Nhận biết sớm đột quỵ với quy tắc F.A.S.T

Nhờ nhớ công thức F.A.S.T, một thanh niên TP HCM vừa kịp cứu mẹ không bị di chứng vận động. Khi thấy mẹ (63 tuổi) có dấu hiệu bất thường trong lúc đang dùng bữa tối: nói khó, méo miệng, tay phải yếu, anh đã gọi xe cấp cứu đưa mẹ đến bệnh viện. Bệnh nhân được can thiệp tái thông mạch máu trong khung "giờ vàng", phục hồi tốt, không để lại di chứng vận động.

BSCKI Mai Thị Hương Lan - Trưởng khoa Nội Thần kinh, Bệnh viện Hoàn Mỹ Sài Gòn chia sẻ, nhiều bệnh nhân đã được cứu sống nhờ người thân nhớ và áp dụng đúng F.A.S.T. "Nếu xử trí trong khung 4-5 giờ đầu, người bệnh có thể phục hồi hoàn toàn mà không để lại di chứng nặng", bác sĩ nói.

F.A.S.T là viết tắt cụm từ Face (mặt), Arm (tay), Speech (giọng nói) và Time (time). Quy tắc này chỉ ra 4 dấu hiệu đột quỵ dễ ghi nhớ: Mặt xệ, méo, miệng cười không đều; Tay yếu, rơi xuống khi giơ lên; Nói ngọng, nói khó, không rõ ràng; Thời gian lập tức gọi cấp cứu ngay khi có bất kỳ dấu hiệu nào.

Quy tắc này do Hiệp hội Đột quỵ Mỹ (American Stroke Association - ASA) khởi xướng và đã được sử dụng rộng rãi trong các chiến dịch giáo dục cộng đồng tại nhiều quốc gia nhằm hỗ trợ cộng đồng phát hiện sớm đột quỵ. Các chuyên gia nhấn mạnh, nhận diện sớm và xử trí đúng là yếu tố then chốt giúp tăng khả năng sống còn và hồi phục.

Việc cấp cứu đột quỵ cần được thực hiện tại các đơn vị có khả năng xử trí chuyên sâu. Nếu đưa đến bệnh viện không có đơn vị đột quỵ, bệnh nhân có thể bị trì hoãn điều trị do phải chuyển viện, mất "giờ vàng" can thiệp. Thực tế, nhiều người bệnh đến viện muộn do chủ quan với những dấu hiệu nhẹ ban đầu như tê tay, nói lắp, loạng choạng. Những biểu hiện này thường bị nhầm lẫn hoặc bỏ qua, khiến cơ hội can thiệp sớm bị bỏ lỡ. Ngoài ra, việc tự di chuyển đến bệnh viện bằng xe máy hoặc ôtô cá nhân thay vì gọi cấp cứu 115 cũng làm mất thời gian quý báu. Các đội cấp cứu chuyên biệt không chỉ rút ngắn thời gian di chuyển mà còn hỗ trợ đánh giá ban đầu ngay tại hiện trường.

Tại Việt Nam, Tổ chức Đột quỵ Thế giới (WSO) đã trao Chứng nhận Vàng cho một số bệnh viện đáp ứng tiêu chí phản ứng nhanh, chất lượng điều trị và kết quả phục hồi của bệnh nhân đột quỵ. Bệnh viện Hoàn Mỹ Sài Gòn và Hoàn Mỹ Cửu Long nằm trong nhóm này nhờ được trang bị hệ thống chẩn đoán - can thiệp hiện đại (MRI, CT đa lát cắt, chụp mạch máu DSA) và duy trì êkíp can thiệp thần kinh trực cấp cứu 24/7. Song song với cấp cứu kịp thời, việc tầm soát sớm các yếu tố nguy cơ (tăng huyết áp, đái tháo đường, xơ vữa mạch máu...) cũng giúp giảm thiểu nguy cơ đột quỵ. Hai bệnh viện này đều đang triển khai các gói tầm soát chuyên biệt, hỗ trợ phát hiện sớm và điều trị kịp thời, dựa trên quy trình chuẩn hóa và hạ tầng đồng bộ.

Đột quỵ thường xảy ra đột ngột, nhưng nguy cơ có thể được dự báo trước ở nhiều trường hợp. Người có tiền sử tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn mỡ máu, rung nhĩ, béo phì, hút thuốc lá... được khuyến cáo nên tầm soát định kỳ. Việc phát hiện sớm các bất thường mạch máu hoặc tổn thương não có thể giúp điều trị dự phòng hiệu quả, giảm thiểu nguy cơ xảy ra cơn đột quỵ đầu tiên.

Tổ chức Đột quỵ Thế giới khuyến nghị cộng đồng nên coi việc kiểm soát bệnh nền và nhận diện sớm dấu hiệu là hai trụ cột trong chiến lược phòng chống đột quỵ. Trang bị kiến thức đúng và phản ứng kịp thời có thể giúp bảo vệ tính mạng và giảm gánh nặng phục hồi sau tai biến.

Trên toàn cầu, Tổ chức Đột quỵ Thế giới ước tính cứ 4 người trưởng thành thì có 1 người có nguy cơ đột quỵ trong đời. Mỗi năm, đột quỵ gây ra khoảng 6,5 triệu ca tử vong, là nguyên nhân tử vong đứng hàng thứ hai sau bệnh tim mạch.

Tại Việt Nam, đột quỵ là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong và tàn tật ở người trưởng thành. Theo số liệu Bộ Y tế công bố năm 2022, mỗi năm nước ta ghi nhận khoảng 200.000 ca đột quỵ mới , trong đó gần một nửa xảy ra ở người dưới 65 tuổi. Tình trạng bệnh đang ngày càng trẻ hóa, phần lớn liên quan đến các yếu tố nguy cơ như tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn mỡ máu không được kiểm soát.

Kim Anh