Người Việt bối rối với quy tắc ở Nhật

Minh, 28 tuổi, sang Nhật làm công nhân xây dựng từ năm 2023. Cuối tuần, anh thường mời 6 đồng hương đến nhà nấu ăn, trò chuyện cho đỡ nhớ quê.

Lần đầu, họ vừa hát karaoke khoảng 10 phút đã thấy cảnh sát gõ cửa. Cả nhóm bị hỏi thông tin cá nhân, nghe phổ biến quy tắc khu dân cư và nhắc nhở không làm ồn.

Lần thứ hai, cảnh sát lại đến vì có người trong nhóm cười lớn, ảnh hưởng giấc ngủ nhà bên cạnh. Lần thứ ba, họ xuất hiện khi Minh đóng kệ trong nhà khiến hàng xóm khó chịu. Những lần sau, dù cả nhóm đã cố gắng giữ im lặng, chỉ hai người nói chuyện bình thường cũng có thể bị hàng xóm báo cảnh sát. "Tôi sốc vì đã cố giữ âm lượng vừa phải mà vẫn bị than phiền", anh Minh nói.

Anh nhận ra, tiếng ồn là nỗi khó chịu lớn nhất của người Nhật. Hàng xóm của anh là một gia đình nhập cư có con nhỏ. Chỉ cần đứa bé khóc ban đêm sẽ có cảnh sát nhắc nhở.

Thu Hà, 30 tuổi, quê Nam Định, lại ám ảnh bởi sự phức tạp trong quy định đổ rác của người Nhật. Khi vừa dọn vào căn hộ thuê ở Tokyo, cô được phát một quyển sách dày vài chục trang hướng dẫn xử lý rác.

Ở Nhật, rác sinh hoạt chia thành bốn nhóm: dễ cháy, không cháy, tài nguyên và rác thải lớn. Mỗi loại có lịch thu gom riêng. Rác phải mang ra nơi tập kết trước 21h, sai lịch buộc giữ lại trong nhà. Nếu mang sang khu khác có thể bị phạt. Nhiều lần, Hà xách túi rác ra đến cửa rồi lại phải ngậm ngùi mang vào, bởi không đúng ngày thu gom. Có lần, sau giờ làm, cô cầm một chai nhựa rỗng đi dọc phố nhưng không tìm thấy thùng công cộng, cuối cùng phải mang về.

Khắp khu dân cư, trên các tuyến phố, giấy hướng dẫn phân loại rác dán dày đặc. Với chai nhựa, Hà phải mở nắp, bóc nhãn giấy bỏ vào nhóm dễ cháy, chỉ giữ phần thân để tái chế. Các loại bình, lon sữa hay chai nước ngọt phải rửa sạch trước khi bỏ để tránh cặn gây mùi. "Tôi chưa bao giờ tưởng tượng bỏ rác lại khó đến thế", Hà nói.

Quang Minh và Thu Hà là những ví dụ điển hình của sự khó khăn trong quá trình thích nghi với đời sống ở Nhật. Theo nghiên cứu đăng trên Thư viện Y khoa quốc gia Mỹ (PubMed Central - PMC), 45% người nước ngoài mắc chứng rối loạn thích nghi vì khó tuân thủ các quy tắc xã hội nghiêm ngặt của Nhật Bản. Khoảng 69% cho biết chịu áp lực lớn khi tìm cách tránh gây phiền hà cho người bản địa.

Người nhập cư gốc Á thích nghi kém hơn so với sinh viên phương Tây và Mỹ Latin. Văn hóa Nhật nhấn mạnh tính độc lập và kỷ luật, trong khi nhiều nước châu Á đề cao tính tập thể. Những hành vi bình thường ở nơi khác, như nói to nơi công cộng, ăn mặc xuề xòa hay không phân loại rác kỹ, đều dễ bị coi là "gây rối" ở Nhật, bởi sự chỉn chu và tuân thủ quy tắc được đề cao.

Trên các hội nhóm "Mẹ Việt ở Nhật" hay "Cộng đồng người Việt ở Nhật" với hàng trăm nghìn thành viên, nhiều bài viết chia sẻ chuyện vô tình phạm lỗi thường thu hút hàng nghìn bình luận. Các video hướng dẫn cách đổ rác ở Nhật hay "xử phạt vì gây ồn" trên TikTok cũng đạt hàng triệu lượt xem, hàng nghìn bình luận đồng cảm, rút kinh nghiệm từ chính sai sót của người đi trước.

Tiến sĩ Nguyễn Hồng Sơn, Chủ tịch Liên hiệp hội người Việt tại Nhật Bản, cho biết việc học và tuân thủ các quy tắc xã hội có ý nghĩa rất quan trọng, giúp mọi người sớm thích nghi, ổn định cuộc sống trong môi trường mới.

Hiện nay, Nhật Bản có khoảng 620.000 người Việt. Cộng đồng này trở thành nhóm ngoại kiều lớn thứ hai, tập trung ở Tokyo, Aichi, Osaka, Fukuoka, Saitama và những cú sốc văn hóa cũng xảy ra thường xuyên hơn.

"Có những hành vi rất bình thường ở Việt Nam nhưng là lỗi rất lớn ở Nhật", ông Sơn nói. Ví dụ, người Việt có thói quen treo cờ Tổ quốc làm dấu hiệu cho đồng hương dễ nhận ra nhau nơi đất khách. Nhưng việc này gây khó chịu cho người Nhật dù luật pháp không cấm.

Nhà báo Murayama Yasufumi, người đã đến Việt Nam 60 lần, am hiểu văn hóa cả hai nước, thừa nhận một số hành vi của người Việt có thể khiến người Nhật bất ngờ, song thực chất chỉ là khác biệt trong ứng xử và tập quán.

Theo ông, người Nhật có sự nhạy cảm đặc biệt với các quy tắc và phép lịch sự, đề cao sự tôn trọng cá nhân. Trong khi đó, người Việt rất mạnh ở tinh thần đoàn kết, niềm tự hào và tình yêu quê hương. "Sự khác biệt này đôi khi xảy ra xung đột", Murayama nói

Dưới quan điểm của người Việt, PGS TS Phạm Ngọc Trung, Học viện Báo chí và Tuyên truyền, cho rằng chính sự khắt khe trong quy tắc ứng xử, giao tiếp và lối sống giúp người Việt ở Nhật rèn tính kỷ luật, trở nên chỉn chu và văn minh hơn.

"Từ việc bỏ rác đúng chỗ hay giữ yên lặng nơi công cộng, dần sẽ hình thành ý thức cộng đồng, đề cao lối sống tập thể và nhiều đức tính tốt", ông Trung nói.

Lê Văn Lâm, 30 tuổi, ở tỉnh Aichi rút ra bài học "để tránh gặp rắc rối hay sốc văn hóa" cần thạo tiếng Nhật và thể hiện sự tôn trọng với người bản địa. Hàng năm, vào dịp 2/9, anh đến gặp chủ nhà xin phép treo cờ Việt Nam để kỷ niệm, giải thích đây là biểu tượng thiêng liêng, thể hiện sự biết ơn với các thế hệ đi trước đã hy sinh cho hòa bình của Việt Nam.

Dịp 2/9 năm nay, anh đã treo 300 lá cờ nhỏ trong vườn mà không nhận phản ứng tiêu cực nào. Khi đang giăng cờ, vài người Nhật ghé xem, khen đẹp và hỏi lý do. Lâm giải thích, họ gật đầu cười rồi vào vườn tham quan.

Nga Thanh - Ngọc Ngân