Nghệ sĩ treo xe tăng ngược cao hàng chục mét được báo quốc tế khen ngợi

(Dân trí) - Với tác phẩm sắp đặt cao hàng chục mét, mô hình xe tăng treo ngược, nghệ sĩ Lê Hữu Hiếu xuất hiện trên báo chí quốc tế, nhận về nhiều phản hồi tích cực.

Tại triển lãm Từ chiến thắng Bạch Đằng đến đại thắng 30/4/1975 diễn ra từ ngày 19/4 đến ngày 2/5 trên phố đi bộ Nguyễn Huệ (TPHCM), các tác phẩm nghệ thuật của nghệ sĩ thị giác Lê Hữu Hiếu (SN 1982, Hà Tĩnh) đã thu hút sự chú ý đặc biệt của truyền thông quốc tế.

Những tờ báo danh tiếng như Hot Press - tạp chí âm nhạc và chính trị uy tín của thế giới, hay Monocle - một trong những tạp chí hàng đầu về văn hóa và xu hướng toàn cầu, đã dành nhiều trang viết cho triển lãm của anh.

"Tác phẩm của Lê Hữu Hiếu mang đậm dấu ấn cá nhân với sự pha trộn giữa chất liệu tự nhiên và hình thức trừu tượng. Người xem như được bước vào không gian nghệ thuật đầy tính biểu tượng, nơi những hình khối cao vút và các cọc gỗ sơn mài được chế tác từ vật liệu mà anh đã dày công thu nhặt suốt nhiều năm rong ruổi khắp Việt Nam", trang Hot Press viết.

10 năm thai nghén, 2 năm thực hiện và… ngủ lại giữa phố để lắng nghe công chúng

Giữa dòng người tấp nập trên phố đi bộ Nguyễn Huệ vào những ngày tháng 4 lịch sử, không gian triển lãm sắp đặt Từ chiến thắng Bạch Đằng đến đại thắng 30/4/1975 của nghệ sĩ Lê Hữu Hiếu như một "ốc đảo" thị giác gây tò mò và chiêm nghiệm.

Triển lãm là một trong những điểm nhấn đặc biệt trong chuỗi hoạt động kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước (30/4/1975-30/4/2025).

Không tranh treo tường, không hiện vật trưng bày kiểu bảo tàng, triển lãm tạo dấu ấn bằng các khối sắp đặt khổng lồ như: Mô hình bãi cọc Bạch Đằng, bộ tranh sơn mài khổng lồ, mô hình xe tăng M24 Chaffee treo ngược…

Trên diện tích hơn 2.000m2, hàng chục mô hình cao 4-9m được trưng bày, tái hiện các dấu mốc lịch sử Việt Nam từ thời Ngô Quyền, nhà Lê, nhà Trần đến chiến dịch Điện Biên Phủ và đại thắng mùa xuân 1975.

Điểm nhấn của triển lãm là mô hình xe tăng M24 Chaffee, loại xe Mỹ viện trợ cho Pháp năm 1953, được đặt… treo ngược ở độ cao hàng chục mét. Trong cách sắp đặt của anh Hiếu, hình ảnh cỗ máy chiến tranh bị đảo ngược mang ý nghĩa biểu tượng: Chiến tranh bị khước từ, quá khứ cần được nhìn lại và suy ngẫm, còn hòa bình là mục tiêu sau cùng.

Điểm nổi bật khác là 30 cọc gỗ phủ sơn mài, cao hơn 10m, nặng khoảng 60 tấn, khắc Hịch tướng sĩ của Trần Hưng Đạo.

Bên cạnh đó là 27 tượng gương mặt chiến sĩ cao từ 3,3m đến 4,5m, bộ tranh sơn mài dài gần 10m, tất cả được thực hiện bằng kỹ thuật thủ công, lồng ghép chất liệu truyền thống với tư duy trình bày hiện đại.

Ít ai biết, đằng sau mỗi triển lãm quy mô lớn là những đêm trắng của Lê Hữu Hiếu và cộng sự. Họ âm thầm dựng khối, căn chỉnh ánh sáng, rà soát từng chi tiết để đạt hiệu quả thị giác tối đa.

