Người đi từ Xuyên Cẩm

TP - Trong những ngày này, khi các nhà báo đang kỷ niệm ngày Báo chí cách mạng Việt Nam, tôi ghé về thăm làng Xuyên Cẩm, quê hương của nhà báo nhà văn Dương Kỳ Anh. Vùng đất này cách không xa đèo Ngang nên cảnh vật vẫn như bài thơ của bà Huyện Thanh Quan: “Bước đến đèo Ngang bóng xế tà/ Cỏ cây chen đá lá chen hoa”.

Mái nhà quê cũ

Phong cảnh Xuyên Cẩm chẳng khác xưa là bao, vẫn một cánh đồng nằm giữa thung lũng, lúa trĩu bông chín vàng và trên cao là những ngọn núi mà ở đó vô số đá nằm như những đàn hổ đàn voi phủ phục dưới những tán cây cổ thụ. Giữa thôn làng tồn tại hàng ngàn năm ấy, vẫn còn một ngôi nhà cổ hiếm hoi mà những viên ngói rong rêu được đem từ Hà Nội vào để lợp, đấy chính là ngôi nhà xưa của nhà báo, nhà văn Dương Xuân Nam.

Người thủ trưởng cũ của tôi đã sinh ra trong một gia đình được học hành cơ bản và là gia đình cách mạng nức tiếng trong vùng. Cố nội anh là cụ Dương Xuân Ôn, từng theo cụ Phan Đình Phùng hưởng ứng phong trào Cần Vương chống Pháp. Ông nội nhà thơ đi theo Việt Minh, vào Đảng Cộng sản từ năm 1930, bị thực dân Pháp bắt đi đày. Bố của nhà thơ đậu tú tài nhưng không làm quan mà đi hoạt động cách mạng, 20 tuổi đã làm Bí thư Huyện đoàn huyện Kỳ Anh…

Ngôi nhà thờ được sửa sang và hiện có người em của nhà thơ là anh Dương Dũng (cũng một thời làm việc tại báo Tiền Phong cùng chúng tôi) lo hương khói.

Ngoài đất nhà thờ hương hỏa, mẹ của nhà thơ lúc sinh thời còn mua một mảnh đất trên lưng đồi, nơi hiện vẫn còn giữ được những cây lim nguyên sinh cổ thụ không rõ bao năm tuổi vô cùng quý hiếm. Em trai nhà thơ Dương Xuân Nam là nhà báo Dương Hùng nói: “Anh tôi trải qua tuổi thơ rất gian khó, nhất là trong kỳ cải cách ruộng đất. Anh tôi chứng kiến mẹ và hai em qua đời trước mắt mình và tự tay anh chôn cất. Có lẽ ký ức gian khổ ấy đã đưa anh vào con đường viết lách thành nhà báo, nhà văn”.

Thủ phủ Báo – Văn

Cái thời nhà báo Dương Xuân Nam làm Tổng Biên tập thì chất báo, chất văn của Tiền Phong hòa làm một. Nhiều cây bút viết báo đậm chất văn như Xuân Ba, Mạnh Việt, Lê Xuân Sơn, Minh Toản, Phùng Công Sưởng, Hữu Thành, Nguyễn Duy Chiến, Trần Tuấn, Sáu Nghệ, Thiên Nga, Trần Nguyễn Anh, Kim Anh, Dương Phương Vinh, Võ Minh Châu, Hồ Hồng Tuyến… ngày ngày xuất hiện trên trang báo. Số lượng phát hành báo rất lớn và có lẽ thu nhập từ nghề viết lách chưa bao giờ thành vấn đề! Ngoài cuộc thi Hoa hậu tiếng tăm của báo còn có cuộc thi về văn học là cuộc thi Tác phẩm tuổi xanh.

Ngôi nhà cổ nơi nhà báo Dương Xuân Nam sinh ra lớn lên Ảnh: Trần Nguyễn Anh

Nhà báo Dương Xuân Nam là nhà văn, nhà thơ, nhưng khi viết báo ông không có quan niệm “văn mình vợ người”. Khi tôi làm biên tập tờ Tiền Phong Chủ Nhật, bài viết của ông, dù là cái tin ông cũng bảo tôi xem kỹ, biên tập lại cho gọn. Ông gửi bài viết bằng bút đỏ và tôi dùng bút mực đen biên tập. Ông không hề xem lại mà cứ theo quy trình đưa lên cho thư ký tòa soạn là anh Nguyễn Hoàng Sơn dựng trang đem đi in.

Tờ báo Tiền Phong mang dấu ấn tập thể, nhưng đội ngũ lãnh đạo mỗi người có thế mạnh riêng, như Phó Tổng Biên tập Nguyễn Văn Minh rất giỏi làm các ấn phẩm phụ, Phó Tổng Biên tập Lương Ngọc Bộ tổ chức bài vở chống tiêu cực rất tài, nhưng dấu ấn chung về một tờ báo trẻ trung nhiều chất nhân văn thì dấu ấn của nhà báo Dương Xuân Nam với tư cách Tổng Biên tập vô cùng rõ nét.

Trong hầu hết thời gian, Tổng Biên tập Dương Xuân Nam trực tiếp duyệt tờ Tiền Phong Chủ Nhật là tờ báo được giới trí thức, văn chương, học giả yêu thích. Giữa lúc dư luận tranh cãi về tác phẩm của Nguyễn Huy Thiệp thì trang Văn nghệ của Tiền Phong vẫn đăng truyện Nguyễn Huy Thiệp đều đều. Tổng Biên tập Dương Xuân Nam đọc bản thảo, chỉ nói đúng một từ: “Hay!”, thế là in.

Nhiều điều để nhớ

Nhà báo Dương Xuân Nam ăn mặc luôn lịch sự, nhưng đi đâu cũng mang theo cái mũ cối. Suốt vài thập kỷ làm Tổng Biên tập, chưa bao giờ nhà báo Dương Xuân Nam nổi nóng hay nặng lời với ai, nếu có gì không hài lòng, ông chỉ nhíu mày rồi thôi.

Khi báo đã đem đi in, không ai liên lạc được với Tổng Biên tập, vì ông đã khóa máy, nên việc xin xỏ can thiệp để bóc bài, gỡ bài là điều không thể, theo nguyên tắc “đạn đã ra khỏi nòng”, quân lệnh như sơn. Nhà báo Dương Xuân Nam luôn nói những lời nhẹ nhàng nhưng thấm thía, như khi ông nói với hoa hậu Nguyễn Thị Huyền lý do cô đoạt giải Hoa hậu Việt Nam: “Huyền có vẻ đẹp mà người phụ nữ Việt Nam nào cũng có”.

Cánh đồng Xuyên Cẩm 2025 Ảnh: Trần Nguyễn Anh

Những năm cuối đời nhà thơ Dương Xuân Nam sống ẩn dật và viết ở nhà vườn trên Sóc Sơn. Ca sĩ Mỹ Linh bảo tôi: “Em giờ là hàng xóm của anh Dương Xuân Nam”.

Nhà thơ Hữu Việt chia sẻ rằng: “Nhà thơ Dương Xuân Nam kể: “Có những đêm trăng sáng, tôi cởi bỏ hết quần áo, đi dạo trong vườn, tắm trăng”. Một hành động lãng mạn bất ngờ mà tôi chưa bao giờ nghĩ lại có ở người thủ trưởng chừng mực, nghiêm cẩn, khét tiếng một thời trong làng báo. Ông đã được sống đích thực như một nhà thơ”.

5/2025