Ngôi đền hơn 300 năm tuổi và câu chuyện về người thầy nổi tiếng ở Phú Thọ

Giữa miền quê xã Sơn Đông (Phú Thọ) yên bình có một ngôi đền cổ 360 năm tuổi, nơi tưởng nhớ nhà giáo Đỗ Khắc Chung, người đã khơi nguồn truyền thống hiếu học trong vùng.

Nhà giáo Đỗ Khắc Chung (1247–1330) quê gốc ở Giáp Sơn (nay thuộc TP Hải Phòng), là nho sinh uyên bác, sớm nổi tiếng bởi học rộng, đức độ và tinh thần truyền dạy không mệt mỏi.

Khi về vùng Quan Tử (Sơn Đông ngày nay), ông không chỉ dạy chữ mà còn truyền bá lễ giáo, đạo đức, rèn nhân cách cho người dân, mở mang dân trí, thay đổi tư duy và định hướng phát triển cộng đồng làng xã, từ đó hình thành nên truyền thống hiếu học, sản sinh nhiều khoa bảng, trí thức cho vùng đất này. Đặc biệt, ông còn được nhân dân tôn vinh là Thành Hoàng làng. 

Đối với người dân Sơn Đông, đền thờ Đỗ Khắc Chung không chỉ là nơi thờ phụng mà còn là ngọn lửa tinh thần, khơi dậy truyền thống khuyến học, khuyến tài của địa phương. Nhiều thế hệ con cháu trong làng vẫn giữ thói quen trước mỗi mùa thi đều đến đền thắp hương cầu may như cách gửi gắm niềm tin vào người thầy xưa.

Cụ từ Lê Văn Long (76 tuổi), người đã có 20 năm trông coi, lo việc hương khói đền thờ Đỗ Khắc Chung cho biết, ngày nào ông cũng dậy sớm quét sân, thắp nén hương cho thầy.

Theo cụ từ Long, việc hương khói phải đều, vì đây không chỉ là nơi thờ phụng mà là linh hồn của cả thôn Quan Tử. Hàng năm vào ngày (3/10 âm lịch) dân làng, xã Sơn Đông lại cùng nhau tổ chức lễ giỗ thầy.

"Đền được xây dựng trên thế đất bút nghiên - đất học. Có lẽ cũng bởi vậy mà cả làng Quan Tử nổi danh khoa bảng, thời kỳ phong kiến, cả huyện Lập Thạch có tất cả 22 tiến sĩ khoa bảng thì riêng làng Quan Tử có tới 12 tiến sĩ và cả xã Sơn Đông có 14 tiến sĩ”, cụ từ Long chia sẻ.

Ngôi đền hơn 3 thế kỷ, chứng nhân của lòng tôn sư trọng đạo

Đền thờ nhà giáo Đỗ Khắc Chung ở thôn Quan Tử được xây dựng năm Cảnh Trị thứ 3 đời vua Lê Huyền Tông (năm 1665). Đến năm 1939 và 2005 đền được trùng tu, nâng cấp trên cơ sở kiến trúc ngôi đền cũ và tồn tại cho đến ngày nay. Đền được xếp hạng Di tích lịch sử văn hoá quốc gia năm 1993.

Ngôi đền có kiến trúc mặt bằng kiểu “nội đinh, ngoại nhất” qua cổng tam quan 2 tầng 4 mái tới sân đền lát gạch vuông rồi vào tiền tế (5 gian), đến toà trung tế (3 gian) và trong là hậu cung 3 gian nối với trung tế theo hình chữ “đinh”.

Kiến trúc đền không lớn nhưng chắc khoẻ, nhiều đề tài chạm khắc mỹ thuật dân gian trên chất liệu gỗ truyền thống được bố trí từ các chi tiết kiến trúc trên cổng tam quan, tiền tế, trung tế, hậu cung, trên đồ thờ. Đây là những thành phần góp dựng nên những giá trị văn hoá - nghệ thuật của di tích kiến trúc nghệ thuật mang dấu ấn thời Hậu Lê. 

Đền còn lưu giữ nhiều tư liệu hiện vật quý như: Một bản thần phả (chữ Hán) do Đông các Đại học sỹ Nguyễn Bính phụng soạn năm Hồng Phúc nguyên niên (1572); một bia đá (văn chỉ) tạo năm Tự Đức Mậu Dần (1878) ghi danh các bậc tiên hiền liệt vị, những người đỗ đạt ở làng Quan Tử.

Đặc biệt có bản phả lục về sự tích Đỗ Khắc Chung - công thần nhà Trần do Hàn Lâm Lễ Viện quan Đông các Đại học sĩ Lê Tung soạn năm Hồng Phúc thứ nhất (1572) cho biết: Đỗ Khắc Chung khi đang dạy học ở Quan Tử được vua Trần Nhân Tông tuyển vào sảnh viện, với tài học rộng, ông được giao sứ mệnh đi hoà nghị với ô Mã Nhi (quân Mông Cổ trong cuộc kháng chiến chống Nguyên Mông), tạo kế hoãn binh chuẩn bị lực lượng để đánh tan cuộc xâm lược Nguyên Mông năm 1284 - 1285.

Trải qua bao thăng trầm lịch sử, giữa dòng chảy của thời gian, ngôi đền 360 năm tuổi vẫn đang được người dân thôn Quan Tử và tỉnh Phú Thọ gìn giữ, tu bổ, trở thành nơi sinh hoạt văn hóa tâm linh, nơi nhắc nhở con cháu về truyền thống hiếu học của quê hương. Đây cũng là chứng nhân cho giá trị tri thức và đạo nghĩa mà người thầy Đỗ Khắc Chung để lại, những giá trị bền vững vượt qua mọi thế kỷ. 

Ảnh: Sơn Đông, Đức Hoàng