Phần lớn tác phẩm được Hiếu đầu tư bằng chính công sức, thời gian và cả tài chính cá nhân. Trong quá trình chuẩn bị, anh cùng ê-kíp phải đối mặt với không ít thách thức kỹ thuật: Từ bảo quản chất liệu, tổ chức lắp đặt đến kiểm soát âm thanh, ánh sáng giữa không gian mở ngoài trời.

Suốt thời gian triển lãm, Lê Hữu Hiếu chọn cách sống giữa các tác phẩm. Anh trải bạt ngủ lại phố đi bộ nhưng không phải để trông coi, mà để "sống cùng" tác phẩm, lắng nghe phản ứng của công chúng.

"Ban ngày tôi quan sát công chúng tương tác với các mô hình, phản ứng của người xem, để cảm nhận xem tác phẩm đang "giao tiếp" với công chúng thế nào. Đêm xuống, tôi nằm giữa các khối sắp đặt, cảm nhận tiếng gió thổi qua, như đang trò chuyện với chính tác phẩm", anh Hiếu cho biết.

Một kỷ niệm khiến anh xúc động là cuộc trò chuyện với cô lao công trên phố đi bộ Nguyễn Huệ. Ban đầu, cô e ngại không dám lại gần các tác phẩm của anh vì thấy chúng "nhìn mắc tiền quá".

Anh liền mời cô ngồi lại đọc thông tin và hóm hỉnh nói: "Nếu chị ngại mất thời gian, em trả chị 100.000 đồng, coi như mua thời gian để chị đọc giúp em".

Cô nhận lời và chỉ định ghé xem vài phút. Nhưng sau đó, cô ngồi lại, đọc rất say mê. Khoảnh khắc giản dị ấy khiến Lê Hữu Hiếu nhận ra rằng, công chúng luôn quan tâm đến lịch sử, chỉ là nghệ thuật cần tìm được cách mở lời đúng đắn.

"Chúng ta không thể trách khán giả thờ ơ, nếu chính tác phẩm chưa đủ gần gũi. Tôi nghĩ nhiệm vụ của người nghệ sĩ là dẫn dắt làm sao để ai cũng có thể bước vào, rồi từ đó tự tìm lấy cảm xúc của riêng mình", anh Hiếu cho hay.

Từ kiến trúc sư đến nghệ sĩ kể chuyện bằng nghệ thuật sắp đặt

Sinh năm 1982 tại Hà Tĩnh, Lê Hữu Hiếu từng học kiến trúc và khảo cổ học, sau đó bén duyên với nghệ thuật chuyên nghiệp vào năm 2015. Con đường của anh là một lựa chọn không dễ dàng: Đưa lịch sử Việt Nam vào nghệ thuật đương đại - một lĩnh vực còn khá mới mẻ, ít sân chơi, lại càng ít công chúng đại chúng.

Khởi đầu là một cậu bé yêu hội họa, Hiếu lớn lên trong một gia đình có bố từng là họa sĩ. Dù sau này chuyển nghề vì mưu sinh, anh vẫn nhớ như in hình ảnh bố ngồi vẽ tranh mỗi dịp Tết rồi mang đi bán. Hình ảnh ấy đã để lại trong anh ấn tượng khó quên.

"Tôi còn nhớ từng chi tiết tranh bố vẽ, dù những chuyện khác có thể quên. Chắc vì tôi đã mang nghệ thuật vào máu từ ngày đó", anh Hiếu chia sẻ.

Lê Hữu Hiếu cũng cho biết, gia đình là hậu phương lớn nhất của mình. Dù con đường nghệ thuật của anh đôi khi gây tranh luận, bố mẹ vẫn luôn ủng hộ. Nam nghệ sĩ bày tỏ: "Tôi nghĩ vì bố tôi từng là họa sĩ, nên ông hiểu rằng, mỗi thế hệ phải kể lại lịch sử bằng một giọng điệu riêng".

Năm 14 tuổi, anh bắt đầu học vẽ để thi vào Khoa Kiến trúc, Đại học Xây dựng Hà Nội. Sau nhiều năm làm việc trong ngành thiết kế, kiến trúc, Lê Hữu Hiếu nhận ra mình cần một phương tiện biểu đạt khác tự do hơn, sâu sắc hơn: "Hội họa, trình diễn, sắp đặt… giúp tôi nói những điều mà kiến trúc không thể", anh nói.

