Những tấm gương ‘vượt gió’ vươn lên

Thể thao Việt Nam lâu nay chủ yếu tập trung phát triển mảng thể thao đỉnh cao, mà chưa thực sự chú trọng thể thao quần chúng, đặc biệt là thể thao học đường, vốn là nền móng bắt buộc để tạo nên thành công bền vững.

Nhắc đến ký ức vô địch SEA Games 21 (2001) cùng đội tuyển nữ Việt Nam, HLV kỳ cựu Steve Darby vẫn không quên hình ảnh nữ tiền vệ nhỏ người, nhưng giàu năng lượng và khí chất, sẵn sàng "chiến" với những đối thủ cao hơn mình một cái đầu. Đó là tiền vệ Bùi Thị Hiền Lương, hạt nhân trên hành trình giành tấm HCV đầu tiên của SEA Games trong lịch sử bóng đá nữ Việt Nam.

Con đường đến với bóng đá của Bùi Thị Hiền Lương không bằng phẳng. Bắt đầu từ những ngày "quần thảo" trên mặt sân bê tông với lũ con trai, đá bóng bằng tinh thần máu chiến, như bà tự nhận "tôi luôn cứng đầu, không muốn chịu thua bất kỳ ai". Cho đến khi thi tuyển vào đội trẻ của Báo Hoa Học trò, rồi đi theo con đường chuyên nghiệp cùng các VĐV đàn anh, đàn chị ở Trung tâm thể thao Quần Ngựa (Hà Nội), Bùi Thị Hiền Lương luôn tâm niệm: đã làm là phải làm hết sức, bởi thứ mình làm dù có thuộc về nghề nghiệp của mình hay không, cũng đều phản ánh một phần tư cách, con người của mình.

Với chiếc áo số 9, cùng niềm tin trọn vẹn mà HLV Darby dành cho (ông Darby muốn đội tuyển nữ Việt Nam đá như CLB AS Roma của Ý), Bùi Thị Hiền Lương bước lên đỉnh cao sự nghiệp với chức vô địch Đông Nam Á. Lối chơi đầu óc, dựa vào khả năng phán đoán, quan sát và tầm nhìn giúp Hiền Lương khắc phục điểm yếu thể hình để tỏa sáng rực rỡ.

Chính những năm tháng thi đấu tôi rèn cho Bùi Thị Hiền Lương nghị lực, sự kỷ luật, cùng tư duy khác biệt. Để rồi khi vẫn còn đang xách giày thi đấu, người phụ nữ nhỏ bé đã tâm niệm: không thể chỉ phụ thuộc vào trái bóng tròn, mà phải chuẩn bị cho tương lai sau khi giải nghệ.

Với tấm HCV SEA Games 21, Bùi Thị Hiền Lương được tuyển thẳng vào Trường ĐH TDTT Bắc Ninh (hay dân trong nghề thường gọi là Trường Thể thao Từ Sơn). Cựu tuyển thủ chọn đi học ngay lúc đang còn thi đấu. "Tôi tự bỏ tiền đầu tư cho học hành. Cứ mỗi khi tập luyện xong lúc 5 giờ chiều, tôi lại xin thầy Darby cho tắm sớm, chuẩn bị quần áo rồi đi 40 km từ Trung tâm Huấn luyện thể thao quốc gia Hà Nội lên Trường ĐH TDTT Bắc Ninh để học lớp tối (bắt đầu lúc 7 giờ tối), rồi lại về luôn trong đêm.

Ròng rã nhiều năm, Hiền Lương vừa thi đấu, vừa học hành. Với thủ quân đội tuyển nữ Việt Nam, việc học dẫu tốn kém tiền của (nhất là khi phải đóng tiền nợ môn) lẫn thời gian, công sức, nhưng đó là con đường để VĐV xây chắc nền tảng, chuẩn bị cho tương lai không còn gắn bó với nghiệp thể thao.

"Tôi vẫn nhớ lúc viết kỷ yếu tốt nghiệp ở Trường ĐH TDTT Bắc Ninh, tôi có điền nơi mình công tác là "Ủy ban TDTT". Người ta nhìn tôi với ánh mắt như thể… tôi có vấn đề gì đó, rằng sao tôi lại mơ mộng vào chỗ cao xa như vậy. Tôi chỉ nghĩ đơn giản, mình cứ viết, mình cứ có khát vọng, biết đâu sau này mình công tác ở đó thì bạn học còn biết mà đến thăm", cựu tiền đạo Bùi Thị Hiền Lương kể lại.

Quả ngọt đã đến, khi cựu tiền vệ đội nữ có 1 năm công tác ở Trung tâm Huấn luyện thể thao quốc gia Hà Nội, rồi đậu chuyên viên Ủy ban TDTT (nay là Cục TDTT Việt Nam). Nỗ lực bền bỉ trong ngành thể thao với đủ vai trò của bà Bùi Thị Hiền Lương đã đơm hoa kết trái, khi học trò năm nào của HLV Darby đã có bằng tiến sĩ và trở thành người phụ trách môn bóng đá của Cục TDTT Việt Nam. Một "nữ tướng" bóng đá đúng nghĩa!

