Những ngôi làng tuyệt đẹp ven biển: Làng chài cổ độc đáo bên vịnh Xuân Đài

Ẩn mình bên vịnh Xuân Đài xanh biếc, làng chài Gành Đỏ (KP.An Thạnh, P.Xuân Đài, Đắk Lắk; P.Xuân Đài, TX.Sông Cầu, Phú Yên cũ) là một trong những ngôi làng cổ mang vẻ đẹp độc đáo nhất dải đất ven biển Nam Trung bộ.

Lấy tên gành đặt tên cho làng

Tên làng Gành Đỏ có từ bao đời chẳng ai nhớ nổi, chỉ biết gắn với tên gành để dễ gọi, dễ nhớ. Nhiều bậc cao niên tại làng cho biết trong thời chiến làng có tên là An Đô, sau này mới đổi tên là Gành Đỏ.

Cụ Lê Thị Kim Châu (94 tuổi, ngụ KP.An Thạnh), người gắn bó trọn đời với làng, nói: "Gành trước làng màu đỏ nên người ta gọi là Gành Đỏ cho dễ nhớ. Trước đây tên của làng là An Đô, ít ai còn nhớ".

Gành Đỏ hiện ra như một lát cắt thô mộc khi trước làng là bãi đá thấp ánh nâu đỏ trải dài như bức tường tự nhiên chắn sóng, xa xa là bên Lao, bên Lỡ (cách gọi tên đảo của người dân), nơi neo đậu lồng bè mỗi khi bão về.

Làng Gành Đỏ không quá rộng, có khoảng 664 hộ sinh sống, nhà nào cũng quay mặt về phía biển, lưng dựa vào triền núi đá thấp. Đường làng quanh co, nhỏ hẹp, hai bên đường là những ngôi nhà đã cũ, san sát nhau, một phần được xây cất trực tiếp trên nền đá gành, tạo nên một không gian sống vừa gồ ghề vừa thơ mộng, nơi con người gần như chạm tay được vào biển mỗi sớm mai.

Đá ở Gành Đỏ không sắc nhọn như ở Gành Đá Đĩa, không mênh mông như Hòn Yến, mà có một vẻ hiền hòa rất riêng. Những tảng đá tròn lô nhô, màu nâu đỏ ăn ra sát biển. Người già trong làng bảo rằng đá Gành Đỏ từng cứu làng qua bao mùa bão lớn, chính nhờ vách đá ấy mà sóng không tràn sâu vào đất. Cũng bởi thế mà dân làng tin đá linh thiêng.

Muốn xây dựng Gành Đỏ thành một điểm đến

Không chỉ có cảnh quan độc đáo, làng Gành Đỏ còn nổi tiếng khắp vùng với nghề truyền thống làm nước mắm. Nghề làm nước mắm ở đây có từ bao đời, gắn với mùa cá cơm rộ từ tháng giêng đến khoảng tháng 3 âm lịch.

Người Gành Đỏ chọn loại cá cơm thân nhỏ, chắc thịt, đánh bắt ngay vùng biển trước làng nơi có độ mặn đặc trưng. Chính yếu tố này giúp nước mắm nơi đây có màu cánh gián sóng sánh, vị mặn mà, hậu ngọt và mùi thơm dịu rất riêng, không thể trộn lẫn. Nhiều gia đình vẫn giữ thói quen ủ mắm trong lu sành, phơi ngoài sân đá, hứng trọn nắng gió biển khơi như một cách gìn giữ hương vị của tổ tiên.

Dù vậy, theo thời gian, làng nghề truyền thống cũng dần mai một khi lớp trẻ rời làng đi làm xa, nhiều hộ không còn làm mắm mà chuyển sang đánh bắt hoặc buôn bán nhỏ. Tuy nhiên, chính quyền địa phương đang nỗ lực khôi phục bản sắc Gành Đỏ trong bối cảnh phát triển du lịch sinh thái.

Ông Phạm Văn Nguyên, Chủ tịch UBND P.Xuân Đài, cho biết địa phương đang điều chỉnh quy hoạch để hồi sinh làng Gành Đỏ. Một số hạng mục khu nghỉ dưỡng cao cấp đang được triển khai tại khu vực giáp làng. "Trong tương lai, chúng tôi muốn xây dựng Gành Đỏ thành một điểm đến nghỉ dưỡng, trải nghiệm văn hóa, nơi du khách không chỉ nghỉ ngơi mà còn hiểu được giá trị của một làng chài truyền thống ven vịnh Xuân Đài", ông Nguyên nói.

Gành Đỏ đứng giữa hai nhịp thời gian, vừa gìn giữ vẻ đẹp xưa cũ của một làng chài đá đỏ, vừa hướng đến một tương lai mới. Những mái nhà nhỏ trên gành đá, những lu mắm gạch sẫm màu, và cả những câu chuyện như cụ Châu kể - tất cả là chất liệu sống động cho một hành trình hồi sinh bền vững. Làng chài ấy, vẫn đỏ rực trong trí nhớ người dân như màu đá gành năm xưa. (còn tiếp)