OCOP – Động lực bền vững cho kinh tế nông thôn Việt Nam

Sau hơn 7 năm triển khai, Chương trình OCOP và du lịch nông thôn đã trở thành trụ cột phát triển kinh tế nông thôn, góp phần định hình diện mạo mới cho hàng nghìn làng quê Việt Nam.

Khi Chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” (OCOP) được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt năm 2018, ít ai hình dung rằng chỉ sau vài năm, chương trình này sẽ trở thành một phong trào lan tỏa mạnh mẽ trên khắp cả nước, góp phần chuyển đổi tư duy phát triển nông thôn Việt Nam – từ “làm nông” sang “kinh tế nông thôn đa giá trị”.

Báo cáo tại “Hội nghị đánh giá kết quả phát triển sản phẩm OCOP và Du lịch nông thôn giai đoạn 2021-2025, định hướng giai đoạn 2026-2030”, do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức ngày 16/10/2025 tại Hà Nội cho biết: Tính đến tháng 9/2025, Việt Nam đã có 17.316 sản phẩm OCOP đạt từ 3 sao trở lên, vượt 1,68 lần chỉ tiêu được giao theo Quyết định 919/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ. Trong đó, 72,1% là sản phẩm 3 sao, 27,1% đạt 4 sao và 126 sản phẩm được xếp hạng 5 sao cấp quốc gia. Con số này không chỉ thể hiện sự bứt phá về lượng mà còn là minh chứng cho chất lượng và giá trị ngày càng tăng của sản phẩm nông thôn Việt Nam trên thị trường.

Đến nay, cả nước có 9.345 chủ thể OCOP, tăng hơn 6.900 chủ thể so với năm 2020. Trong đó, 3.075 hợp tác xã (chiếm 32,9%) đã chuyển mình từ vai trò “dịch vụ đầu vào” sang trung tâm sản xuất – tiêu thụ hàng hóa, xây dựng thương hiệu và tiêu chuẩn hóa sản phẩm. Nhiều địa phương như Thái Nguyên, Quảng Ninh, Hà Nội, Thanh Hóa, Đồng Tháp… đã tiên phong ứng dụng công nghệ và chuyển đổi số trong phát triển sản phẩm OCOP, góp phần hiện đại hóa chuỗi giá trị nông thôn.

Không chỉ là một chương trình hỗ trợ sản xuất, OCOP đã trở thành “chìa khóa kinh tế” của nông thôn Việt Nam. Theo kết quả điều tra của Viện Chính sách và Chiến lược phát triển nông nghiệp nông thôn (phối hợp với Văn phòng Điều phối nông thôn mới Trung ương thực hiện), hơn 60,7% chủ thể OCOP có doanh thu tăng bình quân 17,6% mỗi năm sau khi được chứng nhận, trong khi 55,6% sản phẩm có giá bán tăng lên, góp phần trực tiếp cải thiện thu nhập cho hàng vạn lao động nông thôn.

Từ sản phẩm bản địa đến thương hiệu quốc gia

Sự đa dạng của sản phẩm OCOP thể hiện rõ tính bản sắc vùng miền: miền núi phía Bắc nổi bật với chè, dược liệu, cây ăn quả ôn đới; đồng bằng sông Hồng phát huy lợi thế làng nghề, thực phẩm chế biến; Tây Nguyên với cà phê, hồ tiêu, trái cây đặc sản; đồng bằng sông Cửu Long dẫn đầu với thủy sản, gạo, cây ăn quả nhiệt đới.

Không ít sản phẩm OCOP 5 sao đã vượt khỏi quy mô địa phương, trở thành “đại sứ nông sản Việt Nam” trên các diễn đàn quốc tế – được chọn làm quà tặng ngoại giao của Lãnh đạo Đảng và Nhà nước, góp phần nâng cao hình ảnh thương hiệu quốc gia.