Thể thao Việt Nam chẳng thiếu những tấm gương thành công. Trong các lãnh đạo ngành thể thao, nổi bật có ông Nguyễn Nam Nhân từng là kỷ lục gia nhảy cao, HLV nhảy cao và nhảy 3 bước, nay đã giữ chức Phó giám đốc Sở VH-TT TP.HCM. Nguyên Cục trưởng Cục TDTT Việt Nam Đặng Hà Việt từng là VĐV, HLV đội bóng rổ TP.HCM.

Còn trong công tác chuyên môn, nhiều VĐV lừng danh khi giải nghệ đã trở thành HLV giỏi, nhào nặn nên nhiều thế hệ tài năng tiếp nối, như HLV Nguyễn Thị Nhung (bắn súng), HLV Trương Minh Sang (thể dục dụng cụ), HLV Nguyễn Thu Hà (thể dục nghệ thuật)...

Điểm chung của những người thành công là đều có tinh thần tự học cao độ. Tiến sĩ Bùi Thị Hiền Lương khẳng định việc học phải bắt nguồn từ sở thích: "Tôi thích học, vì biết rằng nhờ học hành, mình sẽ luôn được mở mang, cập nhật, được 'vỡ' ra nhiều thứ". Kinh nghiệm thi đấu nhiều năm giúp chính các VĐV hiểu rõ bánh răng chuyển động của thể thao nước nhà, thấu hiểu tâm lý VĐV để sau này trở thành những nhà quản lý, HLV tài ba, hay tận dụng sẵn danh tiếng và những mối quan hệ khi còn thi đấu để thuận đường lập nghiệp.

Với VĐV, sự tranh đấu và ganh đua không chỉ diễn ra trên sàn đấu, mà còn là cuộc đời sau khi giải nghệ. Luôn phải giữ tinh thần rèn luyện, làm mới bản thân mới có thể cạnh tranh với những "đối thủ" khác nhằm xác lập vị thế cho mình, dù làm bất cứ công việc gì. 

Tuy nhiên, VĐV không thể "đơn độc" trên con đường xây dựng sự nghiệp, mà rất cần những cánh tay giúp đỡ. Đã có những tấm gương thành công, nhưng đó chỉ là số ít, không phác họa được bức tranh tổng thể về tương lai bấp bênh của dân thể thao khi giã từ sự nghiệp.

Một VĐV giấu tên trải lòng rằng, đôi lúc không tránh được cảm giác mông lung khi nghĩ đến tương lai sau khi giải nghệ, bởi hiểu rằng không phải ai cũng có suất, cũng đủ năng lực trình độ để theo nghiệp quản lý thể thao hay huấn luyện. Suy nghĩ phải bắt đầu mọi thứ lại từ đầu khiến không ít người bất an.

Một VĐV khác từng dự sân chơi thế giới, đang ở đỉnh cao sự nghiệp tâm sự rằng dù đang có thương hiệu tốt, kiếm tiền ổn, dù vậy không thể dám chắc tương lai trong nhiều năm tới, khi hiệu ứng thành công qua đi và có khi người hâm mộ chẳng còn nhớ đến. Đó cũng là tâm lý chung của nhiều người dù nổi tiếng hay không, rằng có lẽ với nghiệp thể thao hôm nay thì "mưa đến đâu mát mặt đến đó".

HLV Nguyễn Thị Nhung, người từng đào tạo nên nhiều xạ thủ tài năng cho đội tuyển bắn súng Việt Nam, lại cho rằng dù ngành thể thao đã nỗ lực, nhưng vẫn còn bất cập trong chuyện hướng nghiệp cho VĐV.

"Ngành thể thao cần liên kết hướng nghiệp với các trường đại học, cao đẳng, học viện, trường nghề, để VĐV được thử sức, phát huy khả năng và tìm ra lối đi mới. Ngoài ra, cũng cần tạo điều kiện tối đa để VĐV được lấy bằng ở các trường thể thao. VĐV thuộc diện nhân tài cũng cần có chế độ, ưu đãi đặc biệt, tạo điều kiện trở thành HLV. Hiện nay, tôi thấy ngành thể thao chưa có các trung tâm đào tạo kỹ năng việc làm cho VĐV. Cần cho họ 'cần câu', tức là đào tạo kỹ năng mềm và hướng nghiệp, chứ không chỉ hỗ trợ tài chính. Do vậy, vẫn có nhiều gia đình đắn đo chưa muốn cho con theo nghiệp thể thao", cựu HLV Nguyễn Thị Nhung phân tích.

Vai trò định hướng của các HLV cũng rất quan trọng. HLV Trương Minh Sang của đội tuyển thể dục dụng cụ nam khẳng định: "Hiện nhà nước và ngành thể thao đã tạo điều kiện cho VĐV đi học nhiều hơn. Nhiều trường ngoài khối thể thao như Trường ĐH Kinh tế - ĐHQG Hà Nội, Trường ĐH Hoa Sen (TP.HCM) đã mở rộng tuyển thẳng những VĐV xuất sắc, giúp họ có cơ hội tiếp cận ngành học mới, vượt qua 'lối mòn' rằng dân thể thao cứ phải đi học tiếp về thể thao (bởi đâu phải ai cũng có thể theo nghiệp huấn luyện sau khi giải nghệ). Song bên cạnh đó, người HLV, vốn là những người sâu sát nhất với VĐV, cần lắng nghe tâm tư, định hướng cho các em, tạo điều kiện để VĐV tiếp thu học hỏi cái mới, cân đối giữa chuyện học hành và trường lớp". (còn tiếp...)