Mộ cổ 223 năm ở TP.HCM, của tướng phò chúa Nguyễn tự thiêu để cứu binh lính

Mộ cổ Võ Tánh 223 năm tuổi ở TP.HCM mang kiến trúc Nam bộ đặc sắc, lưu dấu khí tiết trung quân của danh tướng phò chúa Nguyễn.

Mộ cổ hơn 2 thế kỷ giữa lòng TP.HCM

Lăng mộ Võ Tánh tọa lạc tại 19 Hồ Văn Huê, phường Đức Nhuận (quận Phú Nhuận cũ), TP.HCM. Đây là một trong những mộ cổ tiêu biểu, mang đậm kiến trúc Nam bộ cuối thế kỷ 19.

Cổng chính của lăng được xây theo lối truyền thống, sơn vàng nổi bật, mái lợp ngói âm dương, viền gạch đỏ làm điểm nhấn.

Cổng gồm 3 lối đi, cửa chính giữa lớn, 2 cửa phụ nhỏ hơn, mang đậm phong cách cổng tam quan đình miếu Nam bộ. Trên mái cổng khắc dòng chữ Hán đỏ tưởng nhớ danh tướng Võ Tánh.

Bước qua cổng, không gian thờ tự và mộ cổ mở ra thoáng đãng, phủ bóng nhiều cây xanh. Phía trước là nhà võ mái ngói âm dương, đỉnh nóc đắp đôi rồng chầu nguyệt uy nghi.

Bên trong đền thờ, khung kèo sơn son thếp vàng, chạm khắc nhiều loại hoa, còn các cột lưu giữ những câu đối chữ Hán cổ kính.

Theo Phòng Văn hóa và Thông tin quận Phú Nhuận cũ, năm 1802, khi Nguyễn Ánh lên ngôi, vua Gia Long đã lập đền thờ Võ Tánh ngay tại nền cũ lầu Bát Giác (thành Bình Định) và truy tặng ông hàm Dực Quận công thần, Phụ quốc Thượng tướng quân, Quận công.

Đến đời Minh Mạng, ông tiếp tục được truy phong Hoài Quốc công, người đời sau quen gọi là Võ Quốc công.

Tại Gò Công, người dân cũng lập nhiều đình, miếu, chùa thờ phụng và hằng năm tổ chức lễ tưởng niệm

Kiến trúc mộ cổ Nam bộ độc đáo

Khu lăng mộ Võ Tánh được xây dựng năm 1802, tiêu biểu cho kiến trúc mộ cổ vùng Nam bộ với kết cấu vững chắc, hoa văn phong phú, chạm khắc tinh xảo.

Riêng phần mộ cổ có diện tích khoảng 180 m², xây bằng hợp chất vôi, mật ong, nhựa ô dước, trong đó ô dước là thành phần chính, tạo nên độ bền đặc biệt.

Bình phong tiền khắc hình nong rơm và chân ngà voi là lời cầu chúc phúc quy. Bình phong hậu đắp hạc, biểu tượng trường thọ.

Bệ mộ nổi bật với hình con ốc đang bay, 2 chân đạp mây, tượng trưng vòng tròn bất biến. 2 góc trái có hoa mai, biểu tượng khí tiết. Dưới cùng là sóng nước uốn lượn, 2 bên tạc tượng hầu, đường nét mềm mại mà sắc sảo.

Bà Nguyễn Thị Bao (83 tuổi), người thủ từ phụ trách việc quét dọn, hương khói tại lăng Võ Tánh, cho biết bà đã gắn bó với nơi này 30 năm. Nhắc lại cơ duyên, bà kể vì nghèo khó, không có nhà ở. Sau khi được ban quản lý lăng giúp đỡ, bà được ở lại trông nom và chăm lo lăng.

"Trước đây khu vực lăng mộ chỉ toàn sỏi đá, chưa được lát gạch như hiện nay. Đền thờ khi ấy đã xuống cấp, trời mưa thường bị dột, phần mộ cổ phía sau thì cũ kỹ, nhiều mảng tường bong tróc. Sau khi được sửa sang, lăng mới khang trang như bây giờ", bà Bao nhớ lại.

Bà Bao cũng cho hay, chính quyền phường và UBND TP.HCM thường xuyên đến thắp nhang, viếng lăng trong các dịp lễ, đồng thời trồng thêm cây cảnh, hoa kiểng để khuôn viên lăng mộ ngày càng tôn nghiêm.

Danh tướng Võ Tánh và khí tiết trung quân

Theo tư liệu của Phòng Văn hóa và Thông tin quận Phú Nhuận cũ, Võ Tánh quê gốc ở huyện Phước An (trấn Biên Hòa), sau dời về huyện Bình Dương, Phiên Trấn (nay là TP.HCM).

Ông cao lớn, gan dạ, ham võ nghệ từ nhỏ. Chưa đầy 20 tuổi, Võ Tánh đã chiêu mộ nghĩa quân, lập đạo quân Kiến Hòa tại Gò Công, quy tụ hàng vạn người, đánh dẹp cường hào ác bá, bảo vệ dân lành.

Năm 1788, ông theo phò Nguyễn Ánh. Nhờ tài thao lược, năm 1799 Võ Tánh cùng Ngô Tùng Châu được giao trấn giữ thành Bình Định. Đại quân Tây Sơn do Trần Quang Diệu, Võ Văn Dũng chỉ huy vây hãm gần 2 năm.

Khi thành sắp thất thủ, Võ Tánh gửi thư xin tha mạng binh sĩ, rồi tự thiêu trên lầu Bát Giác vào ngày 7.7.1801.

Với những giá trị lịch sử và nghệ thuật đặc biệt, lăng mộ Võ Tánh đã được UBND TP.HCM công nhận là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp thành phố từ tháng 12.2019.

Hơn 2 thế kỷ, giữa TP.HCM hiện đại, mộ cổ của danh tướng Võ Tánh vẫn giữ được vẻ uy nghi, gợi nhắc hậu thế về khí tiết trung quân và giá trị kiến trúc Nam bộ cần được bảo tồn.