Theo TS. Bùi Quốc Liêm, giảng viên ngành Truyền thông chuyên nghiệp (Đại học RMIT), Việt Nam cần một chiến dịch quốc gia để biến truyền thông thành lá chắn phòng ngừa tội phạm mạng, giúp người dân nhận diện, phản ứng và tự bảo vệ mình trong không gian số.
Ông cho rằng, trong nhiều năm qua, các hoạt động truyền thông về an toàn mạng ở Việt Nam chủ yếu dừng lại ở mức cảnh báo và khuyến nghị. Những thông điệp như "Cẩn thận kẻ gian", "Không nhấp vào link lạ", hay "Không cung cấp thông tin cá nhân" xuất hiện dày đặc, nhưng chưa đủ sức nâng cao 'hệ miễn dịch số' cho cộng đồng. Thay vì chỉ chia sẻ thông tin, một chiến dịch bài bản phải bao gồm hướng dẫn hành động cụ thể, nơi mỗi công dân được huấn luyện để nhận biết và phản ứng trước các kịch bản lừa đảo như một "người gác cổng kỹ thuật số" thực thụ.
Bài học quốc tế
Không phải ngẫu nhiên mà nhiều quốc gia đã nâng tầm truyền thông chống lừa đảo thành chiến dịch quốc gia, TS. Bùi Quốc Liêm nhận định.
Tại Mỹ, chiến dịch "Stop. Think. Connect." do Bộ An ninh nội địa khởi xướng thành công nhờ thông điệp cực kỳ đơn giản: "Dừng lại – Suy nghĩ – Rồi kết nối." Nhờ đó, 96% người dân Mỹ cảm thấy có trách nhiệm cá nhân với an toàn mạng, và 93% tin rằng hành động của họ có thể giúp Internet trở nên an toàn hơn cho mọi người.
Trong khi đó, Singapore chọn hướng "pháp lý hóa và công nghệ hóa" truyền thông an toàn mạng với chiến dịch "I can ACT against scams" (Tôi có thể hành động chống lừa đảo). Người dân được khuyến khích ACT – Add (cài ứng dụng ScamShield), Check (kiểm tra dấu hiệu lừa đảo qua nguồn chính thức), và Tell (báo cáo với cơ quan chức năng, gia đình, bạn bè).
Ứng dụng ScamShield do Chính phủ phát triển giúp chặn cuộc gọi, tin nhắn lừa đảo, trong khi cơ chế "kill-switch" cho phép người dân tạm thời khóa tài khoản ngân hàng khi nghi ngờ bị chiếm đoạt. Singapore còn thành lập Anti-Scam Command (ASCom) - "trung tâm phản ứng nhanh" phối hợp giữa cảnh sát và ngân hàng, có thể phong tỏa tài khoản đáng ngờ chỉ trong vài phút. Nhờ đó, nửa đầu năm 2025, quốc đảo này giảm được 26% số vụ lừa đảo và 12,6% tổng thiệt hại.
Australia lại chọn hướng giáo dục sớm, đưa chương trình "CyberSmart" vào trường học như một kỹ năng sống. Trẻ em được dạy cách nhận diện tin giả, bảo vệ dữ liệu cá nhân và giữ bình tĩnh khi gặp rủi ro trực tuyến. Chính phủ nước này còn thành lập eSafety Commissioner – cơ quan độc lập chuyên xử lý nội dung độc hại và điều phối giáo dục kỹ năng số toàn dân.
Việt Nam có thể làm gì?
Theo TS. Bùi Quốc Liêm, Việt Nam hoàn toàn có thể và cần phải phát động ngay một chiến dịch tương tự. Với thiệt hại 18.900 tỷ đồng trong năm 2024, lừa đảo trực tuyến không chỉ là vấn đề an ninh mạng mà đã trở thành vấn đề an ninh kinh tế - xã hội.
Chiến dịch quốc gia có thể mang tên "An toàn số cho mọi người", không chỉ dừng ở việc cảnh báo, mà cần thúc đẩy hành động thực tế để hình thành rào chắn bảo vệ người dân. Mô hình tối ưu là liên minh công - tư, trong đó Bộ Công an (Cục An ninh mạng và Phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao) phụ trách chuyên môn và kịch bản tội phạm; còn ngân hàng, công ty viễn thông và nền tảng mạng xã hội đóng vai trò "tuyến đầu kỹ thuật số".