OCOP cũng tạo cú hích mạnh cho phát triển vùng nguyên liệu gắn chuỗi giá trị – khi 48,3% chủ thể đã xây dựng vùng nguyên liệu ổn định, 57,9% chủ thể đưa sản phẩm vào siêu thị, cửa hàng tiện lợi hoặc sàn thương mại điện tử như Voso, Lazada, Vnpost hay Tiktok Shop.

Bên cạnh hiệu quả kinh tế, chương trình còn tạo tác động xã hội rõ nét: tỷ lệ chủ thể OCOP là nữ chiếm khoảng 40%, đặc biệt tại các vùng miền núi như Bắc Trung Bộ, Tây Nguyên, con số này lên tới 50%. Đây là một minh chứng sinh động về tính bao trùm và công bằng trong phát triển nông thôn, nơi phụ nữ và đồng bào dân tộc thiểu số được trao cơ hội làm chủ sinh kế.

OCOP đánh thức tiềm năng làng quê Việt

Nếu OCOP là “nền kinh tế sản phẩm”, thì du lịch nông thôn chính là “nền kinh tế trải nghiệm”. Hai chương trình khi kết hợp đã tạo thành động lực song hành, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn theo hướng tích hợp đa giá trị: nông nghiệp – văn hóa – sinh thái – dịch vụ.

Sau hơn 3 năm triển khai, cả nước có hơn 600 mô hình du lịch nông nghiệp, nông thôn (tăng 1,64 lần so với năm 2021), cùng gần 400 điểm du lịch nông thôn được công nhận theo Luật Du lịch, trong đó hơn 200 điểm đã đạt chứng nhận OCOP từ 3 sao trở lên. Nhiều mô hình tiêu biểu đang trở thành “điểm đến đặc sắc” của du lịch Việt Nam.

Ở miền núi phía Bắc, du khách có thể trải nghiệm homestay người Dao đỏ ở Nậm Hồng (Tuyên Quang), thưởng thức trà shan tuyết; tham gia mùa vàng Mù Cang Chải (Yên Bái); hoặc khám phá bản làng Thái Hải (Thái Nguyên) gắn với trà và văn hóa Tày.
Ở đồng bằng sông Hồng, du lịch làng nghề Hải Hậu (Nam Định cũ), trải nghiệm nông nghiệp ở Hưng Yên, du lịch sinh thái Tràng An (Ninh Bình) là những ví dụ sống động của mô hình “du lịch nông nghiệp gắn sản phẩm OCOP”.
Tại miền Trung và Tây Nguyên, những làng rau Trà Quế (Hội An), du lịch cộng đồng Kon Kơ Tu (Kon Tum) hay mô hình du lịch cà phê hữu cơ ở Đắk Lắk đang khẳng định sức hút của du lịch bản địa.
Còn miền Tây Nam Bộ, từ chợ nổi Cái Răng, du lịch hoa Sa Đéc (Đồng Tháp) đến tour sinh thái U Minh Hạ (Cà Mau) – tất cả đều mang đậm sắc thái “nông thôn trù phú và bản sắc văn hóa miền sông nước”.

Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, tại nhiều mô hình thành công như Tuyên Quang, Phú Thọ, Lâm Đồng, Đồng Tháp, thu nhập người dân tham gia du lịch nông thôn tăng 25 – 40%, nhờ kết hợp các dịch vụ lưu trú, ẩm thực, hướng dẫn, bán hàng lưu niệm và trải nghiệm văn hóa.

Du lịch nông thôn không chỉ tạo việc làm, giữ chân lao động trẻ mà còn nâng cao ý thức gìn giữ môi trường và di sản văn hóa, biến nhiều vùng quê thành “miền quê đáng sống” với cảnh quan sạch đẹp, văn minh và bản sắc.

Dù đạt nhiều kết quả tích cực, OCOP và du lịch nông thôn vẫn đối mặt với những hạn chế cần được giải quyết trong giai đoạn tới.

