Mở đường để tư nhân đầu tư năng lượng quốc gia

Nghị quyết 70-NQ/TW của Bộ Chính trị khuyến khích khu vực tư nhân tham gia phát triển dự án năng lượng, bảo đảm cạnh tranh bình đẳng với các thành phần kinh tế khác.

Khơi nguồn lực bị "bỏ quên"

Nhiều chuyên gia đánh giá quan điểm chỉ đạo của Bộ Chính trị tại Nghị quyết 70-NQ/TW về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 là một đột phá lớn, khi lần đầu tiên một văn kiện cấp Bộ Chính trị nhấn mạnh việc cơ cấu lại ngành điện theo hướng tăng tính cạnh tranh, minh bạch, bền vững. Điều này sẽ tạo nên những tín hiệu tích cực cho thị trường cũng như ngành năng lượng.

Chuyên gia kinh tế, TS Lê Đăng Doanh - nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương - cho rằng điểm mới từ Nghị quyết 70 sẽ góp phần xoá bỏ cơ chế độc quyền trong quản lý, sản xuất, kinh doanh điện, giúp người dân được quyền lựa chọn đơn vị cung cấp điện thay vì chỉ có một nơi bán duy nhất là EVN.

Ngoài ra cũng góp phần hạn chế được những bất cập mà từ trước đến nay chưa thể khắc phục, điển hình như việc phải điều chỉnh giá điện khi đơn vị kinh doanh thua lỗ. “Khi xóa bỏ cơ chế độc quyền thì mọi đơn vị gồm cả khu vực Nhà nước và tư nhân sẽ cạnh tranh công khai, minh bạch. Từ đó giúp ta tận dụng được nguồn lực mạnh mẽ từ lực lượng tư nhân vốn đang bị bỏ qua ở lĩnh vực được coi là nhạy cảm và mang tính chiến lược này”, ông Doanh nói.

Tuy nhiên, ông Doanh cũng thẳng thắn bày tỏ: Chủ trương của Bộ Chính trị rất thoáng và mở nhưng cần phải được cụ thể hóa bằng những quy định về luật pháp, cơ chế rõ ràng. Có như thế mới khuyến khích được lực lượng tư nhân tham gia, đồng thời giúp ngành năng lượng phát triển ổn định, bền vững. "Khi lực lượng tư nhân tham gia vào đầu tư, phát triển năng lượng quốc gia thì trách nhiệm và lợi ích của họ sẽ thế nào, việc kiểm soát ra sao để tránh sự chồng chéo hoặc ảnh hưởng đến hệ thống lưới điện quốc gia?”, ông Doanh nêu vấn đề.

Nghị quyết 70-NQ/TW của Bộ Chính trị mở rộng đường cho tư nhân tham gia đầu tư, phát triển năng lượng quốc gia. Ảnh minh họa: EVN.

Đồng quan điểm, TS Ngô Tuấn Kiệt, nguyên Viện trưởng Viện khoa học năng lượng, phân tích: EVN hiện không còn độc quyền sản xuất điện, đã có nhiều doanh nghiệp tư nhân, doanh nghiệp nước ngoài tham gia sản xuất điện gió, điện mặt trời từ nhiều năm nay. Tuy nhiên, EVN vẫn là bên mua duy nhất trên thị trường bán buôn, đồng thời độc quyền truyền tải và bán lẻ điện. Vì thế Nghị quyết 70 có ý nghĩa là tiếp tục đổi mới để cho phép doanh nghiệp tư nhân không chỉ làm những công trình nhỏ mà còn có thể đăng ký làm những công trình lớn.

“Đây là chủ trương rất đúng đắn. Chúng ta cần khuyến khích, cho phép các doanh nghiệp tư nhân, tập đoàn lớn, doanh nghiệp nước ngoài tiếp tục đầu tư vào các dự án năng lượng để phát huy thế mạnh của các nguồn lực kinh tế”, TS Ngô Tuấn Kiệt nói.

Chuyên gia kinh tế, TS Nguyễn Minh Phong cũng chỉ ra tín hiệu tích cực đối với chiến lược phát triển năng lượng, nhất là năng lượng tái tạo khi mà lực lượng tư nhân được tham gia. Đó là xoá bỏ cơ chế độc quyền trong quản lý, sản xuất, kinh doanh điện, từ đó sẽ hạn chế được việc đơn vị độc quyền đưa ra những chi phí và mức giá không hợp lý khiến giá điện tăng cao. Từ đó sẽ có một thị trường điện minh bạch, cạnh tranh, không còn phải bù chéo gây tranh cãi trong dư luận.

