Những trận mưa lớn ở đô thị và kỷ nguyên bão tố

Mưa dông cực đoan ngày càng phổ biến ở đô thị. "Storms of My Grandchildren" từng cảnh báo sớm kỷ nguyên bão tố mà loài người phải đối mặt.

Một ôtô 4 chỗ chết máy bị kẹt tại vùng trũng trên đường Võ Chí Công do ngập úng sau cơn dông vào tối 5/8 ở TP Hà Nội. Ảnh: Đinh Hà.

Tối 5/8, cả TP.HCM và Hà Nội đều hứng chịu những trận mưa lớn bất ngờ khiến nhiều tuyến phố ngập sâu, giao thông tê liệt cục bộ. Tại TP.HCM, nhiều nơi ngập hơn một mét, xe chết máy hàng loạt, trong khi Hà Nội cũng chứng kiến nhiều tuyến phố ùn tắc kéo dài do mưa dông sau đợt nắng nóng gay gắt.

Theo cảnh báo của cơ quan khí tượng, tình trạng mưa rào, dông mạnh, lốc xoáy và nguy cơ sạt lở sẽ còn tiếp diễn trong vài ngày tới, đặc biệt tại các khu vực trũng thấp.

Những trận mưa ngày càng cực đoan tại các thành phố lớn không còn là hiện tượng đơn lẻ. Nhiều nghiên cứu quốc tế cho thấy đô thị hiện đại đang trở thành “nam châm hút mưa”, nơi mưa xảy ra nhiều và dữ dội hơn so với vùng nông thôn lân cận.

Nhà nghiên cứu James Hansen, trong cuốn Storms of My Grandchildren (Tạm dịch: Những cơn bão của cháu tôi), từng cảnh báo những thay đổi tưởng chừng nhỏ này có thể kích hoạt hàng loạt chuỗi phản ứng khí hậu toàn cầu, khiến thế kỷ XXI trở thành kỷ nguyên của những cơn bão siêu cấp và thời tiết cực đoan mà con cháu chúng ta sẽ phải gánh chịu.

Đô thị có lượng mưa trung bình cao hơn vùng nông thôn lân cận

Nghiên cứu của Đại học Texas (Mỹ) cho thấy phần lớn các thành phố trên thế giới có lượng mưa trung bình cao hơn đáng kể so với vùng nông thôn lân cận - hiện tượng được gọi là “đảo mưa đô thị” (urban rainfall island). Đây là hệ quả trực tiếp của quá trình đô thị hóa ngày càng rõ rệt trong 20 năm qua, Washington Post nhận xét.

Dựa trên dữ liệu vệ tinh của hơn 1.000 thành phố từ 2001 đến 2020, nhóm tác giả phát hiện gần 2/3 số đô thị có lượng mưa vượt trội so với các khu vực ngoại ô. Đáng chú ý, độ chênh lệch này đã tăng gần gấp đôi trong vòng hai thập kỷ.

Nguyên nhân xuất phát từ nhiều yếu tố. Trước hết là hiệu ứng đảo nhiệt, khi các bề mặt bê tông, nhựa đường khiến không khí trong đô thị nóng hơn, thúc đẩy đối lưu mạnh và hình thành mưa. Thứ hai, nhà cao tầng làm chậm dòng khí quyển, giữ mưa lại thành phố. Ngoài ra, khí thải từ xe cộ, nhà máy cũng có thể đẩy nhanh quá trình ngưng tụ hơi nước thành giọt mưa.

Thành phố như chọc vào một quả bóng nước khổng lồ đang lơ lửng trên không. Chỉ cần một chút bất ổn, mưa sẽ trút xuống.

GS Dev Niyogi

Giáo sư Dev Niyogi, đồng tác giả nghiên cứu, ví von: "Thành phố như chọc vào một quả bóng nước khổng lồ đang lơ lửng trên không. Chỉ cần một chút bất ổn, mưa sẽ trút xuống". Nói cách khác, chính đô thị là nơi tạo ra điều kiện lý tưởng để mưa xuất hiện.

Hiện tượng này được ghi nhận rõ nhất tại các đô thị lớn như Houston, Miami, New Orleans (Mỹ) và đang trở thành vấn đề toàn cầu, đặc biệt tại các thành phố đang phát triển ở châu Phi.

Nhà khí hậu học James Hansen từng cảnh báo về các hiện tượng thời tiết cực đoan tương tự như một hệ quả không thể tránh khỏi của biến đổi khí hậu và đô thị hóa.

500 năm tới?

Trong Storms of My Grandchildren, James Hansen khẳng định hai từ “dông bão” khắc họa rõ nhất tình hình khí hậu của thế kỷ 21. Đó là hệ quả từ việc trái đất hấp thụ nhiều năng lượng hơn mức phát ra, không khí ấm giữ nhiều hơi nước hơn, các đại dương đang nóng dần lên và những khối băng khổng lồ đang tan chảy.

Trong Storms of My Grandchildren, nhà khí hậu học James Hansen khẳng định “dông bão” là từ đại diện cho khí hậu thế kỷ 21. Ảnh: Amazon, Colombia University.

Ông chỉ ra hơi nước là “nhiên liệu” chính cho các loại bão mạnh nhất, từ dông lốc đến siêu bão. Trong một thế giới ấm hơn, sức công phá của những cơn bão này sẽ ngày càng lớn. Chỉ cần tốc độ gió tăng 10%, thiệt hại vật chất có thể tăng đến 30%. Lượng ẩm trong khí quyển tăng cũng làm mưa nhiều hơn, lũ lụt dữ dội hơn.

Hansen nhấn mạnh, những “cơn bão thế kỷ” từng được coi là cực đoan sẽ trở thành hiện tượng phổ biến, ảnh hưởng tới cả những nơi từng được xem là an toàn trong thiên tai.

Cùng đó, ông liệt kê nhiều xu hướng thời tiết cực đoan khác có thể xảy ra trong thế kỷ này: tan chảy sông băng, cháy rừng lan rộng, mở rộng các vùng khô cằn, xung đột tài nguyên nước ngọt và tình trạng “lụt trăm năm” xảy ra hàng năm ở nhiều nơi.

Nhà khí hậu học thậm chí phác họa viễn cảnh Trái Đất vào năm 2525 như lời cảnh báo sinh động và đáng lo ngại.

Năm 2525, tàu vũ trụ Mayflower II, khởi hành từ hành tinh Claron cách Trái Đất hàng chục năm ánh sáng, mang theo trứng và tinh trùng đông lạnh cùng hai robot Ma và Pa, James Hasen tưởng tượng. Sứ mệnh của họ là khởi tạo lại nền văn minh Claron trên Trái đất, hành tinh xanh từng phát ra tín hiệu sự sống. Nhưng khi đến nơi, phi hành đoàn bàng hoàng.

"Đó không thể là Trái đất! Bầu khí quyển phủ đầy bụi vàng, đại dương thì sôi lên. Không thấy băng ở Nam Cực".

Toàn bộ Trái đất đã vượt qua điểm không thể quay lại. Sa mạc khô cằn thay thế lục địa, bầu trời mù mịt khí độc. Không còn dấu hiệu của sự sống.

Sau đó, phi hành đoàn chuyển hướng đến Hỏa tinh. Các căn cứ loài người ở đây đã bỏ hoang. Họ tìm thấy tài liệu mô tả toàn bộ sự sụp đổ: loài người biết rõ nguy cơ từ khí hậu nhưng vẫn chọn đốt than, khai thác cát dầu, bỏ mặc cảnh báo của khoa học.