'Nửa năm nay, chúng tôi không xuất khẩu container sầu riêng nào sang Trung Quốc'

Năm 2024, một công ty xuất khẩu tới vài nghìn container sầu riêng tươi nguyên trái sang thị trường hơn 1,4 tỷ dân. Nhưng nửa năm nay thì không còn một lô nào bán sang Trung Quốc nữa chỉ vì một lý do đã được cảnh báo.

Xuất khẩu sầu riêng giảm mạnh

Liên quan đến việc xuất khẩu sầu riêng sang thị trường Trung Quốc, tổng giám đốc một doanh nghiệp lớn về xuất khẩu trái cây chia sẻ: “Gần nửa năm nay, công ty chúng tôi không xuất được một container sầu riêng nào sang Trung Quốc”.

Trao đổi với PV VietNamNet, vị này cho biết, năm 2024, công ty của ông xuất vài nghìn container sầu riêng tươi nguyên trái sang thị trường hơn 1,4 tỷ dân. Tuy nhiên, đến đầu năm nay, hoạt động xuất khẩu phải tạm dừng do phía hải quan Trung Quốc kiểm tra chất vàng O và kim loại nặng trên 100% số lô hàng nhập khẩu.

“Sầu riêng là loại trái cây có giá trị cao. Một container hàng xuất khẩu có trọng lượng từ 16-18 tấn giá trị lên tới tiền tỷ, nếu bị trả về sẽ thiệt hại rất lớn”, ông tiết lộ.

Trong khi, khách hàng của doanh nghiệp đều là những hệ thống siêu thị lớn của Trung Quốc, có những quy định rất khắt khe về an toàn thực phẩm. Do đó, doanh nghiệp phải tạm dừng hoạt động xuất khẩu để chuẩn hóa quy trình, hoàn thiện thủ tục, bảo đảm hàng đưa lên cửa khẩu sẽ được thông quan. 

Anh Nguyễn Văn Mạnh, thương lái sầu riêng ở Cần Thơ, cũng thừa nhận, tình hình làm hàng năm nay trái ngược hoàn toàn. Năm ngoái, anh chủ yếu gom mua hàng cho các vựa để xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc. Có thời điểm, giá sầu riêng cao ngất ngưởng vẫn không gom đủ số hàng theo yêu cầu. 

Còn năm nay, xuất khẩu sang Trung Quốc gặp khó nên anh Mạnh đi các nhà vườn gom hàng chỉ để tiêu thụ tại thị trường nội địa.

Theo ước tính của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, 4 tháng đầu năm 2025, nước ta xuất khẩu được 35.000 tấn sầu riêng, kim ngạch đạt 120-130 triệu USD. Trong khi cùng kỳ năm 2024, chỉ riêng xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc đã lên tới 79.300 tấn, giá trị gần 370 triệu USD.

Xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc sụt giảm rất mạnh, kéo giá sầu riêng tại các vùng trồng cũng lao dốc.

Đáng lo hơn, Việt Nam đã vào mùa thu hoạch sầu riêng chính vụ (từ tháng 4 đến tháng 9) với sản lượng ước lên tới hàng triệu tấn. Do đó, đầu ra cho sản phẩm tỷ USD này đang là bài toán nan giải.

Việt Nam thiếu hệ thống ‘sàng lọc’ như Thái Lan

Ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam, thông tin, cuối năm ngoái, sầu riêng của Thái Lan bị hải quan Trung Quốc phát hiện có chất vàng O (chất có thể gây ung thư). Sau đó, cơ quan chức năng Trung Quốc siết chặt kiểm tra chất vàng O và kim loại nặng trên 100% lô hàng sầu riêng nhập khẩu từ tất cả các quốc gia.

Ngay lập tức, Thái Lan đã vào cuộc phối hợp với phía Trung Quốc kiểm tra kiểm soát chất cấm trên mặt hàng sầu riêng. Chỉ ít ngày sau, Trung Quốc đã công nhận các phòng kiểm nghiệm chất vàng O và kim loại nặng (cadimi) của Thái Lan. 