Nhiều chủ thể OCOP còn yếu về năng lực quản trị, marketing và vốn đầu tư, khiến quy mô sản xuất nhỏ, khó mở rộng thị trường. Tỷ lệ sản phẩm mới chỉ chiếm 8% tổng số, cho thấy hoạt động đổi mới sáng tạo còn hạn chế. Bên cạnh đó, chất lượng sản phẩm chưa đồng đều, công tác kiểm tra, giám sát sau phân hạng còn thiếu thường xuyên.

Với du lịch nông thôn, công tác quy hoạch còn thiếu trọng tâm, nhiều mô hình còn tự phát, quy mô nhỏ, sản phẩm du lịch còn đơn điệu. Một số địa phương thiếu đội ngũ chuyên môn, khiến việc xây dựng và kết nối tour tuyến liên vùng chưa hiệu quả.

Nguyên nhân chủ yếu đến từ việc một số địa phương chưa coi OCOP là nhiệm vụ trọng tâm, dẫn đến triển khai hình thức, chạy theo số lượng hơn chất lượng. Đồng thời, các chính sách hỗ trợ chủ thể còn thiếu đồng bộ, chưa gắn chặt giữa phát triển sản phẩm, vùng nguyên liệu và xúc tiến thương mại.

Định hướng 2026–2030: OCOP xanh, thông minh và toàn cầu

Bước sang giai đoạn mới, Bộ Nông nghiệp và Môi trường xác định OCOP và du lịch nông thôn sẽ được phát triển theo hướng chất lượng – bền vững – đa giá trị, gắn với chuyển đổi số, kinh tế xanh và phát triển bao trùm.

Trọng tâm là chuẩn hóa sản phẩm OCOP theo tiêu chuẩn quốc tế, phát triển vùng nguyên liệu đạt chuẩn, ứng dụng công nghệ trong chế biến sâu, đảm bảo truy xuất nguồn gốc, an toàn thực phẩm và thân thiện môi trường. Các sản phẩm sẽ được gắn với câu chuyện văn hóa bản địa, hướng tới xây dựng thương hiệu mạnh cho OCOP Việt Nam cả ở trong và ngoài nước.

Bộ cũng sẽ trình Chính phủ ban hành Nghị định riêng về quản lý và phát triển sản phẩm OCOP, đồng thời nghiên cứu Bộ tiêu chí đánh giá giai đoạn 2026–2030 theo hướng nâng cao chất lượng, giá trị và thương hiệu.

Hoạt động xúc tiến thương mại quốc tế sẽ được đẩy mạnh thông qua việc tham gia các hội chợ, diễn đàn toàn cầu và mở rộng xuất khẩu sản phẩm OCOP sang các thị trường tiềm năng ở châu Á và châu Âu.

Cùng với đó, du lịch nông thôn sẽ được phát triển chuyên nghiệp hơn, tập trung vào đào tạo nhân lực, xây dựng chuỗi giá trị du lịch – nông nghiệp – văn hóa – sinh thái, ứng dụng công nghệ số trong quảng bá, giới thiệu điểm đến. Mục tiêu là hình thành “mạng lưới điểm đến du lịch nông thôn Việt Nam” gắn với sản phẩm OCOP đặc trưng từng vùng miền.

Nhìn lại hành trình hơn 7 năm, OCOP không chỉ là chương trình phát triển sản phẩm, mà đã trở thành một phong trào kinh tế – xã hội sâu rộng, tạo nền tảng để nông thôn Việt Nam vươn lên theo hướng văn minh, hiện đại mà vẫn giữ gìn bản sắc.

Với hơn 17.000 sản phẩm, hàng nghìn mô hình du lịch nông thôn và hàng chục nghìn lao động được hưởng lợi, OCOP đang góp phần hiện thực hóa mục tiêu của Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới: “Nông thôn Việt Nam phát triển toàn diện, thịnh vượng, hạnh phúc”.

Hội nghị đánh giá kết quả phát triển sản phẩm OCOP và du lịch nông thôn giai đoạn 2021–2025 không chỉ là dịp tổng kết, mà còn là dấu mốc mở ra một chu kỳ phát triển mới, hướng tới một nền kinh tế nông thôn xanh, đa giá trị và hội nhập quốc tế.