Ngân hàng thời AI: Chống lừa đảo như thế nào?

Để nâng cao hiệu quả ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong phòng, chống lừa đảo ở lĩnh vực ngân hàng, các chuyên gia cho rằng một trong những yếu tố quan trọng là đảm bảo dữ liệu, hình thành, khai thác kho dữ liệu chung.

Mạnh tay đầu tư công nghệ, AI

Chia sẻ tại tọa đàm trực tuyến "Ngân hàng (NH) thời AI: Chống lừa đảo như thế nào?" do Báo Thanh Niên tổ chức ngày 29.5, đại tá Hoàng Ngọc Bách, Trưởng phòng 4, Cục An ninh mạng và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (A05) Bộ Công an, cho biết hiện nay tội phạm công nghệ cao (CNC) lừa đảo chiếm đoạt tài sản của tổ chức, cá nhân trên không gian mạng diễn biến rất phức tạp. Các ổ nhóm tội phạm CNC giỏi về công nghệ thông tin, am hiểu về NH, chính sách mới của các bộ, ban, ngành. 

Tổng kết từ các vụ án, đại tá Bách cho biết các đối tượng lừa đảo sử dụng một số phương thức chủ yếu, gồm: giả danh lực lượng chức năng, như cán bộ điều tra của công an, kiểm sát, tòa án, nhân viên NH; lừa đảo phishing (tấn công giả mạo), truy cập các đường link do đối tượng cung cấp; lợi dụng tình cảm để lừa đảo, thông qua các hội nhóm, cắt ghép video clip sex đe dọa, khống chế nạn nhân phải chuyển tiền; dựng website chứng khoán, sàn chứng khoán, bảo hiểm, đầu tư tài chính, sàn vàng ảo để lừa đảo.

Ông Lê Anh Dũng, Phó vụ trưởng Vụ Thanh toán (NH Nhà nước - NHNN), cũng cho biết thời gian qua, NHNN đã rà soát và ban hành các văn bản về hoạt động thanh toán, trong đó bổ sung các quy định nhằm bảo đảm an ninh, an toàn hoạt động thanh toán trên môi trường số. Cụ thể, một số chính sách quy định khách hàng chỉ được rút tiền, giao dịch thanh toán bằng phương tiện điện tử khi đã hoàn thành việc đối khớp đúng giấy tờ tùy thân và thông tin sinh trắc học của chủ tài khoản hoặc người đại diện hợp pháp của chủ tài khoản (áp dụng từ ngày 1.1.2025 với khách hàng cá nhân và từ 1.7.2025 với khách hàng tổ chức)…

Theo ông Dũng, các NH VN đã và đang đầu tư mạnh vào công nghệ số, AI nhằm phát hiện sớm, cảnh báo kịp thời các giao dịch bất thường, bảo vệ khách hàng trước thủ đoạn lừa đảo CNC. Điển hình, các NH đã cung cấp thông tin về các tài khoản thanh toán nghi ngờ gian lận cho NHNN để hình thành kho dữ liệu chung của ngành NH, góp phần hạn chế rủi ro gian lận, lừa đảo trong hoạt động thanh toán. Đồng thời, triển khai tính năng cảnh báo tài khoản lừa đảo, cho phép tự động nhận diện và cảnh báo người dùng ứng dụng NH khi chuyển tiền đến số tài khoản có dấu hiệu nghi ngờ rủi ro.

Ông Hoàng Thế Hưng, thành viên độc lập HĐQT NH TMCP Xuất nhập khẩu VN (Eximbank), nhìn nhận vừa qua, cơ quan quản lý nhà nước đã có những động thái giúp ích cho các NH rất nhiều, như các quy định xác thực, làm sạch dữ liệu. Cạnh đó, mỗi NH cũng có các cách, công cụ để ứng dụng AI trong việc giúp khách hàng bảo vệ tài khoản, bảo vệ tiền. Một trong những hình thức phổ biến là ứng dụng các công cụ để phát hiện giao dịch bất thường, đơn giản như về tài khoản nhận bất thường, thời gian bất thường hay số tiền bất thường…

