang các xung đột lợi ích - phi đạo đức, thậm chí vi hiến - giữa lợi ích quốc gia và lợi ích cá nhân của tổng thống đương nhiệm.

Ông Douglas Brinkley, sử gia tại Đại học Rice, nhận định việc ông Trump sẵn sàng dấn thân vào các xung đột lợi ích có nguy cơ vượt xa mọi tiền lệ trước đây. Hiện nay một đội ngũ luật sư đang hỗ trợ Tổng thống Trump và gia đình ông để "luôn đảm bảo tuân thủ câu chữ của luật pháp".

"Chưa có điều gì được chứng minh là bất hợp pháp. Tuy nhiên chuyện này đang phá vỡ các quy tắc và chuẩn mực, cùng niềm tin về một cam kết thiêng liêng rằng tổng thống sẽ không được hưởng lợi về mặt tài chính trong thời gian tại vị", ông Brinkley phát biểu.