Với tác phẩm xe tăng treo ngược, đây không phải là lần đầu anh chạm đến các đề tài lịch sử với cách thể hiện táo bạo. Trong hành trình theo đuổi con đường này, Lê Hữu Hiếu không ít lần đối diện với những tranh cãi, hoài nghi, nhiều tác phẩm của Hiếu từng bị cho là "phi truyền thống", "khó hiểu". Tuy nhiên, với anh, mỗi cuộc tranh luận là một cuộc đối thoại cần thiết.

"Tôi tin rằng, nếu nghệ thuật không chạm đến giới hạn, thì khó mà chạm được đến trái tim khán giả", anh khẳng định.

Từ những tranh luận ấy, Lê Hữu Hiếu không né tránh, mà ngược lại, anh chọn cách mở ra đối thoại. Các triển lãm của anh diễn ra ngay tại không gian công cộng, không chỉ thu hút giới chuyên môn mà còn có cả học sinh, công nhân, người cao tuổi… Họ đến, đứng lại, suy ngẫm và ra về với nhiều câu hỏi vẫn còn vương trong tâm trí.

Anh Hiếu thẳng thắn nói: "Người xem có thể thắc mắc, đặt câu hỏi, thậm chí tranh luận. Nhưng đó chính là điều tôi mong muốn. Tác phẩm phải đặt công chúng vào vị trí suy ngẫm, chứ không chỉ là ngắm nhìn".

Cảm hứng sáng tác của Lê Hữu Hiếu đến từ nhiều nguồn, trong đó có những nghệ sĩ như Antoni Tàpies, họa sĩ Tây Ban Nha kết hợp triết lý Á Đông vào tác phẩm.

Nhưng người truyền cho anh cảm hứng sống lại là Marco Polo, nhà thám hiểm mà Hiếu coi là nghệ sĩ. "Ông ấy sống tự do, đi mọi nơi, làm mọi điều ông muốn. Tôi học được ở ông cảm giác phiêu lưu trong chính hành trình nghệ thuật", anh bộc bạch.

"Không có lịch sử chảy trong máu, nghệ thuật sẽ vô hồn"

Đối với Lê Hữu Hiếu, nghệ thuật không đơn thuần là cái đẹp để chiêm ngưỡng, mà là một phương thức để mở lời, kể lại những câu chuyện của quá khứ bằng ngôn ngữ đương đại. Anh gọi các tác phẩm của mình là "cuộc trò chuyện giữa hiện tại và ký ức dân tộc".

Với Lê Hữu Hiếu, điều quan trọng nhất không nằm ở công nghệ hay quy mô tác phẩm, mà là ở tinh thần văn hóa bản địa, từ lụa, gỗ, đay, sắt, đến các biểu tượng như cây tre, tằm, cọc gỗ - mỗi chất liệu đều mang trong mình "hồn Việt".

"Lịch sử không chỉ nằm trong sách vở. Nó cần được cảm nhận. Một nắm đất nứt, một thanh gỗ sắc nhọn hay tiếng gió giữa đêm khuya có thể nói nhiều hơn ngàn trang giấy", anh nói.

Anh cho rằng, người nghệ sĩ không thể đứng ngoài dòng chảy xã hội. Quan điểm của anh rất rõ ràng: Nghệ thuật đương đại Việt Nam không nên là sự "Tây hóa", mà cần bắt đầu bằng chính chiều sâu truyền thống.

Sau thành công tại triển lãm Từ chiến thắng Bạch Đằng đến đại thắng 30/4/1975, nghệ sĩ thị giác Lê Hữu Hiếu cho biết, anh và cộng sự đang lên kế hoạch cho một triển lãm sắp đặt quy mô lớn khác tại khu di tích Cổ Loa nhân kỷ niệm 80 năm Quốc khánh 2/9 (2/9/1945-2/9/2025).

Dự án này hứa hẹn sẽ mở rộng không gian thể nghiệm, kết hợp sắp đặt với biểu diễn thực cảnh, mang lại trải nghiệm đa tầng cho người xem.

"Tôi muốn đưa nghệ thuật trở lại với nơi nó từng bắt đầu, đó là đất đai, con người, lịch sử. Tại khu di tích Cổ Loa, nơi vua An Dương Vương lập quốc, chúng tôi sẽ tiếp tục hành trình kể câu chuyện Việt Nam bằng ngôn ngữ đương đại", anh Hiếu chia sẻ.