Nỗi lo tháp Chăm duy nhất ở Tây nguyên bị xâm hại

Tháp Yang Prong (Đắk Lắk) là công trình kiến trúc của người Chăm xưa còn nguyên vẹn duy nhất tại Tây nguyên. Hiện tượng xâm thực từ dòng sông Ea H'leo và tình trạng viết vẽ chữ lên tháp đang làm ảnh hưởng, nguy cơ xâm hại đến giá trị di tích quốc gia.

Ẩn mình trong khu rừng rậm khoảng 4 ha, cạnh dòng sông Ea H'leo, tháp Yang Prong (xã Ea Rốk, trước đây là H.Ea Súp, Đắk Lắk) mang vẻ đẹp trầm mặc, kiến trúc độc đáo theo phong cách của người Chăm xưa.

Ông Y Sum Êban (67 tuổi, người bảo vệ tháp Yang Prong) cho hay tháp được hình thành từ lâu đời và rất linh thiêng. Khu rừng rậm của tháp là một trong những "địa chỉ đỏ" của địa phương trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ cứu nước.

Theo tài liệu của Sở VH-TT-DL Đắk Lắk, kiến trúc tháp Yang Prong được Bộ VH-TT (nay là Bộ VH-TT-DL) xếp hạng là di tích kiến trúc quốc gia vào ngày 3.8.1991, tổng diện tích khoanh vùng bảo vệ di tích là 4,76 ha.

Nhiều tài liệu khẳng định, tháp Yang Prong là ngôi tháp cổ của người Chăm duy nhất ở Tây nguyên được vua Chăm Jaya Shinhavarman III xây dựng vào cuối thế kỷ 13 để thờ thần Siva dưới dạng Mukhalinga (vị thần vĩ đại), biểu tượng của sinh thực khí, cầu mong sự nảy nở của giống nòi và ấm no hạnh phúc.

Di tích tháp Yang Prong kết nối với các điểm du lịch khác trên địa bàn H.Ea Súp (cũ), như: danh lam thắng cảnh hồ Ea Súp Thượng, công xưởng chế tác mũi khoan đá ở di chỉ khảo cổ học Thác Hai - nơi các nhà khảo cổ học xác định đã tồn tại một công xưởng chế tác mũi khoan đá rất tinh xảo và độc đáo, một phát hiện có ý nghĩa hết sức quan trọng trong nghiên cứu khảo cổ học không chỉ với vùng đất Tây nguyên mà còn với cả Đông Nam Á. Đây là khu vực sẽ tạo thành tuyến điểm du lịch văn hóa lý tưởng cho du khách thập phương.

Tháp Yang Prong cách di chỉ khảo cổ Thác Hai khoảng 2 km theo đường chim bay. "Có thể đặt rất nhiều giả thiết về khu vực lân cận của tháp Yang Prong và di chỉ khảo cổ học Thác Hai. Đây có thể từng là nơi sinh sống của người Chăm xưa, họ có thể giao thương bằng dòng Ea H'leo, nên việc tồn tại nhiều vết tích có giá trị văn hóa cao cũng là điều cần phải nghiên cứu. Tuy nhiên, đây chỉ là giả thiết và cần nhiều thời gian khảo cổ, thu thập tài liệu để xác chứng khu vực này", một lãnh đạo Bảo tàng Đắk Lắk nhận định.

CẦN CÓ BIỆN PHÁP TU BỔ, BẢO TỒN DI TÍCH QUỐC GIA

Vừa thắp nén nhang cầu khấn các vị thần ở tháp Yang Prong, ông Y Sum Êban bày tỏ nỗi băn khoăn khi dòng Ea H'leo đang xâm thực khu rừng, cách vị trí tháp chừng 10 m. Đáng chú ý, kiến trúc của tháp bị viết, vẽ bậy, xuất hiện dòng chữ "lạ" trong thời gian ông bị đau ốm, không thể đến trông nom (đầu tháng 8.2025).

"Tôi mong chính quyền địa phương, cấp tỉnh có phương án bảo tồn, xây dựng bờ kè chống dòng Ea H'leo xâm thực chân tháp Yang Prong. Ngoài ra, dòng chữ "lạ" xuất hiện trên tháp tôi cũng không đọc được, cần xử lý việc tháp bị viết, vẽ làm ảnh hưởng đến giá trị của di tích quốc gia", ông Y Sum Êban trải lòng.

Trao đổi với Thanh Niên, TS Nguyễn Hoàng Thân, nguyên Giám đốc Trung tâm nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn (ĐH Đà Nẵng), cho biết dòng chữ "lạ" xuất hiện ở tháp Yang Prong không phải là văn tự Hán, có thể thuộc loại ký hiệu phù chú. Hệ phù chú này thiên về ảnh hưởng từ văn hóa Đạo giáo Trung Quốc. "Dòng chữ này khó thuộc về hệ ngôn ngữ của cư dân Nam đảo bản địa (gồm 5 tộc người Chăm, Ê Đê, Gia Rai, Raglai và Chu Ru). Theo suy đoán của tôi, dòng chữ trên là biểu trưng cho hình ảnh nhật và nguyệt, có thể hiểu theo hướng tích cực", TS Thân nhận định.

Sở VH-TT-DL Đắk Lắk cho biết đã có văn bản đề nghị UBND xã Ea Rốk - địa phương trực tiếp quản lý di tích, chỉ đạo đơn vị, tổ chức, cá nhân liên quan tiến hành kiểm tra dòng chữ "lạ" xuất hiện trên kiến trúc tháp Yang Prong và xử lý theo quy định của pháp luật về di sản văn hóa.

Năm 2021, trước nguy cơ bị sông Ea H'leo xâm thực khu vực tháp, Sở VH-TT-DL Đắk Lắk tổ chức đoàn công tác khảo sát thực địa tại di tích kiến trúc quốc gia tháp Yang Prong và đã họp bàn thống nhất phương án bảo vệ các di tích. Sở đã đề nghị UBND H.Ea Súp (cũ) đưa di tích kiến trúc quốc gia tháp Yang Prong vào các hạng mục cấp thiết cần ưu tiên để xây dựng kế hoạch kinh phí đầu tư công trung hạn giai đoạn 2021 - 2025.

Hiện Sở VH-TT-DL Đắk Lắk đang xây dựng danh mục đầu tư công trung hạn 2026 - 2030. Sở sẽ tổ chức làm việc với địa phương để sớm đề xuất nội dung tu bổ, tôn tạo di tích kiến trúc quốc gia tháp Yang Prong nhằm phát huy giá trị của tháp trong việc phát triển du lịch, góp phần phát triển bền vững KT-XH của địa phương.