Sáng thu Hà Nội hôm đó, quảng trường Ba Đình vang vọng tiếng kèn truy điệu trầm hùng. Bầu trời bỗng dậy sóng bởi đội hình 24 chiếc MiG của lực lượng Không quân Việt Nam xé gió ngang qua, như một lời tiễn biệt Bác Hồ.

Ngày 9/9/1969, 24 chiếc MiG thực hiện chuyến bay đặc biệt nhất trong lịch sử Không quân nhân dân Việt Nam. Đó là chuyến bay tiễn đưa Bác Hồ về cõi vĩnh hằng.

Đội hình tiễn Bác có phi công miền Bắc và miền Nam

Đại tá, Anh hùng Lực lượng Vũ trang Nhân dân (AHLLVTND) Nguyễn Văn Nghĩa, nguyên Chính ủy Sư đoàn Không quân 370, là một trong những phi công kỳ cựu của Trung đoàn 921 (Trung đoàn Sao Đỏ), từng tham gia nhiều nhiệm vụ lịch sử. 

Chia sẻ về chuyến bay viếng Chủ tịch Hồ Chí Minh ngày 9/9/1969, ông nhấn mạnh: “Với phi công chiến đấu, bay đội hình là công việc không mấy khó khăn. Nhưng với chúng tôi, chuyến bay đó là thiêng liêng nhất. Đất nước mất đi vị Cha già, nên mỗi động tác bay đều chứa đựng sự nghiêm trang, lòng kính trọng và tình cảm sâu nặng với Người”.

Năm 1969, theo quyết định của Nhà nước, bộ đội Không quân được giao tham gia diễu binh kỷ niệm 24 năm Quốc khánh 2/9. Thời điểm đó, Bác đang rất yếu, Trung ương muốn Bác được vui.

Đại tá Nguyễn Văn Nghĩa cho hay lễ diễu binh đã được chuẩn bị công phu, với đội hình bay biểu dương lực lượng trên bầu trời Ba Đình. Thế nhưng, ngày 2/9, Bác từ trần. Ngày 3/9, cấp trên quyết định chuyển nhiệm vụ diễu binh sang bay tiễn Bác. 

“Thời khắc ấy, toàn bộ phi công đều hiểu đây không chỉ là một mệnh lệnh quân sự mà là trách nhiệm trái tim” - Đại tá Nghĩa nhớ lại.

Đội hình phi công bay cũng có điều chỉnh để có cả phi công miền Bắc và miền Nam. Đó là sự sắp xếp đầy ý nghĩa bởi sinh thời, Bác đau đáu chuyện vào thăm đồng bào miền Nam, về dâng hương cho cha ở Đồng Tháp. 

Đội hình 24 chiếc MiG được chia thành 2 khối: 12 chiếc MiG-17 do Anh hùng Nguyễn Văn Bảy dẫn đầu và 12 chiếc MiG-21 do Anh hùng Nguyễn Hồng Nhị chỉ huy.

Ông Nghĩa khi ấy là phi công trẻ, được xếp lái chiếc MiG-21 thứ 12, cũng là chiếc cuối cùng trong đội hình.

“Được bay cùng các anh em miền Nam khác, đưa tiễn Bác, với tôi là niềm vinh dự lớn lao mà cả cuộc đời không thể nào quên”.

24 chiếc máy bay MiG nghiêm trang tiễn Bác

Đại tá Nguyễn Văn Nghĩa cho hay ngày 8/9 - một ngày trước lễ tang, toàn phi đội hợp luyện lần cuối.

Các biên đội cất cánh từ Yên Phong (Bắc Ninh), chỉnh lại đội hình bay qua Trại Cau (Thái Nguyên), rồi từ Trại Cau vòng trái lấy hướng 168 độ, thời gian 4 phút 40 giây bay thẳng về Ba Đình, Hà Nội. Tại Trại Cau có bố trí một đài bổ trợ, do phi công Phạm Ngọc Lan chủ trì kíp trực.

