Niềm vui và khoái lạc khác nhau thế nào?

Cuốn sách là lời cảnh tỉnh đầy sức nặng về sự lệ thuộc ngày càng sâu vào vật chất, đồng thời là lời mời gọi mạnh mẽ để mỗi người quay trở về với đời sống tinh thần đích thực.

Thầy Eckhart dạy rằng sự sống mang lại niềm vui. Người đọc hiện đại có xu hướng không chú ý đến từ “niềm vui” (joy) và đọc nó như thể Eckhart đã viết là “khoái lạc” (pleasure). Tuy nhiên, sự khác biệt giữa niềm vui và khoái lạc là rất quan trọng, đặc biệt khi liên quan đến sự khác biệt giữa các phương thức hiện hữu và sở hữu. Thật không dễ dàng để đánh giá sự khác biệt này, vì chúng ta sống trong một thế giới đầy rẫy “những thứ khoái lạc không mang lại niềm vui”.

Khoái lạc là gì? Mặc dù từ này được sử dụng theo nhiều cách khác nhau, nhưng khi xét theo nét nghĩa phổ biến nhất, thì định nghĩa phù hợp nhất có thể là sự thỏa mãn một mong muốn mà không đòi hỏi hoạt động (theo nghĩa của sự sống).

Những thứ khoái lạc như vậy có thể rất mãnh liệt: khoái lạc khi đạt được thành công trong xã hội, kiếm được nhiều tiền hơn, trúng số; khoái lạc tình dục thông thường; thỏa thích ăn uống theo ý mình; chiến thắng một cuộc đua; trạng thái phấn khích do rượu, trạng thái hôn mê, hoặc chất kích thích; khoái lạc khi một người thỏa mãn được bản tính thú tính, hoặc đam mê giết chóc hay cắt xẻo những sinh vật còn sống.

Đương nhiên, để trở nên giàu có hoặc nổi tiếng, các cá nhân phải rất năng động theo nghĩa là bận rộn làm việc, chứ không phải theo nghĩa “sự sản sinh từ bên trong”. Khi đạt được mục tiêu, họ có thể cảm thấy “phấn khích”, “cực kỳ thỏa mãn”, cảm thấy họ đã đạt đến một “đỉnh cao”. Nhưng là đỉnh cao gì? Có thể là đỉnh cao của sự phấn khích, thỏa mãn, trạng thái giống như bị thôi miên hoặc trạng thái cực khoái. Nhưng họ có thể đã đạt đến trạng thái này bởi những đam mê, dù mang tính người nhưng vẫn bệnh hoạn, bởi chúng không dẫn đến một giải pháp nội tại phù hợp cho thân phận con người.

Những đam mê như vậy không giúp con người phát triển và lớn mạnh hơn mà trái lại, khiến con người bị suy yếu đi. Khoái lạc của người theo chủ nghĩa khoái lạc cực đoan, sự thỏa mãn những tham vọng không ngừng nghỉ, cùng những khoái lạc của xã hội đương đại tạo ra những mức độ hưng phấn khác nhau. Nhưng chúng không mang lại niềm vui.

Niềm vui của con người thường đến từ những hoạt động bình dị. Ảnh: IStock.

Thực tế, tình trạng thiếu vắng niềm vui buộc con người phải không ngừng tìm kiếm những khoái lạc mới mẻ và kích thích hơn. Xét về khía cạnh này, xã hội hiện đại tương tự như xã hội của người Do Thái ba nghìn năm trước. Khi nói với người dân Israel về một trong những tội lỗi tồi tệ nhất của họ, Moses cho hay: “Các ngươi đã không phục vụ Đức Chúa Trời của các ngươi với niềm vui và sự hân hoan trong lòng, giữa sự dư dật mọi điều” (Phục truyền luật lệ ký 28:47).

Niềm vui là kết quả song hành của sự tích cực hoạt động mang tính sản sinh. Đó không phải là một “trải nghiệm đỉnh cao”, bất ngờ bùng nổ rồi kết thúc, mà đúng hơn là một trạng thái cân bằng, một cảm giác liên tục đi kèm với sự biểu hiện sáng tạo các khả năng cơ bản của con người. Niềm vui không phải là ngọn lửa thỏa mãn nhất thời mà nó là cảm giác ấm áp đi kèm với phương thức tồn tại dựa trên sự hiện hữu.

Khoái lạc và sự hưng phấn thường dẫn đến nỗi buồn sau khi đã đạt đến cái gọi là đỉnh điểm; vì dù cảm giác phấn khích đã được trải nghiệm, nhưng bản thể không hề phát triển. Năng lực nội tại không tăng lên. Họ cố gắng vượt qua sự nhàm chán của những hoạt động trì trệ và trong một khoảnh khắc, họ thống nhất tất cả năng lượng của mình - ngoại trừ lý trí và tình yêu. Họ nỗ lực trở thành siêu phàm thay vì làm một con người đúng nghĩa.

Có vẻ như người ta đã đạt đến thành công, chạm đến khoảnh khắc chiến thắng, nhưng sau chiến thắng đó lại là một nỗi buồn sâu sắc: bởi vì không có gì thay đổi bên trong chính bản thân họ. Câu nói “Sau khi giao hợp, động vật trở nên buồn bã” diễn tả hiện tượng tương tự khi nói đến quan hệ tình dục thiếu tình yêu, đó là một “trải nghiệm đỉnh điểm” đầy kích thích mãnh liệt, hứng khởi và khoái lạc, nhưng nhất định sẽ kết thúc trong thất vọng. Niềm vui trong tình dục chỉ thực sự tồn tại khi sự gần gũi thể xác đồng thời là sự gắn kết yêu thương.