Nissan chìm trong khủng hoảng

Đại hội cổ đông thường niên công ty Nissan Motor hôm 24/6 đã chứng kiến sự bất mãn của cổ đông về hoạt động yếu kém của hãng xe lớn thứ ba Nhật Bản. Reuters cho hay một số cổ đông đã chỉ trích, yêu cầu ban lãnh đạo phải chịu trách nhiệm nhiều hơn về cuộc khủng hoảng đang ngày càng nghiêm trọng.

Một cổ đông cáo buộc hội đồng quản trị cố gắng "chuyển trách nhiệm của mình cho những người lao động tuyến đầu" bằng cách cắt giảm việc làm trong khi vẫn giữ nguyên vị trí của họ. Trong khi Strategic Capital, cổ đông tổ chức có trụ sở tại Tokyo, thúc giục Nissan rút niêm yết công ty con Nissan Shatai như một phần trong quá trình cải tổ.

Đại hội này là cuộc họp đầu tiên của Giám đốc điều hành mới Ivan Espinosa kể từ khi ông thay thế cựu CEO Makoto Uchida. Vẫn chưa rõ liệu ông Espinosa có thể đảo ngược đà suy thoái sâu của Nissan hay không, theo Reuters.

Cổ phiếu Nissan đã giảm khoảng 36% trong một năm qua và các khoản chi trả cổ tức đã bị đình chỉ. Năm tài chính kết thúc tháng 3 vừa qua, Nissan báo lỗ ròng 4,5 tỷ USD, lớn nhất kể từ khi hãng sản xuất ôtô Pháp Renault cứu công ty này khỏi bờ vực phá sản cách đây một phần tư thế kỷ.

Chưa có gì đảm bảo rằng hãng sẽ có lãi trong năm nay. Nissan đã dừng đưa ra dự báo lợi nhuận 2025 và ước tính khoản lỗ quý I lên tới 1,38 tỷ USD. Vì đâu hãng xe từng lớn thứ hai Nhật Bản sau Toyota trước 2020 ngày càng khó khăn?

Người tiên phong nhưng lỡ nhịp

Ra đời cách đây gần một thế kỷ, Nissan là nhà tiên phong về ôtô điện với Leaf, mẫu xe gia đình nhỏ gọn chạy điện đầu tiên trên thế giới ra đời năm 2010. Nhưng hãng không tận dụng được thành công ban đầu của Leaf để đi trước một bước về xe điện. Thay vào đó, Nissan tập trung nguồn lực sang xe lai (hybrid).

Trong khi đó, các dòng sản phẩm của Nissan ngày càng lỗi thời, dẫn đến tình trạng hàng tồn đọng buộc công ty phải cắt giảm giá. Bản thân Leaf cũng dần kém hấp dẫn người mua. Phạm vi di chuyển của nó hạn chế hơn so với các mẫu xe mới của đối thủ.

Xe dùng đầu sạc CHAdeMO phát triển chung với các nhà sản xuất ôtô Nhật Bản. Trong khi, các đối thủ tại Mỹ không dùng CHAdeMO và ngày nay hệ thống sạc của BYD và Tesla sử dụng đã trở thành tiêu chuẩn toàn cầu. Tại Trung Quốc, Nissan còn gặp khó trong việc theo kịp các nhà sản xuất xe điện địa phương, nơi nhiều công nghệ cao cấp hấp dẫn khách hàng.

Đến 2022, Nissan mới tung ra mẫu SUV thuần điện Ariya. Tuy nhiên, nó lần nữa lỡ nhịp khi đến cuối 2023 mới ra mắt ở Mỹ, thời điểm nhu cầu xe điện giảm sút. Kết quả, hãng lùi kế hoạch sản xuất hai mẫu xe điện tại Mỹ từ 2025 đến 2027.

Gần đây, khi xe hybrid bắt đầu được chuộng tại Mỹ và Toyota gặt hái thành công thì Nissan chưa có sản phẩm tương tự. Tính đến đầu 2025, Nissan vẫn thiếu xe điện và xe hybrid thế hệ mới nhất để cạnh tranh hiệu quả ở Mỹ và Trung Quốc.

25 năm liên tục biến động

Những bất ổn trong Nissan nhen nhóm cách đây một phần tư thế kỷ. Năm 1999, giữa cơn khủng hoảng, Renault bước vào nắm giữ cổ phần kiểm soát. Để cứu hãng xe Nhật, tập đoàn Pháp cử ông Carlos Ghosn, người có biệt danh là "Sát thủ chi phí" (Le Cost Killer) phụ trách cải tổ.

Với vai trò ban đầu là CEO và sau đó là chủ tịch, ông Ghosn cắt giảm chi phí mua hàng, đóng cửa các nhà máy và sa thải 21.000 nhân sự. Ông đẩy nhanh việc tung ra các mẫu xe mới để tăng thị phần toàn cầu cho Nissan. Nhưng vì bị kiểm soát chặt giá thành, sản phẩm của hãng dần kém sáng tạo hơn các đối thủ.

Để cạnh tranh, ông Ghosn tung ưu đãi lớn cho khách hàng, đặc biệt là thị trường Mỹ, nhưng cái giá phải trả là lợi nhuận thu hẹp. Lo tiết kiệm chi tiêu và khuyến mãi, Nissan không khai thác hết cơ hội từ liên minh với Renault trong phát triển sản phẩm, khiến quan hệ sụp đổ vào 2018. Thời điểm đó, Ghosn bị bắt giữ vì nghi ngờ phạm tội tài chính.