Thời gian từng giây đều được tính toán sát sao để đúng khoảnh khắc Tổng Bí thư Lê Duẩn đọc xong điếu văn, phi đội sẽ xuất hiện trên bầu trời. 

Trên đường bay, Sở chỉ huy lệnh cho các phi công tăng tốc độ lên 900km/giờ nhằm đảm bảo đúng giờ “G” bay qua Ba Đình. Bởi trong lễ truy điệu ngày 9/9, Tổng Bí thư Lê Duẩn đọc lời điếu nhanh hơn so với thời gian khi tổng duyệt hợp luyện. 

Trên độ cao 200m, 24 chiếc MiG giữ thế bay chỉnh tề, nghiêm trang, lặng lẽ như một bản nhạc tiễn biệt. 

“Khoảnh khắc đó, cả đội hình như cùng nén lòng. Chúng tôi không còn là những chiến sĩ bay trong đội hình nữa mà là những người con tiễn cha về nơi an nghỉ cuối cùng” - Đại tá Nguyễn Văn Nghĩa xúc động nói. 

Về việc sử dụng lực lượng phi công trong chuyến bay lịch sử này, nhật ký riêng của Anh hùng LLVTND Nguyễn Hồng Nhị ghi lại những tình tiết trùng khớp với nội dung ghi lại trong nhật ký của Anh hùng LLVTND Nguyễn Văn Nghĩa. 

“Tôi là một phi công sinh ra trên đất miền Nam, được Bác Hồ hết lòng quan tâm chăm sóc từ những năm tháng tuổi học trò ở các trường học sinh miền Nam trên đất Bắc.

Được bay tiễn đưa Bác cùng các phi công người miền Nam khác là các anh Nguyễn Hồng Nhị, Trần Việt, Phạm Thành Nam, Nguyễn Văn Lung là niềm vinh dự lớn cho riêng tôi” - Đại tá Nguyễn Văn Nghĩa bồi hồi xúc động.

Phi công đẳng cấp ACE 

Không chỉ tham gia bay tiễn Bác, Đại tá Nguyễn Văn Nghĩa còn tham gia trong chuyến bay đặc biệt dọc chiều dài đất nước để diễu binh trên bầu trời TPHCM ngày 15/5/1975.

Ông là 1 trong 16 phi công đẳng cấp “ACE” của Việt Nam - danh hiệu dành cho những phi công bắn rơi từ 5 máy bay đối phương trở lên. 

Trong trận “Điện Biên Phủ trên không” tháng 12/1972, ông là phi công đầu tiên trực tiếp bắn rơi máy bay Mỹ, góp phần làm nên chiến thắng oanh liệt trên bầu trời Hà Nội.

Ông cũng là phi công MiG-21 đầu tiên của Việt Nam điều khiển chiến lợi phẩm F-5, trở thành giáo viên bay cho thế hệ sau. Với đồng đội, Đại tá Nghĩa là một người thầy mẫu mực, giàu kinh nghiệm trận mạc...

Hôm nay, ở tuổi 79, ông vẫn tráng kiện, giọng nói sang sảng. Ông bảo: “Những phi công tiêm kích chúng tôi tự hào đã góp phần nhỏ bé vào công cuộc thống nhất đất nước. Và chúng tôi càng tự hào hơn khi được tham gia những khoảnh khắc lịch sử của dân tộc”.

Ngày tiễn Bác, 24 chiếc MiG đã xé gió qua bầu trời Ba Đình, ghi dấu ấn không thể phai trong lịch sử dân tộc. Đó là sự hòa quyện của bi thương và tự hào, của nước mắt và bản lĩnh.

Người phi công ACE Nguyễn Văn Nghĩa và đồng đội, bằng chuyến bay tiễn đưa thiêng liêng ấy, đã khắc sâu một thông điệp: Dân tộc này biết đau trước sự mất mát nhưng càng biết vững vàng, kiêu hãnh bước tiếp con đường mà Bác đã chọn.