Nobel Y sinh vinh danh phát hiện dung nạp miễn dịch ngoại biên

Ba nhà khoa học cùng chia sẻ giải Nobel Y sinh 2025 nhờ những khám phá về dung nạp miễn dịch ngoại biên, giúp mở ra lĩnh vực nghiên cứu mới.

Mở màn mùa giải Nobel năm nay, Hội đồng Nobel tại Viện Karolinska ở Thụy Điển ngày 6.10 công bố giải Nobel Y sinh thuộc về 3 nhà khoa học Mary E.Brunkow (Mỹ), Fred Ramsdell (Mỹ) và Shimon Sakaguchi (Nhật Bản) vì những khám phá liên quan khả năng dung nạp miễn dịch ngoại biên.

"Nhân viên an ninh"

Hệ miễn dịch là một "kiệt tác" của sự tiến hóa, giúp bảo vệ con người khỏi vô số vi khuẩn, vi rút và các vi sinh vật khác xâm nhập cơ thể. Tuy nhiên, hệ miễn dịch mạnh mẽ phải được điều hòa để không tấn công chính các cơ quan trong cơ thể. Theo thông cáo của Hội đồng Nobel, 3 nhà khoa học trên đã có những phát hiện đột phá liên quan khả năng dung nạp miễn dịch ngoại biên, giúp ngăn chặn hệ miễn dịch gây tổn hại cơ thể.

Một trong những điều kỳ diệu của hệ miễn dịch là khả năng nhận diện các mầm bệnh và phân biệt chúng với các tế bào của chính cơ thể. Các vi sinh vật đe dọa sức khỏe có nhiều hình dạng khác nhau, thậm chí còn tiến hóa để giống với tế bào người như một hình thức ngụy trang. Câu hỏi đặt ra là làm thế nào hệ miễn dịch có thể xác định được thứ gì cần tấn công và thứ gì cần bảo vệ.

Trong một thời gian dài, các nhà nghiên cứu cho rằng các tế bào miễn dịch trưởng thành thông qua một quá trình gọi là dung nạp miễn dịch trung tâm. Tuy nhiên, hệ miễn dịch thực tế lại phức tạp hơn. Ba nhà khoa học trên đã xác định được "nhân viên an ninh" của hệ miễn dịch là các tế bào T điều hòa, qua đó đặt nền móng cho một lĩnh vực nghiên cứu mới. Những khám phá này cũng dẫn đến việc phát triển các phương pháp điều trị tiềm năng đang được thử nghiệm lâm sàng, với kỳ vọng có thể điều trị các bệnh tự miễn, mang lại các liệu pháp ung thư hiệu quả hơn và ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng sau khi cấy ghép tế bào gốc.

Đóng góp quan trọng

Ông Sakaguchi (74 tuổi), hiện là giáo sư tại Đại học Osaka (Nhật Bản) có cảm hứng từ những thử nghiệm trước đây của các đồng nghiệp với những kết quả mâu thuẫn. Qua hơn một thập niên nghiên cứu, vào năm 1995, ông đã công bố phát hiện về một nhóm tế bào T hoàn toàn mới là tế bào T điều hòa. Theo ông, tế bào T điều hòa đóng vai trò làm dịu hệ miễn dịch.

Hai nhà khoa học Mỹ là TS Brunkow (64 tuổi) tại Viện Sinh học Hệ thống và TS Ramsdell (65 tuổi) tại Công ty Sonoma Biotherapeutics đã góp phần quan trọng chứng minh sự tồn tại của nhóm tế bào này. Câu chuyện bắt đầu với sự ra đời của những con chuột đực yếu ớt trong một phòng thí nghiệm ở Tennessee (Mỹ) vào thập niên 1940. Một số con chuột đực được sinh ra với làn da có vảy, bong tróc, lá lách và hạch bạch huyết phì đại bất thường và chỉ sống được vài tuần. Chúng thuộc một dự án khác, nhưng đã thu hút sự chú ý của 2 nhà nghiên cứu trên.

Vào thập niên 1990, khi các công cụ phân tử đã trở nên tinh vi hơn nhiều, các nhà nghiên cứu bắt đầu tìm hiểu lý do vì sao những con chuột đực lại bị bệnh nặng. Họ phát hiện ra rằng các cơ quan của chúng bị tấn công bởi các tế bào T phá hủy mô. Vì một lý do nào đó, đột biến này dường như đã gây ra một "cuộc nổi loạn" trong hệ miễn dịch. Bà Brunkow và ông Ramsdell quyết định nghiên cứu gien đột biến của chúng. Sau nhiều năm miệt mài, họ phát hiện ra gien này điều hòa hoạt động của các gien khác, ảnh hưởng sự phát triển của tế bào, được họ đặt tên là Foxp3 và công bố vào năm 2001. Hai năm sau đó, ông Sakaguchi đã chứng minh một cách thuyết phục rằng gien Foxp3 kiểm soát sự phát triển của tế bào T điều hòa. Những tế bào này ngăn chặn các tế bào T khác tấn công nhầm vào mô của chính cơ thể, điều rất quan trọng đối với một quá trình dung nạp miễn dịch ngoại biên.