Nghịch lý: Hàng triệu xe điện sắp lăn bánh nhưng hạ tầng sạc vẫn chậm, 90% thiết bị phải nhập khẩu

Hàng loạt thiết bị năng lượng vẫn phụ thuộc nhập khẩu, cùng nhiều nút thắt về công nghệ, hạ tầng và vốn... Đây là vấn đề cần tháo gỡ nhanh chóng, để Việt Nam bứt phá đổi mới sáng tạo, chuyển dịch năng lượng và hướng tới nền kinh tế xanh bền vững.

Diễn đàn Đổi mới sáng tạo năng lượng năm 2025 vừa được Cục Đổi mới sáng tạo (Bộ Khoa học và Công nghệ) phối hợp với các đơn vị liên quan tổ chức ngày 18-9 tại TP.HCM, thu hút đông đảo chuyên gia và doanh nghiệp lớn tham dự.

Phụ thuộc 90% thiết bị ngoại

Trong bối cảnh chuyển dịch năng lượng mạnh mẽ, đặc biệt liên quan đến sự bùng nổ của năng lượng tái tạo, TS Nguyễn Quang Nam - Trưởng khoa điện - điện tử Đại học Bách khoa (ĐHQG TP.HCM) - cho biết thị trường đang kéo theo nhu cầu lớn về inverter (thiết bị biến tần), bộ sạc xe điện, hệ thống lưu trữ và thiết bị quản lý lưới điện thông minh.

Tuy nhiên, hơn 90% thiết bị then chốt trên hiện phải nhập khẩu, khiến Việt Nam phụ thuộc lớn vào bên ngoài. Doanh nghiệp trong nước đa phần mới dừng ở lắp ráp, chưa nắm công nghệ lõi như vi mạch bán dẫn, điều khiển công suất hay quản lý năng lượng thông minh.

Khoảng trống này còn thể hiện rất rõ ở lĩnh vực xe điện. Theo dự báo từ Hiệp hội các nhà sản xuất ô tô Việt Nam, đến 2028 nước ta sẽ có khoảng 1 triệu ô tô điện lăn bánh, tăng lên 3,5 triệu vào 2040. Nhưng hiện chỉ có vài nghìn điểm sạc.

Chưa kể mục tiêu đến 2030 xe điện chiếm 30% lượng ô tô mới bán ra, đòi hỏi hàng chục nghìn trạm sạc nhanh, thậm chí cả hệ thống sạc siêu nhanh cho xe buýt và xe tải điện.

Song song đó, chương trình lưới điện thông minh vẫn ở giai đoạn sơ khai. Trong khi nhu cầu từ năng lượng tái tạo và xe điện ngày càng lớn. EVN đặt mục tiêu số hóa lưới điện vào 2030, nhưng muốn đạt được cần chủ động phát triển thiết bị trong nước.

TS Nam nhấn mạnh: "Làm chủ công nghệ chế tạo không chỉ là yêu cầu kỹ thuật mà còn mang ý nghĩa chiến lược quốc gia". 

Để giải quyết, cần tập trung vào 5 hướng công nghệ trọng điểm liên quan đến nghiên cứu và phát triển chip bán dẫn hiện đại, inverter nội địa, pin lưu trữ thông minh, trạm sạc hai chiều cho xe điện và số hóa lưới điện an toàn.

Không để doanh nghiệp xanh “mắc kẹt” vì bài toán vay vốn

Theo Ngân hàng Thế giới, Việt Nam cần huy động khoảng 368 tỉ USD, tương đương 6,8% GDP mỗi năm đến năm 2040 để đạt mục tiêu phát thải ròng bằng 0 (Net Zero).

Ông Võ Tân Thành - Phó chủ tịch VCCI - khẳng định năng lượng được xem là huyết mạch của nền kinh tế, gắn với an ninh quốc gia, phát triển bền vững và chất lượng sống. Tuy nhiên, trong quá trình chuyển dịch từ truyền thống sang năng lượng xanh, doanh nghiệp Việt lại phải đối mặt áp lực về vốn, công nghệ và cạnh tranh toàn cầu.

Nêu thực trạng, bà Nguyễn Thị Minh Huệ - Giám đốc dự án Công ty CP tư vấn và dịch vụ đổi mới khí hậu KLINOVA - nhìn nhận tín dụng xanh đang tăng trưởng nhưng quy mô vẫn còn khiêm tốn. Tính đến tháng 3-2025, dư nợ tín dụng xanh mới chiếm 4,3% tổng dư nợ toàn hệ thống, trái phiếu xanh chỉ chiếm 1,5% tổng phát hành và cả nước mới có hai quỹ ESG.

Thực tế, nhiều doanh nghiệp triển khai dự án xanh vẫn gặp khó khăn khi vay vốn do dự án nhỏ lẻ, thiếu tài sản thế chấp. “Vay ngân hàng chưa thể dùng tín chỉ carbon để thế chấp, đa phần phải dùng đất đai”, bà Huệ cho biết.

Vì vậy, bà kiến nghị cần tích hợp tiêu chí ESG (đo lường sự phát triển bền vững của một doanh nghiệp) vào xét duyệt tín dụng, hợp pháp hóa tín chỉ carbon như công cụ tài chính, phát triển quỹ đầu tư và bảo lãnh tín dụng xanh. 

Đồng thời ban hành các ưu đãi thuế - phí, mở thị trường mua bán điện trực tiếp, điều chỉnh giá mua điện để bảo đảm doanh thu cho doanh nghiệp...

Ông Phạm Việt Hồng - Phó cục trưởng Cục Đổi mới sáng tạo (Bộ Khoa học và Công nghệ) - nhấn mạnh Việt Nam đang thể hiện quyết tâm cao trong quá trình phát triển bền vững và chuyển dịch năng lượng quốc gia. Để hỗ trợ cộng đồng doanh nghiệp, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết 198 với nhiều chính sách ưu đãi về thuế.

Cụ thể, theo Nghị định 198, doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo được miễn thuế thu nhập trong hai năm đầu, giảm 50% trong bốn năm tiếp theo. Miễn thuế TNCN và TNDN cho hoạt động chuyển nhượng vốn. Doanh nghiệp nhỏ và vừa mới thành lập được miễn thuế TNDN trong ba năm.

Chuyên gia, nhà khoa học làm việc tại doanh nghiệp khởi nghiệp hoặc trung tâm R&D (nghiên cứu và phát triển) được miễn, giảm thuế TNCN trong sáu năm. Ngoài ra, chi phí đào tạo nhân lực cho doanh nghiệp trong chuỗi được tính vào chi phí hợp lý khi xác định thu nhập chịu thuế.