“Một trong những điều kiện cần thiết để thúc đẩy phát triển thị trường điện thành công đó là hình thành một thị trường cạnh tranh thực chất, xây dựng chính sách giá linh hoạt, phản ánh đúng chi phí, tín hiệu thị trường và khả năng chi trả của nền kinh tế. Hiện nay, thị trường điện Việt Nam vẫn chủ yếu dựa vào mô hình một người mua (EVN), chưa phát triển đầy đủ thị trường điện bán buôn, thị trường bán lẻ cạnh tranh, cũng như chưa có thị trường phụ trợ thật sự”, ông Phong nói.

Trong khi đó, TS Lê Duy Bình, Giám đốc Economica Việt Nam cho rằng, Nghị quyết 70 đã đặt khách hàng vào trung tâm của thị trường điện, trao cho họ quyền lựa chọn đơn vị cung cấp điện phù hợp với nhu cầu thay vì chỉ thụ động nhận điện từ EVN. Đây là định hướng có ý nghĩa đột phá, mở ra cơ hội tái cấu trúc thị trường điện Việt Nam.

Trong nhiều năm qua, thị trường điện Việt Nam vận hành theo cơ chế bán buôn tập trung, trong đó EVN đóng vai trò “người mua duy nhất” từ các nhà máy phát điện và sau đó phân phối đến khách hàng. Cơ chế này có ưu điểm là dễ quản lý, nhưng cũng có nhiều bất cập như: thiếu minh bạch về giá, hạn chế quyền lựa chọn của khách hàng, dễ tạo ra cơ chế xin - cho, đặc quyền…

"Khi thị trường điện cạnh tranh bán lẻ chưa hình thành, cơ chế cho phép mua bán điện trực tiếp chưa được triển khai đại trà thì sẽ dễ dẫn đến sự thiếu linh hoạt trong điều phối nguồn điện sạch đến doanh nghiệp có nhu cầu. Cơ chế cho phép mua bán điện trực tiếp giữa nhà đầu tư năng lượng tái tạo và khách hàng lớn (doanh nghiệp FDI, khu công nghiệp, tập đoàn đa quốc gia) cũng cần được triển khai rộng rãi trên cả nước. Điều này sẽ thúc đẩy tiêu thụ điện xanh, giảm gánh nặng điều độ cho EVN và hỗ trợ các doanh nghiệp thực hiện cam kết về phát triển bền vững, trung hòa carbon trong chuỗi cung ứng", TS Lê Duy Bình nói thêm.

Cần cơ chế, chính sách rõ ràng

Theo TS Lê Đăng Doanh, chủ trương mới hứa hẹn sẽ tạo nên nhiều tín hiệu tích cực, tuy nhiên còn phụ thuộc vào thực tế trong quá trình triển khai mới có thể đánh giá được hiệu quả.

“Chúng ta cũng chưa thể khẳng định được khi lực lượng tư nhân tham gia đầu tư phát triển các dự án năng lượng có mang lại kết quả tích cực thực sự như đảm bảo nguồn cung ứng điện, giá điện giảm...hay không. Vì còn phải phụ thuộc vào số lượng đơn vị tham gia, hưởng ứng như thế nào. Bởi trong điều kiện khó khăn, nếu các doanh nghiệp không được hỗ trợ về mặt chính sách nhằm đảm bảo đủ lợi nhuận thì rất khó tham gia", ông nhấn mạnh.

Cần cơ chế, chính sách rõ ràng để thu hút doanh nghiệp tư nhân tham gia phát triển năng lượng quốc gia. Ảnh minh họa: EVN.

TS Ngô Tuấn Kiệt cũng cho rằng, vấn đề quan trọng nhất bây giờ chính là cơ chế, chính sách trong việc huy động vốn, tính toán lợi nhuận và trách nhiệm để ràng buộc doanh nghiệp tư nhân, doanh nghiệp nước ngoài trong việc đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia.

“Chúng ta phải tránh được tình trạng nhiều doanh nghiệp đăng ký, làm giữa chừng rồi bỏ đó. Nhà nước tạo điều kiện thuận lợi nhưng cũng cần có chế tài để bắt buộc doanh nghiệp có trách nhiệm khi tham gia và đáp ứng tiến độ để đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia. Tránh tình trạng sau khi được cấp phép và triển khai một thời gian, doanh nghiệp lại lên tiếng kêu đầu tư không có lãi và đưa ra những yêu cầu phi lý. Nếu thực hiện được việc này thì chiến lược an ninh năng lượng quốc gia sẽ được phát triển theo đúng kế hoạch”, ông Ngô Tuấn Kiệt nói.