Người đưa những 'linh hồn quá khứ' về không gian đương đại qua tranh

Ở tuổi 40, Phạm Duy Quỳnh làm triển lãm cá nhân đầu tiên tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam. Đây là một triển lãm dày dặn với hơn 30 bức chân dung sơn dầu, sơn mài khổ lớn, trong đó có những bức rất tình cảm vẽ bà nội trăm tuổi của họa sĩ.

Triển lãm Chân dung thời gian của Phạm Duy Quỳnh đang diễn ra tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam (kéo dài đến hết ngày 16-6), là một triển lãm hiếm hoi hiện nay khi chỉ toàn những bức chân dung khổ lớn.

Trong cơn bão sục sôi của kiếm tìm cái mới, từ lâu các họa sĩ ít người chuyên chú cho tranh chân dung tả thực, một thể loại nguyên thủy của hội họa. Bày một triển lãm quy mô về tranh chân dung như Phạm Duy Quỳnh lại càng ít.

Chính Phạm Duy Quỳnh cũng có một thời gian dài sau khi tốt nghiệp Đại học Mỹ thuật Việt Nam tìm kiếm con đường riêng qua việc chuyên vẽ xe đạp và giao thông, những cây cầu.

Mối duyên với xe đạp và bước ngoặt từ bà nội

Mối duyên với xe đạp, cầu đường bắt nguồn từ bài tốt nghiệp Đại học Mỹ thuật của anh.

Hồi ấy Phạm Duy Quỳnh ở trọ vùng ngoại ô Hà Nội, mạn sông Hồng thuộc quận Long Biên ngày ấy còn xen kẽ những cánh đồng. Anh rất thường được nhìn thấy những chiếc xe đạp của nông dân dựng trên bờ đê khi họ đi thăm đồng.

Hình ảnh ấy làm sống dậy bao ký ức trẻ thơ trìu mến những ngày đạp xe đến trường, qua những cánh đồng bát ngát. Phạm Duy Quỳnh sinh ra ở vùng lúa Thái Bình.

Vậy là anh chọn vẽ những chiếc xe đạp nhìn từ trên cao xuống, cho bài thi tốt nghiệp của mình.

Và sau đấy, suốt giai đoạn năm 2011-2015, anh chỉ vẽ xe đạp và giao thông. Sau đó, thỉnh thoảng anh có vẽ những chân dung nhỏ cho người thân để tặng.

Cho đến năm 2018, anh mới nhận ra câu chuyện đẹp đẽ của bà nội 97 tuổi, một người bà thôn quê, với bàn chân giao chỉ, không biết chữ nhưng thuộc rất nhiều ca dao, tục ngữ và Kiều.

Bà đã kể cho anh nghe bao chuyện của thời nghèo khó rất vất vả của đất nước mình mà bà đã chứng kiến trong cuộc đời trăm năm của mình, đặc biệt là giai đoạn trước 1945.

Phạm Duy Quỳnh bỗng nhận ra cả một kho tàng tri thức văn hóa dân gian và ký ức lịch sử sống động, cùng những "minh triết phương Đông" trong người bà nội có gương mặt khắc khổ của mình.

Anh bắt đầu vẽ bà nội, liên tục qua các năm. Mỗi năm anh lại khám phá một chân dung mới của bà, cho tới năm bà quy tiên ở tuổi 101 vào năm 2024.

Những tự vấn đầy trắc trở trong đời sống hiện tại

Và chính từ những bức chân dung vẽ bà nội, Phạm Duy Quỳnh nhận ra một vỉa tầng văn hóa và cảm xúc anh có thể khai thác trong đề tài vẽ chân dung.

Anh bắt đầu vẽ chuỗi tác phẩm những đứa trẻ mưu sinh của thời hiện tại lồng bên trong và xung quanh những chân dung quá vãng - những cái bóng uy quyền của lịch sử, là các ông vua bà hoàng của triều Nguyễn như Bảo Đại, Thành Thái, Duy Tân, hoàng hậu Nam Phương, Từ Dũ thái hậu…

Phạm Duy Quỳnh còn dày công "sắp đặt" trong các bức tranh trẻ em ấy những hình ảnh biểu tượng nhặt ra từ tranh dân gian Đông Hồ, những tượng, phù điêu trong đền - chùa - đình cổ.

Cùng vẽ chân dung, nhưng Phạm Duy Quỳnh không đơn điệu một màu.

Triển lãm Chân dung thời gian giới thiệu tới người xem những tác phẩm khổ lớn dịch chuyển từ phong cách Cực thực sang Biểu hiện - Siêu thực.

Trong những bức chân dung nhiều tầng lớp hình ấy, Phạm Duy Quỳnh gửi gắm những tự vấn đầy trắc trở trong đời sống cộng đồng hiện tại, vừa mang tính cá nhân, vừa mang tính xã hội.

Anh bảo với anh, mỗi bức vẽ ấy là một chuyến phiêu lưu của trái tim trên hành trình quay ngược lại ký ức lịch sử trăm năm, để đưa những "linh hồn quá khứ" về không gian đương đại với những vui buồn rất thật.