'Nóc nhà Đông Dương' có một “báu vật” đặc hữu trăm năm tuổi, được mệnh danh là “nữ hoàng sơn cước”

“Báu vật” của Fansipan đó là một loài đặc hữu có tuổi đời hàng trăm năm tuổi.

Fansipan cao 3.143 m thuộc dãy Hoàng Liên Sơn, được mệnh danh là “nóc nhà Đông Dương”. Trong không gian thiên nhiên hùng vĩ ấy, loài hoa đỗ quyên đã trở thành biểu tượng đặc sắc, được ví như “nữ hoàng sơn cước” bởi vẻ đẹp rực rỡ và giá trị sinh học đặc hữu.

Theo thống kê, trên dãy Hoàng Liên Sơn và vùng Sa Pa có khoảng 40 loài đỗ quyên quý hiếm, nở theo từng đợt từ tháng 2 đến tháng 6, tạo nên những trảng hoa rực rỡ phủ kín triền núi. Trong đó, Vườn di sản ASEAN Hoàng Liên ghi nhận hơn 30 loài mọc tự nhiên, khiến nơi đây được mệnh danh là “Vương quốc hoa đỗ quyên”. Ngày 5/11/2014, quần thể bảy cây đỗ quyên cành thô tại Vườn quốc gia Hoàng Liên đã được công nhận là “Cây di sản Việt Nam”.

Theo các chuyên gia quần thể đỗ quyên Hoàng Liên được xem là đặc hữu và đa dạng bậc nhất trên thế giới.

Trong khoảng 40 loài ghi nhận ở Hoàng Liên, có 28 loài được đánh giá cao về dáng và hoa như: đỗ quyên mộc, đỗ quyên cành thô, đỗ quyên lá sóng, đỗ quyên nhọn, đỗ quyên quang trụ… Một số loài còn được sử dụng làm dược liệu, tiêu biểu như đỗ quyên hoa trắng lớn, đỗ quyên hoa đỏ, đỗ quyên sim. Hình thái của đỗ quyên khá đa dạng: cây nhỏ mọc thành bụi cao 10–100 cm, loài lớn có thể cao tới 30 m. Lá mọc xoắn ốc, thường xanh, một số loài có mặt dưới phủ lông tơ hoặc vảy nhỏ, thích nghi tốt với môi trường núi cao giá lạnh. Hoa có nhiều sắc độ: đỏ, hồng, tím, vàng, trắng, nở rộ nhất từ tháng 3 đến tháng 5, phủ kín sườn núi, tạo nên cảnh quan ngoạn mục.

Đặc biệt, quanh khu vực đỉnh Fansipan hiện còn khoảng 56 cá thể đỗ quyên cành thô, cao từ 11–15 m, tuổi thọ 250–300 năm. Những cây cổ thụ này mọc bám vào vách đá cheo leo, có hoa nở quanh năm, trở thành minh chứng sống động cho sức sống bền bỉ của loài hoa vùng cao.

Không chỉ mang giá trị thẩm mỹ và đa dạng sinh học, đỗ quyên Hoàng Liên còn là “đặc sản du lịch” của Sa Pa – Fansipan. Vào mùa hoa, hàng nghìn du khách, nhiếp ảnh gia tìm đến để chiêm ngưỡng những triền núi rực rỡ sắc hoa, biến nơi đây thành điểm đến hấp dẫn bậc nhất của du lịch sinh thái miền núi phía Bắc.

Tuy nhiên, đỗ quyên Hoàng Liên cũng đang đối diện nhiều nguy cơ. Tình trạng khai thác quá mức để trồng cảnh, biến đổi khí hậu, cũng như tác động của hoạt động du lịch khiến một số loài có nguy cơ suy giảm nghiêm trọng.

Trước thực trạng đó, công tác nghiên cứu và bảo tồn đã được đẩy mạnh. Từ năm 2005, Ban quản lý Vườn di sản ASEAN Hoàng Liên triển khai đề tài “Nghiên cứu các phương pháp nhân giống một số loài đỗ quyên bằng hạt và giâm cành”. Chỉ sau hơn một năm, Vườn đã thu thập 500 mẫu tiêu bản, lập danh sách hơn 30 loài phân bố tự nhiên, đồng thời xây dựng vườn bảo tồn với 201 cây thuộc 19 loài, đạt tỷ lệ sống trên 73%.

Bên cạnh đó, việc nhân giống thử nghiệm đã bước đầu thành công, mở ra triển vọng bảo tồn và phát triển loài hoa quý này. Trong tương lai, kế hoạch mở rộng nhân giống để cung cấp cho người dân địa phương trồng làm cảnh và phục vụ du lịch được kỳ vọng sẽ góp phần giữ gìn và phát huy giá trị của đỗ quyên.

Có thể nói, đỗ quyên Hoàng Liên không chỉ là loài hoa đẹp, mà còn là di sản sinh học, văn hóa và du lịch của vùng núi Tây Bắc.