Những chiếc xe đẩy bán hàng lưu động… đứng bánh

Những ngày này, ở TP.HCM liên tục có mưa. Và trên các tuyến đường, hình ảnh những chiếc xe đẩy bán hàng lưu động: cà phê, bánh mì, xiên que… dựng im lìm bên vỉa hè không còn xa lạ.

"Đứng bánh" giữa trời mưa

9 giờ 20 sáng một ngày đầu tháng 11, ở góc đường Hoàng Diệu 2 (P.Linh Xuân, TP.HCM; trước là P.Linh Trung, TP.Thủ Đức, TP.HCM), chiếc xe đẩy bán hàng lưu động, bán cà phê take away (mang đi) của Nguyễn Phúc Trung Kiên (27 tuổi, ngụ ở hẻm 113 đường số 10, P.Linh Xuân, TP.HCM; trước là P.Linh Trung, TP.Thủ Đức, TP.HCM) vẫn dựng nguyên từ sớm, nhưng không một vị khách nào ghé. Kiên ngồi co ro trong áo mưa mỏng, mắt nhìn ra con hẻm nhỏ đang loang nước.

"Bán cà phê xe đẩy thì thời tiết là kẻ thù số một. Mưa là coi như nghỉ. Bữa nay từ sáng tới giờ, bán chưa tới 4 ly. Trong khi tiền nguyên liệu, tiền thuê chỗ đứng vẫn phải trả đủ", Kiên kể.

Kiên cho biết ban đầu đã đầu tư gần 25 triệu đồng để mua xe, trang trí và in ly giấy mang thương hiệu riêng. "Thấy nhiều người trẻ thành công, tôi cũng muốn thử sức. Nhưng sau hơn 5 tháng, doanh thu không ổn định, ngày được ngày mất. Mưa gió kiểu này, xe coi như… đứng bánh luôn".

Chị Vũ Thanh Hà (30 tuổi, ngụ ở 453/44 Nguyễn Chí Thanh, P.Chợ Lớn, TP.HCM; trước đây là P.12, Q.5, TP.HCM) bán đồ ăn vặt take away ở gần nhà, than thở: "Ngày nắng thì bán được, mưa một cái là ế. Tôi bán chân gà, cá viên, đồ chiên... toàn đồ nóng, vậy mà trời mưa cũng chẳng ai muốn dừng xe lại mua. Một tuần nay hầu như ngày nào cũng dẹp sớm".

Trước đây, mô hình xe lưu động được xem là "biểu tượng khởi nghiệp nhỏ" của người trẻ thành phố. Với chi phí đầu tư thấp, hình thức linh hoạt, dễ di chuyển, nhiều người trẻ đã chọn xe cà phê, xe bánh mì, xe nước ép… để khởi sự kinh doanh. Tuy nhiên, sự hấp dẫn ban đầu ấy đang dần giảm nhiệt.

Phan Hoàng Lâm (28 tuổi, người từng điều hành chuỗi 4 xe cà phê lưu động thương hiệu Morning Brew ở TP.HCM và tỉnh Bình Dương cũ), cho biết năm 2022, 2023 là đỉnh cao của mô hình này. "Nhưng từ giữa 2024, tôi phải đóng 3 xe. Nguyên nhân lớn nhất là chi phí tăng, trong khi lượng khách giảm mạnh do thói quen tiêu dùng thay đổi. Dân văn phòng giờ chuộng đặt ứng dụng hơn là ghé mua tại xe", Lâm cho hay.

Cũng theo Lâm, trong một nhóm kinh doanh trên Facebook, đa phần thành viên đều từng vận hành mô hình bán hàng lưu động. Nhưng đến nay gần 60% cho biết đã ngừng hoạt động hoặc chuyển hướng kinh doanh sau nửa năm.

"Xe đẩy lưu động không chỉ là chiếc xe, mà là cả giấc mơ khởi sự kinh doanh di động của nhiều người trẻ. Nhưng khi thị trường bão hòa, mưa nắng thất thường, cộng với giá nguyên liệu tăng, nhiều người không chịu nổi chi phí và đành dừng lại", Lâm chia sẻ.

Thích nghi hay rút lui khi những chiếc xe đẩy bán hàng lưu động đứng bánh?

Đỗ Hồng Phúc, sinh viên Trường cao đẳng Công nghệ Thủ Đức (P.Thủ Đức, TP.HCM; trước đây là P.Linh Chiểu, TP.Thủ Đức, TP.HCM) cho biết đã khởi sự kinh doanh bằng xe cà phê nhỏ từ tháng 8 với vốn hơn 10 triệu đồng. Xe đặt tại cổng trường, bán các loại cà phê đá xay và trà sữa.