Những thiếu sót trong sản phẩm của Nissan vẫn là hạn chế kể từ đó. Thời gian cập nhập mẫu của hãng rất dài, nghĩa là khách hàng phải đợi lâu để có phiên bản mới. Vì vậy, khi các đối thủ liên tục tung ra cải tiến, các đại lý của Nissan chỉ còn cách hút khách bằng giảm giá. Vòng lẩn quẩn thu hẹp lợi nhuận tiếp tục diễn ra.

Hãng cũng gặp bất ổn với lãnh đạo, khiến hoạt động không ổn định. Sau khi ông Carlos Ghosn bị bắt, người kế nhiệm là Hiroto Saikawa từ chức chỉ sau một năm ngồi ghế nóng, do bê bối liên quan đến cáo buộc nhận thù lao vượt mức. Nhiều lãnh đạo khác cũng rời công ty giữa cơn sóng gió.

Trong lúc hỗn loạn, người tiếp theo nhận ghế CEO là nhân sự thâm niên 2 thập kỷ làm việc tại Nissan, ông Makoto Uchida. Tháng 12/2024, ông có động thái gây chú ý khi thông báo đàm phán sáp nhập với Honda, một kết quả của các cuộc thảo luận từ tháng 3, khi hai bên tìm cách hợp tác về công nghệ.

Tuy nhiên, tham vọng thành lập một trong những hãng xe hơi lớn nhất thế giới không thành. Theo Reuters, vấn đề chính là Nissan yêu cầu được đối xử gần như bình đẳng dù vị thế yếu hơn Honda. Theo các nguồn tin, Honda đánh giá ban quản lý của Nissan có năng lực ra quyết định chậm chạp. Hãng cũng không đồng ý cắt giảm sâu lực lượng lao động và công suất theo điều kiện mà Honda đưa ra.

Với phương án hợp nhất, việc Honda đề xuất Nissan trở thành công ty con đã khiến CEO Makoto Uchida quyết định hủy đàm phán. "Nisan đánh giá quá cao vị thế và giá trị thương hiệu bản thân, cũng như khả năng xoay chuyển tình hình kinh doanh", bà Julie Boote, nhà phân tích tại công ty nghiên cứu Pelham Smithers Associates, nhận xét.

Tương lai bất định

Sau thất bại đàm phán, ông Makoto Uchida từ chức. Ngày 11/3, hãng có CEO mới người Mexico, ông Ivan Espinosa. Nissan từ chối dự báo lợi nhuận cả năm nay nhưng cho biết doanh số tại thị trường nước ngoài lớn nhất là Mỹ sẽ giảm, trước khi tính đến tác động từ các mức thuế quan. Chính hãng thừa nhận với nhà đầu tư gần đây: "Chi phí cố định vẫn cao hơn mức doanh thu hiện tại có thể gánh".

Để đối phó với tình trạng đó, CEO Ivan Espinosa lên kế hoạch cắt giảm 500 tỷ yen (3,45 tỷ USD) trong ba năm, tới bằng cách tối ưu các khâu kỹ thuật và chuỗi cung ứng. Cụ thể, hãng sẽ giảm số lượng nhà máy trên toàn cầu từ 17 xuống còn 10.

Các nhà máy còn lại nâng công suất từ mức 70% lên gần 100%. Tổng cộng, công suất hàng năm giảm còn 2,5 triệu đơn vị, từ 3,5 triệu đơn vị hồi 2024. Đây là một trong những bước đi để giải quyết điều mà Honda phàn nàn trong đàm phán, rằng Nissan đang sản xuất dư thừa. Song song, công ty cắt giảm 20.000 việc làm, đã bao gồm 9.000 việc làm mà công ty đã công bố cắt gỉảm vào tháng 11/2024. Con số này tương đương khoảng 15% lực lượng lao động toàn cầu của Nissan.

Theo Reuters, CEO Ivan Espinosa đang đối mặt với nhiệm vụ khó khăn: vừa phải cắt giảm chi phí mạnh tay, vừa tiếp tục đầu tư phát triển sản phẩm mới để làm mới dải xe đang ngày càng già cỗi và lấp đầy khoảng trống xe hybrid tại Mỹ.

Tuần trước, hãng giới thiệu mẫu xe điện Leaf thế hệ thứ ba, dự kiến bán tại Mỹ mùa thu này, trước khi mở rộng sang các thị trường khác. Leaf mới có dung lượng pin tăng tới 25% so với phiên bản cũ. Nissan ước tính phiên bản pin 75 kWh có thể chạy tối đa khoảng 303 dặm (488 km). Giới chuyên gia lo ngại nó sẽ chịu nhiều áp lực.

Theo đó, Leaf mới được sản xuất tại nhà máy Tochigi ở Nhật Bản nên sẽ phải chịu thuế nhập khẩu 25% của ông Trump. Trong khi, nhu cầu xe điện tại Mỹ đang chững lại và người mua ngày càng chuộng xe hybrid, dòng sản phẩm mà Nissan hiện chưa cung cấp tại đây. Đại diện Nissan cho biết mức giá tại Mỹ vẫn đủ sức cạnh tranh dù có thuế nhập khẩu.

Theo ông Koji Endo, chuyên gia công ty chứng khoán SBI, nhiều khả năng Leaf mới được tung ra vào thời điểm tệ chưa từng có, khi ôtô bị chính quyền Trump đánh thuế và xe điện mất trợ cấp. "Nếu mẫu Leaf mới không bán chạy, đó sẽ là rắc rối lớn cho Nissan", ông bình luận.

Phiên An (theo Reuters, Bloomberg)