Nếu Singapore có ASCom, Việt Nam hoàn toàn có thể xây dựng "Anti-Scam Vietnam Command", trung tâm phản ứng nhanh giữa cơ quan công an và ngân hàng để phong tỏa giao dịch đáng ngờ trong vài phút, thay vì phải chờ vài ngày.
Một chiến dịch chống lừa đảo hiệu quả, theo ông Liêm, cần tận dụng được nhiều tiếng nói. Báo chí là trụ cột cung cấp thông tin chính thống, giúp người dân nhận biết tin giả. Người ảnh hưởng (KOL, influencer) là "bộ khuếch đại cảm xúc", đưa thông điệp an toàn số đến giới trẻ bằng ngôn ngữ gần gũi. Các nền tảng mạng xã hội như Zalo, TikTok, Facebook, Instagram, Threads phải trở thành đối tác đồng hành, không chỉ gỡ bỏ nội dung lừa đảo mà còn chủ động cảnh báo người dùng bằng thông báo pop-up, tin nhắn tự động hoặc hashtag….
Ông Liêm cũng gợi ý xây dựng "ngân hàng kịch bản tội phạm" (scam scenario bank) để báo chí, doanh nghiệp và người ảnh hưởng sử dụng khi sản xuất nội dung cảnh báo – đảm bảo thông tin thống nhất, chính xác.
Theo ông, Việt Nam có thể Việt hóa khung hành động ACT của Singapore thành thông điệp "chậm mà chắc" – ba bước hành động giúp người dân phản xạ an toàn trong môi trường số:. Cụ thể, thêm lá chắn kỹ thuật bằng việc cài ứng dụng chặn tin nhắn, cuộc gọi lừa đảo như ScamShield Vietnam. Thứ hai, phải chắc chắn kiểm chứng, luôn xác minh thông tin qua đường dây nóng chính thức, không vội chuyển tiền. Thứ ba, phải thông báo ngay cơ quan công an, ngân hàng hoặc qua ứng dụng quốc gia khi phát hiện dấu hiệu lừa đảo.
Cũng theo ông Liêm, để chiến dịch bền vững, "An toàn số cho mọi người" cần được thể chế hóa trong Chiến lược quốc gia về phát triển kinh tế số và xã hội số đến năm 2030, thay vì chỉ là phong trào ngắn hạn. Việt Nam cũng cần khung pháp lý phản ứng nhanh, cho phép ngân hàng và cơ quan chức năng phong tỏa tài khoản trong trường hợp khẩn cấp.
Ngoài ra, vị chuyên gia này cũng cho rằng, nên xem xét thành lập cơ quan an toàn số quốc gia tương tự eSafety Commissioner của Australia, chịu trách nhiệm quản lý nội dung nguy hại, chống lừa đảo và giáo dục kỹ năng số cho người dân.
Điều quan trọng nhất vẫn là giáo dục kỹ năng số toàn dân, đặc biệt với người cao tuổi và học sinh, hai nhóm dễ bị tổn thương nhất. Khi mỗi người hiểu rằng an toàn mạng là trách nhiệm cá nhân, không chỉ của cơ quan nhà nước, lá chắn cộng đồng mới thật sự hình thành.
"Khi mỗi tin nhắn lừa đảo có thể gây tổn thất hàng tỷ đồng, khi nạn nhân không chỉ mất tiền mà còn mất niềm tin vào chuyển đổi số, truyền thông phải là tuyến phòng thủ đầu tiên – nơi mỗi bài báo, mỗi video, mỗi cảnh báo đều góp phần ngăn chặn một vụ việc có thể xảy ra", ông Liêm nhấn mạnh.
Gian số L4-07 tầng 4, nơ-2 - Gold Season, 47 Nguyễn Tuân, Thanh Xuân, Hà Nội
Điện thoại: 1900 98 98 36
Fax: 045625169
Email: info@daisan.vn