Thái Lan cũng hoả tốc xây dựng hệ thống hơn 300 phòng kiểm nghiệm nhỏ để kiểm tra chất lượng sầu riêng ngay tại các vườn trồng. Đây là bước “sàng lọc” đầu tiên, làm căn cứ để các doanh nghiệp mua hàng từ các nhà vườn. 

Bước thứ hai, các doanh nghiệp xuất khẩu sầu riêng phải đưa hàng đến các phòng kiểm nghiệm được Trung Quốc công nhận để sàng lọc một lần nữa trước khi được cấp giấy chứng nhận. Nhờ đó, dù sầu riêng Thái Lan bị hải quan Trung Quốc kiểm tra 100% lô hàng ở cửa khẩu, nhưng tỷ lệ vi phạm rất thấp. 

Kết quả, chỉ trong thời gian ngắn, sầu riêng Thái Lan chỉ bị kiểm tra với tần suất 30%, thay vì 100% như trước và được cấp “luồng xanh” thông quan sang Trung Quốc, ông Nguyên cho hay.

Ở nước ta, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho hay đã có 12 trung tâm thí nghiệm kiểm tra cadimi và 9 Trung tâm kiểm tra chất vàng O, đặt tại Hà Nội, Hải Phòng, Đà Nẵng, Cà Mau, Cần Thơ, TPHCM.

Đến nay, cả 9 trung tâm, phòng kiểm nghiệm chất vàng O trong sầu riêng đã được cơ quan chức năng của Trung Quốc công nhận.

Theo ông Nguyên, một lô sầu riêng xuất khẩu được các doanh nghiệp thu mua từ rất nhiều nhà vườn, nhưng mẫu đem đi kiểm nghiệm được lấy theo xác suất. Thế nên, dù có giấy chứng nhận của các trung tâm thì tới cửa khẩu, tỷ lệ vi phạm khi kiểm tra vẫn cao. Điều này cho thấy, chỉ “sàng lọc” một lần như vậy là chưa hiệu quả.

“Nguyên tắc để hải quan Trung Quốc giảm tần suất kiểm tra các lô hàng là tỷ lệ vi phạm thấp. Nếu kiểm tra các lô hàng trong một khoảng thời gian mà không có lô nào vi phạm, hải quan nước bạn có thể miễn kiểm tra, cho thông quan ngay”, ông Nguyên nhấn mạnh.

Do đó, ông kiến nghị cơ quan chức năng của nước ta cần thiết lập các bước “sàng lọc” kỹ hơn ở đầu nguồn. Chúng ta có thể làm tương tự như Thái Lan, tức là cấp phép cho các phòng kiểm nghiệm mini để kiểm tra chất lượng ngay tại vườn.

Tình hình ngày càng cấp bách khi sâu riêng đã bước vào mùa thu hoạch chính, Bộ trưởng Nông nghiệp và Môi trường Đỗ Đức Duy mới đây đã họp khẩn để bàn giải pháp. Trong ngắn hạn, bộ sẽ phối hợp chặt chẽ với phía hải quan Trung Quốc để xử lý các vướng mắc liên quan đến những yếu tố kỹ thuật đang cản trở xuất khẩu.

Cùng với đó, đẩy nhanh tiến độ cấp mã số vùng trồng, phê duyệt cơ sở đóng gói và các phòng thí nghiệm phục vụ xuất khẩu. Bộ cũng khẩn trương ban hành quy trình kiểm dịch thực vật cho sầu riêng, từ đó có cơ sở đánh giá năng lực xuất khẩu và điều chỉnh kế hoạch phù hợp.

Theo Hiệp hội Rau quả Việt Nam, cao điểm năm ngoái, mỗi ngày có hàng nghìn xe container chở sầu riêng lên cửa khẩu. Nếu không được giảm tần suất kiểm tra, xuất khẩu sầu riêng trong mùa cao điểm năm nay sẽ rất khó khăn, khả năng ùn ứ kéo dài.