Một bệnh ung thư đang tăng nhanh ca mắc và tử vong

Trên thế giới, ung thư phổi là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu và đứng thứ hai về số ca mắc mới trong các loại ung thư. Ella Marushchenko.

Ở tuổi 36, chị N.T.T. (ở Hà Nội) lại phải nhập viện trong tình trạng kiệt quệ vì ung thư phổi giai đoạn cuối. Khi đến Bệnh viện Bạch Mai, các bác sĩ phát hiện khối u lớn đã lan rộng, di căn sang màng phổi, gan, hạch, xương và cả não, khiến chị đau đớn triền miên.

"Qua khai thác bệnh sử, chúng tôi được biết bệnh nhân từ nhỏ sống cùng cậu ruột, người thường xuyên hút thuốc lá. Có thể việc hít phải khói thuốc thụ động trong thời gian dài chính là nguyên nhân khiến chị dù còn rất trẻ đã mắc ung thư phổi", PGS.TS Phạm Cẩm Phương, Giám đốc Trung tâm Y học hạt nhân và Ung bướu, Bệnh viện Bạch Mai, chia sẻ.

Tỷ lệ mắc và tử vong tăng

Với chị T., bác sĩ chỉ có thể chỉ định hóa trị hoặc miễn dịch, nhưng tiên lượng rất nặng nề. Trước tình cảnh đó, người phụ nữ này đã từ chối điều trị chuyên sâu, chấp nhận chuyển sang chăm sóc giảm nhẹ, với mục tiêu duy nhất là giảm đau và níu giữ phần nào chất lượng cuộc sống.

Theo Globocan 2022 (Cơ quan Nghiên cứu Ung thư Quốc tế - IARC, Tổ chức Y tế Thế giới), ung thư phổi chiếm 12,4% tổng số ca mắc mới (đứng thứ hai sau ung thư vú) nhưng lại gây ra 18,7% số ca tử vong, cao nhất trong các loại ung thư.

Tại Việt Nam, ung thư phổi đứng thứ ba về tỷ lệ mắc với 13,5% (sau ung thư gan và ung thư vú, cùng chiếm 13,6%), nhưng lại xếp thứ hai về tỷ lệ tử vong với 18,8%, chỉ sau ung thư gan (19,8%).

Trao đổi với Tri Thức - Znews, giáo sư, bác sĩ Mai Trọng Khoa, nguyên Phó giám đốc Bệnh viện Bạch Mai, hiện là chuyên gia cao cấp tại Trung tâm Y học hạt nhân và Ung bướu, giảng viên cao cấp Đại học Y Hà Nội, cho biết ung thư phổi hiện nằm trong nhóm bệnh ung thư hàng đầu ở nam giới. Ông nhấn mạnh tại Việt Nam cũng như trên thế giới, số ca mắc ung thư nói chung và ung thư phổi nói riêng đều đang gia tăng.

"Chính vì vậy, song song với tỷ lệ mắc cao, tỷ lệ tử vong do ung thư, đặc biệt là ung thư phổi, cũng đang gia tăng, nhất là ở những quốc gia có nền kinh tế kém phát triển, trình độ dân trí hạn chế hoặc người dân duy trì lối sống không lành mạnh", GS Khoa nói.

Tỷ lệ mắc ung thư tại Việt Nam năm 2022.

Một thực tế được ghi nhận là số ca ung thư phổi ở nữ giới cũng nhiều hơn trước đây. Lý do quan trọng nhất, theo GS Khoa, là tình trạng hút thuốc lá thụ động. Nhiều trường hợp chồng hút thuốc nhưng vợ lại mắc bệnh phổi ác tính vì thường xuyên hít phải khói thuốc trong sinh hoạt hàng ngày.

Tuy nhiên, vị chuyên gia cũng lưu ý ung thư không chỉ xuất phát từ các yếu tố bên ngoài. Một số ít bệnh nhân có thể mắc bệnh dù sống trong môi trường lành mạnh, không tiếp xúc với khói thuốc hay ô nhiễm. Đây là hậu quả của những đột biến gene nội tại trong cơ thể. Mặc dù vậy, tỷ lệ ung thư từ nguyên nhân nội tại rất thấp. Phần lớn trường hợp vẫn bắt nguồn từ yếu tố bên ngoài, trong đó thuốc lá giữ vai trò chủ đạo.

Nhiều trường hợp chồng hút thuốc nhưng vợ lại mắc bệnh phổi ác tính vì thường xuyên hít phải khói thuốc trong sinh hoạt hàng ngày. Ảnh: Pexels.

Đồng quan điểm, PGS.TS Phạm Cẩm Phương, Giám đốc Trung tâm Y học hạt nhân và Ung bướu, Bệnh viện Bạch Mai, cũng cho hay người trên 50 tuổi, có tiền sử bệnh phổi mạn tính như COPD hay lao, yếu tố di truyền trong gia đình, hoặc hệ miễn dịch suy giảm đều thuộc nhóm nguy cơ cao.

Một số nghiên cứu còn cho thấy chế độ ăn thiếu rau xanh, tiêu thụ nhiều thịt đỏ hay việc sống trong môi trường ô nhiễm, khói bụi cũng góp phần hình thành bệnh.