"Ban đầu mình kỳ vọng bán 60 – 70 ly/ngày. Nhưng nay chỉ còn 20 – 25 ly, lời lãi chẳng bao nhiêu. Có hôm mưa lớn, ngồi cả buổi không có khách", Phúc kể.

Theo Phúc, chi phí đầu tư ban đầu cho một chiếc xe đẩy lưu động tuy thấp, nhưng việc duy trì lại không hề dễ: ly, ống hút, đá viên, gas mini, nguyên liệu pha chế, thậm chí tiền thuê "chỗ đậu xe" mỗi ngày 30.000 – 50.000 đồng. "Một ngày bán 200.000 – 300.000 đồng mà chi phí hết 250.000 đồng", Phúc nói.

Từ đầu tháng 10, TP.HCM liên tục có mưa kéo dài khiến nhiều hàng quán di động không thể hoạt động bình thường. "Mưa thì khách ít, nhưng nắng nóng quá cũng không khá hơn, vì người ta ngại dừng lại dưới trời nắng để mua hàng. Cái khó của bán lưu động là phụ thuộc hoàn toàn vào… trời", anh Nguyễn Văn Duy (26 tuổi, bán nước giải khát bằng xe đẩy ở trước địa chỉ 96 Phan Đăng Lưu, P.Đức Nhuận, TP.HCM; trước đây là P.5, Q.Phú Nhuận, TP.HCM) nói.

Mô hình "khởi nghiệp xe cà phê" từng là trào lưu được nhiều người trẻ xem là bước đệm để học kinh doanh. Nhưng giờ đây, không ít người chọn "rút lui".

Lê Mai Chi (25 tuổi, ngụ ở 458/22 Huỳnh Tấn Phát, P.Tân Thuận, TP.HCM; trước đây là P.Bình Thuận, Q.7. TP.HCM) từng sở hữu xe nước ép trái cây take away thiết kế bắt mắt. Chi kể, thời điểm đầu năm 2024, cô kiếm được gần 15 triệu đồng/tháng, nhưng từ tháng 5.2025 trở đi thì chỉ còn khoảng 5 triệu đồng/tháng.

"Không đủ trả tiền thuê trọ và sinh hoạt, nên mình đành thanh lý xe. Giờ đi làm nhân viên quán cà phê cho ổn định hơn", Chi kể.

Cùng tình cảnh, Lê Hoài Phương (24 tuổi) ngụ ở 39A Võ Văn Điều, xã Thái Mỹ, TP.HCM (trước đây là xã Phước Thạnh, H.Củ Chi, TP.HCM) từng tự hào về chiếc xe cà phê theo mô hình take away cũng thừa nhận: "Mình thích cảm giác tự lập, nhưng thực tế quá khắc nghiệt. Mỗi ngày mở xe ra là phải lo trời, lo khách, lo nguyên liệu. Có hôm bán ế, vẫn phải đổ bỏ sữa, đá, cà phê… xót lắm. Cuối cùng phải tạm dừng để tính lại đường dài". 

Chị Nguyễn Thị Hải Như (37 tuổi), chuyên gia giảng dạy khởi nghiệp đổi mới sáng tạo của nhiều chương trình thuộc các sở KH-CN trên toàn quốc, nói: "Mô hình bán hàng lưu động chỉ phù hợp khi có sự chuẩn bị kỹ lưỡng về vị trí, đối tượng khách và kế hoạch vận hành. Nhiều người trẻ nghĩ rằng xe nhỏ thì rủi ro thấp, nhưng thực ra, kinh doanh di động đòi hỏi khả năng ứng biến cao hơn, vì mọi yếu tố đều biến động, từ thời tiết đến dòng người".

Chị Như cho rằng: "Để mô hình này tồn tại, người bán nên xây dựng thương hiệu cá nhân rõ ràng. Dù chỉ là xe nhỏ, nhưng nên có tên riêng, nhận diện đồng nhất. Cần tận dụng mạng xã hội và nhóm khách hàng trung thành. Có thể cập nhật vị trí, giờ bán, menu mỗi ngày. Nên đa dạng sản phẩm và hình thức thanh toán, có thể thử xu hướng mới để tạo sự khác biệt. Có như vậy mới có thể tránh khỏi câu chuyện những chiếc xe bán hàng lưu động… đứng bánh vì ế ẩm".