Mô hình kinh doanh của các CLB Saudi

Nguồn tiền khổng lồ từ Quỹ đầu tư công (PIF) của Arab Saudi đã giúp các CLB mạnh tay chi tiêu trong hơn hai năm qua, song câu hỏi lớn đặt ra là: dòng tiền này thực sự đến từ đâu, được vận hành như thế nào, và sẽ đi về đâu trong dài hạn?

Saudi Pro League được tái cấu trúc mạnh mẽ từ năm 2023 khi PIF trực tiếp nắm quyền kiểm soát bốn CLB lớn nhất gồm Al Nassr, Al Hilal, Al Ittihad và Al Ahli. Đây là trụ cột trong kế hoạch biến bóng đá thành công cụ quảng bá hình ảnh quốc gia, đồng thời là kênh đầu tư chiến lược trong tầm nhìn chiến lược Saudi Vision 2030.

Mô hình này khác biệt cơ bản so với bóng đá châu Âu: thay vì vận hành theo nguyên tắc thị trường, Arab Saudi dùng nguồn lực nhà nước làm "đòn bẩy" để nhanh chóng nâng tầm giải đấu. Điều này lý giải vì sao chỉ trong một năm, mức lương cầu thủ tại giải đã tăng vọt, có trường hợp nhận đến 200-300 triệu USD cho một hợp đồng ngắn hạn, như Ronaldo hay Neymar.

Một điểm đáng chú ý khác là quá trình cổ phần hóa. Chính phủ Saudi đặt mục tiêu biến Saudi Pro League thành sân chơi vừa có vốn nhà nước, vừa thu hút vốn tư nhân trong và ngoài nước. Thương vụ CLB Al Kholood được tập đoàn Mỹ Harburg Group mua lại toàn bộ là dấu mốc cho thấy mô hình "lai" này đang hình thành.

Nếu thí điểm thành công, nhiều CLB khác có thể được rao bán một phần hoặc toàn bộ, từ đó giảm sự phụ thuộc vào ngân sách nhà nước. Mới nhất, truyền thông Saudi đưa tin PIF đang tìm nhà đầu tư để chuyển nhượng quyền sở hữu bốn CLB là Al Nassr, Al Hilal, Al Ittihad và Al Ahli.

Về doanh thu, Saudi Pro League vẫn ở mức rất khiêm tốn so với châu Âu. Hãng kiểm toán quốc tế Deloitte ước tính tổng doanh thu thương mại của Saudi Pro League mùa 2023-2024 chỉ khoảng 120 triệu USD, gồm 54,5 triệu USD từ tài trợ và 80 triệu USD từ bản quyền truyền hình nội địa.

Trong đó, Roshn - công ty bất động sản thuộc PIF - chi hơn 25 triệu USD/năm để trở thành nhà tài trợ chính của giải. Riêng Al Nassr, nhờ hiệu ứng Ronaldo, dẫn đầu doanh thu tài trợ cá nhân, đạt gần 110 triệu USD, cao hơn cả tổng tài trợ của một số giải VĐQG tầm trung ở châu Âu.

Ngược lại, quỹ lương của toàn giải đã vượt ngưỡng 1 tỷ USD, tức gấp hơn năm lần tổng doanh thu. Sự mất cân đối này khiến các CLB gần như phụ thuộc hoàn toàn vào PIF, khác xa với châu Âu - nơi bản quyền truyền hình và tài trợ đủ sức duy trì hoạt động bền vững. Tỷ lệ chi phí lương/doanh thu ở Arab Saudi cao hơn nhiều lần so với chuẩn an toàn dưới 70% mà UEFA khuyến nghị cho các CLB châu Âu.

Ngoại hạng Anh hiện dẫn đầu thế giới với tổng doanh thu hơn 7 tỷ USD mỗi mùa, trong đó bản quyền truyền hình quốc tế chiếm tới 4,5 tỷ USD, tài trợ khoảng 2 tỷ USD, quỹ lương toàn giải vào khoảng 4,2 tỷ USD - tương đương 60% doanh thu. La Liga đạt khoảng 4 tỷ USD, bản quyền chiếm 2,1 tỷ USD, tài trợ hơn 1 tỷ USD, quỹ lương xấp xỉ 2,7 tỷ USD - vẫn nằm trong ngưỡng an toàn.

Trong khi đó, Saudi Pro League không những có doanh thu thấp, mà chi phí lương còn vượt trội quá xa so với khả năng tạo ra dòng tiền, đặt dấu hỏi lớn về tính bền vững.

Dù vậy, tham vọng của Arab Saudi nằm ở tầm nhìn dài hạn. Vision 2030 đặt mục tiêu ngành thể thao phải đóng góp ít nhất 4,8 tỷ USD vào GDP. Để đạt được, họ không thể mãi dựa vào PIF, mà buộc phải thương mại hóa tối đa, gồm việc mở rộng bản quyền truyền hình ra quốc tế, xây dựng hệ sinh thái du lịch - bóng đá, phát triển tài sản số và thu hút tập đoàn đa quốc gia tham gia tài trợ. Nếu thành công, Saudi Pro League có thể trở thành "Ngoại hạng Anh phiên bản Trung Đông", vừa là sân chơi thể thao, vừa là công cụ quảng bá thương hiệu quốc gia.

Tuy nhiên, con đường ấy không dễ dàng. Những cảnh báo về tính bền vững tài chính và bài học về bóng đá Trung Quốc vẫn còn đó. Để tránh kịch bản sụp đổ khi nguồn vốn nhà nước rút đi, Arab Saudi cần nhanh chóng chuyển từ mô hình "chi tiêu để gây tiếng vang" sang "kiếm tiền từ thị trường toàn cầu".

Thành công hay thất bại của dự án này sẽ không chỉ định hình tương lai của Saudi Pro League, mà còn là thước đo cho tham vọng toàn cầu của Arab Saudi trong kỷ nguyên mới.

Hồng Duy tổng hợp