Ngành NGÂN HÀNG nên xây hệ thống cảnh báo riêng

Theo đại tá Hoàng Ngọc Bách, để phòng ngừa tội phạm, Bộ Công an đã tích hợp, xây dựng hệ thống chia sẻ dữ liệu liên quan các tài khoản có dấu hiệu vi phạm pháp luật, hoạt động gần 1 năm và ngày càng có nhiều NH tham gia. Trong hệ thống này, Bộ Công an tích hợp tài khoản trong các vụ việc được công an điều tra. NH tiếp nhận những tài khoản này, đưa vào các room kiểm soát. Các giao dịch thanh toán khi chạm phải những tài khoản này đều được cảnh báo cho khách hàng.

Ngoài ra, Bộ Công an vừa qua đã tích hợp cơ chế trao đổi giữa cơ quan công an và phía NH bằng phương thức điện tử nhằm giảm bớt lãng phí, rút ngắn thời gian tra soát, đáp ứng yêu cầu phòng, chống tội phạm. Trong công cụ này có nhúng AI để việc trao đổi thuận tiện, NH khi tiếp nhận thông tin sẽ xử lý nhanh gọn nhất.

"Khi các NH đều tích hợp AI để xử lý dữ liệu và tới đây khi hệ thống dữ liệu được thông suốt thì mức cảnh báo sẽ cao hơn, số lượng sát hơn, thời gian cảnh báo nhanh và kịp thời hơn. NHNN có thể chỉ đạo xây hệ thống riêng cảnh báo tài khoản đáng ngờ tương tự như A05 đã xây dựng, có thể kết nối với A05 để triển khai cảnh báo. Điều này không ảnh hưởng đến trải nghiệm của khách hàng, thậm chí giúp khách hàng tránh chuyển tiền cho các đối tượng lừa đảo", đại tá Bách nói.

Ông Hưng đánh giá, để ứng dụng AI tốt, một trong những vấn đề quan trọng là dữ liệu. Trên thế giới, các công cụ tốt vì có nguồn dữ liệu khổng lồ. Tuy nhiên, dữ liệu cũng chính là một trong những cái khó của các NH hiện nay. Kỳ vọng của các NH là có hành lang pháp lý để cải thiện các công cụ AI thông qua kho dữ liệu chung. Ví dụ, các kho dữ liệu quốc gia về công dân, hộ tịch… sẽ giúp các công cụ được ứng dụng rất nhiều.

Theo TS Trần Mai Vũ, giảng viên Trường ĐH Công nghệ (ĐH Quốc gia Hà Nội): "Về AI, bắt đầu là phải có dữ liệu. Nếu có dữ liệu đầy đủ, chúng ta sẽ có hệ thống AI như một đứa trẻ, sẽ tiến bộ lên từ cấp tiểu học thành đại học và sau đại học. Rất nhiều doanh nghiệp (DN) sẽ cố gắng tích lũy dữ liệu mang tính cá nhân cũng như đặc thù của DN. Việc chia sẻ giữa các DN phải từ sự mong muốn đóng góp cho cộng đồng. Phải có những chế tài hoặc luật định của nhà nước hỗ trợ hành lang pháp lý thì hoạt động AI của cộng đồng mới phát triển được".

Ông Vũ đánh giá, ở VN, trong 3 năm gần đây, nhà nước đã liên tục ban hành các văn bản cũng như những hành lang pháp lý về dữ liệu như hệ thống dữ liệu về dân cư, đất đai… Hệ thống dữ liệu về NH đang được hoàn thiện, mục tiêu là cung cấp dữ liệu dưới hình thức nào đó để DN được sử dụng.

Theo ông Lê Anh Dũng, để AI phát huy tối đa hiệu quả, cần tiếp tục đầu tư hoàn thiện chất lượng dữ liệu; phát triển nhân lực am hiểu, có năng lực AI; đầu tư mạnh mẽ cho AI, hoàn thiện khuôn khổ pháp lý phù hợp… "NHNN sẽ tiếp tục đồng hành cùng các NH nhằm đảm bảo việc ứng dụng AI diễn ra an toàn, hiệu quả", ông Dũng khẳng định.