Đáng lo ngại, giai đoạn sớm của ung thư phổi thường không có triệu chứng rõ ràng. Khi khối u phát triển, người bệnh có thể ho kéo dài trên 2 tuần, thậm chí ho ra máu, kèm theo đau tức ngực, khó thở hoặc khàn tiếng. Một số trường hợp khác sụt cân nhanh, mệt mỏi triền miên dù không rõ nguyên nhân. Ở giai đoạn muộn, khối u di căn có thể gây đau xương, đau đầu, phù vùng cổ và mặt.

Vì sao ngày càng nhiều người mắc ung thư phổi?

Theo PGS.TS Phạm Cẩm Phương, Giám đốc Trung tâm Y học hạt nhân và Ung bướu, Bệnh viện Bạch Mai, có 3 nguyên nhân chính lý giải cho thực trạng này.

Trước hết, dân số ngày càng tăng kéo theo số ca ung thư nhiều hơn. Đây là quy luật mang tính cơ học: Càng nhiều người thì càng nhiều trường hợp bệnh xuất hiện.

Nguyên nhân thứ hai đến từ tuổi thọ. Khi tuổi thọ trung bình được nâng cao, số người cao tuổi trong cộng đồng nhiều hơn. Ung thư có thể gặp ở mọi lứa tuổi nhưng thường xuất hiện phổ biến ở người già. Vì vậy, xã hội càng phát triển, tuổi thọ càng dài thì tỷ lệ mắc ung thư, trong đó có ung thư phổi, càng cao.

Một yếu tố quan trọng khác là môi trường và lối sống. Ô nhiễm không khí, hóa chất công nghiệp, thuốc trừ sâu, khói bụi… khiến môi trường sống ngày càng bất lợi. Song song với đó, rượu và đặc biệt là thuốc lá trở thành "thủ phạm truyền kiếp" thúc đẩy sự gia tăng của bệnh.

Giai đoạn sớm của ung thư phổi thường không có triệu chứng rõ ràng, điều này khiến nhiều chuyên gia lo ngại. Ảnh: Shutterstock.

GS.BS Mai Trọng Khoa, chuyên gia cao cấp tại Trung tâm Y học hạt nhân và Ung bướu, Bệnh viện Bạch Mai, nhận định tình trạng hút thuốc hiện nay đã khác xưa.

Nếu trước kia chủ yếu là đàn ông trưởng thành, nay độ tuổi hút thuốc ngày càng trẻ hóa, thậm chí xuất hiện cả trong học đường. Không chỉ thuốc lá truyền thống, thuốc lá điện tử và nhiều loại sản phẩm khác cũng đang lan rộng.

Điều đáng lo ngại hơn là không chỉ người hút trực tiếp chịu ảnh hưởng mà cả những người xung quanh, tức người hút thuốc thụ động, cũng đối diện nguy cơ cao.

"Số người bị tác động bởi thuốc lá ngày càng tăng, cả chủ động lẫn thụ động. Với hàng nghìn chất độc hại có trong khói thuốc, việc sử dụng thuốc lá trở thành yếu tố nguy cơ lớn nhất dẫn tới ung thư phổi", ông nói.

Bước tiến trong phát hiện và điều trị

Dù đối mặt với thách thức, y học đã có những bước tiến đáng kể trong chẩn đoán và điều trị ung thư phổi. Việc sàng lọc và phát hiện sớm hiện dễ dàng hơn nhờ kỹ thuật chụp CT liều thấp cho phép phát hiện những tổn thương rất nhỏ trong phổi mà ít gây ảnh hưởng đến cơ thể.

PGS.TS Phạm Cẩm Phương, Giám đốc Trung tâm Y học hạt nhân và Ung bướu, Bệnh viện Bạch Mai, cho hay nếu được phát hiện sớm ở giai đoạn I, khi khối u còn nhỏ dưới 4 cm và chưa di căn, tỷ lệ sống sau 5 năm của bệnh nhân ung thư phổi có thể đạt tới 90%.

Ngược lại, khi phát hiện ở giai đoạn muộn (III-IV), con số này giảm xuống dưới 20%. Chính vì vậy, tầm soát định kỳ được xem là chìa khóa quan trọng trong phòng chống căn bệnh này.

Theo GS.BS Mai Trọng Khoa, đối với những người có thói quen hút thuốc lá lâu năm (trên 30 năm), các khuyến cáo y khoa nhấn mạnh vai trò của chụp CT liều thấp. Phương pháp này cho phép phát hiện những tổn thương nhỏ chỉ 2-3 mm, mở ra cơ hội chẩn đoán ung thư phổi ở giai đoạn sớm và nâng cao hiệu quả điều trị.

Ngoài ra, các kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh hiện đại như PET, PET/CT hay PET-MRI cũng mở rộng khả năng phát hiện bệnh từ giai đoạn sớm. Cùng với đó, sinh học phân tử giúp xác định các đột biến gene, từ đó đưa ra phác đồ điều trị cá thể hóa bằng thuốc nhắm trúng đích hoặc liệu pháp miễn dịch.

GS Mai Trọng Khoa cho biết một trong những công nghệ mới đầy hứa hẹn là theranostics - phương pháp kết hợp chẩn đoán và điều trị bằng miễn dịch gắn đồng vị phóng xạ.

Đây được coi là "cánh cửa mới" cho những bệnh nhân đã thất bại với phẫu thuật, xạ trị, hóa trị hay thuốc miễn dịch. Những tiến bộ này mở ra cơ hội sống cho nhiều bệnh nhân ung thư phổi, kể cả trong các trường hợp phức tạp.