Nụ cười người Việt

Trong lúc đi mua ít đồ ăn cho nhóm, tôi bất ngờ bị hớp hồn bởi sự thân thiện của người dân nơi đây: chân chất, dễ cười, không có cái cảm giác gai góc thường gặp ở những điểm du lịch đông đúc khác. Sự căng thẳng trong bụng tôi mỗi lần phải "mặc cả" bỗng tan biến.

Khác hẳn với những khu chợ cách đây hơn chục năm, khi tôi vừa mới tới Việt Nam, người ta phải ôm chặt ví mới dám mua một ổ bánh mì. Ở Bảo Lộc và nhiều nơi khác ở Việt Nam bây giờ, tôi có cảm giác như đang chứng kiến một cuộc "cách mạng" âm thầm của du lịch.

Chữ revolution trong tiếng Anh thú vị ở chỗ nó vừa có nghĩa "xoay vòng", như hành tinh quay quanh mặt trời, vừa có nghĩa "thay đổi triệt để", như một cuộc cách mạng chính trị. Trong tiếng Việt, "cách mạng" chủ yếu gợi biến động, chứ không khơi ra hình ảnh quỹ đạo vũ trụ. Muốn nói hành tinh xoay, ta phải dùng "xoay vòng" hay "quay vòng". Chính hai cái nghĩa ấy của revolution nhắc ta rằng lịch sử không chỉ là những biến cố đứt gãy, mà còn là những chu kỳ, nền văn minh cũng xoay vòng, thịnh rồi suy, mọc lên rồi lụi tàn.

Nếu nhìn ra thế giới, ta có thể chiêm nghiệm điều đó bằng cách nhìn vào những công trình như: tường đá ghép khối đa giác ở Sacsayhuaman (Peru), di chỉ đá khối Gunung Padang (Indonesia), hay những phiến đá kỳ dị ở Asuka (Nhật Bản), hoặc Ba’albek (Liban)... Tất cả đều thách thức trí tưởng tượng hiện đại. Hẳn đã từng có những nền văn minh trước chúng ta, có lẽ còn tiến bộ hơn theo những cách vượt ngoài khả năng hiện tại. Nhưng rồi, tất cả cũng sụp đổ.

Đó chính là "cách mạng" của văn minh: tiến và lùi, thịnh và suy. Chúng ta không biết vì sao nhiều nền văn minh biến mất, nhưng biết chắc rằng loài người hôm nay cũng đang tự đẩy mình vào những cơn khủng hoảng mới. Bản năng linh trưởng vẫn nguyên vẹn: tranh giành lãnh thổ, giữ đất bằng mọi giá. Chỉ khác là thay vì gậy gộc, chúng ta nay có vũ khí hạt nhân, drone, trí tuệ nhân tạo. Một bản năng cũ, nhưng công cụ quá mới, khiến xung đột trở nên nguy hiểm gấp bội. Nếu không cẩn thận, một ngày nào đó chính chúng ta cũng sẽ thành tàn tích, để lại cho một loài khác ngồi đoán mò.

Nhưng giữa những vòng quay thịnh - suy, Việt Nam có một cách ứng phó khác biệt. Điều đất nước này mang đến cho thế giới không bắt nguồn từ chinh phục, mà từ sự kiên gan, bền bỉ.

Suốt hàng thế kỷ, triều đại nổi lên rồi suy tàn, đế quốc vây quanh rồi tràn vào. Lá cờ này vừa kéo lên thì lá cờ khác lại hạ xuống. Việt Nam vẫn kiên cường tồn tại. Những chướng ngại đất nước này gặp phải không hề nhỏ, thậm chí đến từ các quốc gia lớn mạnh nhất trên thế giới. Việt Nam đều đã đối diện cả, từ Pháp, Nhật, Mỹ cho đến Trung Quốc, mà kỳ lạ thay, vẫn giữ vững thành trì, toàn vẹn đất nước và vẹn nguyên cả bản sắc và niềm kiêu hãnh của mình. Họ thậm chí mở lòng ra tiếp nhận những điều đặc sắc, tinh hoa để làm giàu thêm văn hóa, ẩm thực và lối sống mà không để mất, không coi nhẹ giá trị di sản của ông cha.

Và sự bền bỉ ấy của một dân tộc trong hòa bình lại biểu hiện rất nhẹ nhàng ở từng người dân, qua các dạng thức của thái độ: thân thiện, được chưng cất từ ký ức gian khó; khả năng nở nụ cười sau hàng chục năm bom đạn; bản năng đi tìm ổn định sau hàng nghìn năm bất ổn giang sơn.

Thế giới vẫn còn quay vòng trong những chu kỳ đổ nát rồi tái sinh. Trước khi nhân loại tự tin bước tới các vì sao, chúng ta cần học cách vượt qua chính bản chất của mình. Theo nghĩa đó, xuất khẩu ý nghĩa nhất của Việt Nam ra thế giới không chỉ là gạo, cà phê hay tôm cá, mà có thể là một bài học thầm lặng, về sự kiên cường và lòng hào sảng sau bao thế kỷ gian khó.

Trong lúc thế giới đang cuồn cuộn lao đi với tốc độ của chip bán dẫn và đường truyền Internet, sức mạnh đôi khi lại nằm ở những điều tưởng nhỏ bé: biết dừng lại, biết thở, biết cười với một người lạ. Một nụ cười nơi chợ huyện, một lời chào thân thiện, một cử chỉ sẵn sàng hợp tác chính là cuộc "cách mạng" về tâm thế mà Việt Nam dành sẵn cho bất cứ ai đến với đất nước này với một tâm ý đẹp. Tôi phải thú nhận rằng mình say mê nụ cười của người Việt, bất kể là từ khuôn miệng của một cô nàng xinh xắn, hay từ gương mặt nhăn nheo, vất vả của cụ bà bán vé số - tất cả đều có phép nhiệm màu biến lạ thành quen, biến xa cách thành gần gũi.

Bằng cách đó, đi qua những cuộc cách mạng khốc liệt nhất, Việt Nam vẫn giữ được bản thân, đồng thời trao cho thế giới thứ mà nó khao khát: một mô hình tồn tại trong phẩm giá, hòa bình sau bạo lực, thân thiện giữa một thời đại nhiều ngờ vực. Và đó mới là cuộc cách mạng xứng đáng để mang đi xa.

Jesse Peterson