Ngôi chùa cổ hơn 200 năm tuổi nằm trên gò đất cao của vùng Gia Định xưa

Là một trong những ngôi chùa cổ ở TP.HCM, chùa Phụng Sơn hơn 200 năm tuổi mang kiến trúc đặc trưng của vùng Gia Định xưa và lưu giữ nhiều tượng Phật có giá trị.

Theo 2 nhà nghiên cứu - tiến sĩ Đặng Hoàng Lan và thạc sĩ Hầu Hải Tài, vùng đất mà tổ đình Phụng Sơn tọa lạc có tên là vùng đất Cây Mai, Cây Gò thuộc Thủy Chân Lạp. Chùa Phụng Sơn được xây dựng từ đầu thế kỷ 19 (từ năm 1802 - 1819) trên nền một ngôi chùa Khmer hoang phế. 

Tổ đình Phụng Sơn còn có tên gọi khác là chùa Phụng Sơn hoặc chùa Gò, hiện nằm trên đường Ba Tháng Hai, P.2, Q.11, TP.HCM. Ngôi chùa 223 năm tuổi này còn lưu giữ phong cách kiến trúc của chùa cổ miền Nam cũng như nét đẹp văn hóa, lịch sử đặc trưng của vùng Gia Định xưa.

Tương truyền, trên đường vân du hành đạo từ miền Trung vào Nam, thiền sư Liễu Thông đã đến vùng đất Gia Định và dừng chân trên một gò đất cao. Dưới chân gò là một bàu sen bao quanh, trong xanh mát mẻ và hoa sen đang nở rộ. Thấy vậy, thiền sư Liễu Thông quyết định dựng một thảo lư (nơi cư trú đơn sơ của người tu hành) tại gò đất này. Người ta gọi đó là chùa Gò vì thảo lưu nằm trên một gò đất cao. 

Nhưng cũng có truyền thuyết khác giải thích việc chùa Gò được đổi tên thành chùa Phụng Sơn. Buổi chiều, thiền sư Liễu Thông thường cầm chuỗi hạt đi kinh hành bốn phía gò đất. Một ngày nọ, thiền sư đứng trước thảo lư nhìn ra cánh đồng bắp và thấy một con chim phụng từ đâu bay đến, đậu trên cành bắp. Trong miền Nam, chim phụng xuất hiện được xem là điềm lành nên từ đó thiền sư đổi tên chùa là chùa Phụng Sơn.

Chùa Phụng Sơn thuộc hệ phái Bắc tông, tông Lâm Tế, dòng đạo Bổn Nguyên. Từ ngày thành lập đến nay, chùa đã trải qua 10 đời trụ trì. Hiện tại, thượng tọa Quảng Trí đang trụ trì chùa Phụng Sơn. Chùa cũng có nhiều lần trùng tu và lần sửa chữa mới nhất vào năm 2016 và 2017.

Chùa được xây dựng dựa trên một số nguyên tắc về phong thủy đảm bảo sự hài hòa với môi trường tự nhiên. Chùa quay về hướng Nam. Theo triết lý Phật giáo, đây là hướng bát nhã (trí tuệ) bởi có trí tuệ hiểu biết thì mới đến được giải thoát.

Chùa nằm trên một gò đất cao hơn với khu vực xung quanh, khoảng 80 cm so với mặt đất, diện tích 25.966 m². Chùa có lối kiến trúc hình chữ Nhị, 4 cột chái ở giữa, mở rộng thành các cột con, cột hiên theo kiểu Mandala. Công trình kiến trúc này không to lớn, dáng thấp, mái thấp dần như sà xuống hai bên hàng hiên rộng, nên bên trong mát mẻ, phù hợp với khí hậu Nam bộ.