'Nhà khoa học loay hoay với hóa đơn chứng từ thì không làm được gì hết'

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn đề nghị Bộ Khoa học - Công nghệ làm việc với Bộ Tài chính về cơ chế tài chính trong hoạt động khoa học công nghệ, làm sao để nhà khoa học tập trung sáng tạo, chứ cứ loay hoay với hóa đơn, chứng từ thì không làm được gì hết.

Sáng 15.4, tiếp tục phiên họp 44, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến dự án luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Bộ trưởng Khoa học - Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho biết dự luật hướng đến đẩy mạnh tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm của cơ sở nghiên cứu.

Tự chủ xây dựng bộ máy, chi tiêu theo cơ chế khoán chi trong khoa học, công nghệ

Cụ thể là tự chủ xây dựng bộ máy, chi tiêu theo cơ chế khoán chi. Nhà nước hướng đến quản lý mục tiêu, quản lý đầu ra, quản lý kết quả và hiệu quả nghiên cứu. Cạnh đó, dự thảo luật cũng đề xuất khi dự án không đạt được kết quả như kỳ vọng, tổ chức nghiên cứu sẽ không phải chịu trách nhiệm bồi thường như trước và được miễn trừ trách nhiệm dân sự đối với những thiệt hại phát sinh trong quá trình nghiên cứu.

Theo ông Hùng, các cơ chế thông thoáng được đề xuất tại dự thảo luật sẽ đẩy nhanh quá trình nghiên cứu. Những tổ chức hoạt động hiệu quả sẽ được ưu tiên cấp thêm kinh phí để tiếp tục phát triển. Ngược lại, những tổ chức hoạt động kém hiệu quả sẽ bị cắt giảm nguồn lực.

Rủi ro được chấp nhận ở từng nhiệm vụ, nhưng hiệu quả hoạt động vẫn được đánh giá trên tổng thể. "Việc dám chấp nhận rủi ro sẽ tạo động lực cho các nhà khoa học theo đuổi những vấn đề thách thức, đưa khoa học tiến xa hơn và mang lại những đột phá quan trọng", ông Hùng nêu.

Về sở hữu và thương mại hóa kết quả nghiên cứu, dự thảo luật cho phép cơ sở nghiên cứu được sở hữu và có quyền tự quyết đối với kết quả nghiên cứu, với tài sản hình thành từ nghiên cứu. Người làm nghiên cứu cũng được hưởng tối thiểu 30% kết quả thương mại hóa, được phép tham gia thành lập và điều hành doanh nghiệp.

"Đây đang là điểm nghẽn lớn kéo dài trong thời gian qua. Việc tổ chức chủ trì được sở hữu kết quả nghiên cứu sẽ tạo sự chủ động trong việc thương mại hóa, ngay sau khi kết thúc nghiên cứu. Nhà nước sẽ thu lại kinh phí đầu tư gián tiếp thông qua thuế, tạo ra công ăn việc làm cho xã hội", ông Hùng nêu.

Làm sao để nhà khoa học họ tập trung nghiên cứu sáng tạo

Thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy đề nghị đồng tình với chính sách nêu trên, song ông mong muốn cơ quan soạn thảo thể chế hóa đầy đủ hơn các chính sách ưu đãi, vượt trội về chấp nhận độ trễ trong nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ.

Đồng thời, cơ quan thẩm tra cho rằng dự luật cần cụ thể hóa chính sách khẳng định vai trò của doanh nghiệp, khu vực kinh tế tư nhân, tạo không gian mở, thuận lợi để cá nhân, tổ chức, doanh nghiệp thực hiện quyền tự do nghiên cứu và phát triển khoa học.

Nêu ý kiến, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn nhấn mạnh luật cần làm gấp, làm sớm, thông qua ngay tại kỳ họp 9 để triển khai Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số.

Tuy nhiên, Chủ tịch Quốc hội lưu ý "đừng tham vọng làm rộng quá", chỉ đưa vào những chính sách có thể sửa ở luật Khoa học, công nghệ cũ để ngay sau kỳ họp có thể triển khai được ngay. "Đọc dự thảo ở đây rất mênh mang, có nhưng cái chưa có đánh giá tác động, chưa có sự phối hợp", Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh, và nêu ví dụ như cơ chế tài chính cho khoa học, công nghệ như cơ chế tự chủ, cơ chế quỹ, khoán chi, ưu đãi thuế, tín dụng, phát triển nguồn nhân lực...

Ban soạn thảo cần bàn rõ với Bộ Tài chính về cơ chế tài chính bởi dự thảo có nhiều vấn đề liên quan về thuế, quỹ, chi tiêu... "Làm sao để nhà khoa học họ tập trung nghiên cứu sáng tạo, chứ cứ loay hoay với hóa đơn chứng từ thì không làm được gì hết", Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh.

Phó chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh đề xuất dự luật cần làm rõ hơn chính sách thu hút trí thức là kiều bào nước ngoài về làm việc, sinh sống ổn định và gắn bó với Việt Nam. "Việt kiều ở nước ngoài là diện rất đặc thù. Nếu không có tuyên bố rất rõ ràng về cơ chế nhập tịch, sở hữu nhà, thu nhập môi trường làm việc, thì Nhà nước rất khó thu hút họ về nước", bà Thanh nói.