Miễn viện phí cơ bản cho toàn dân: Khó nhưng đã có lộ trình

Tuổi Trẻ đã có cuộc trao đổi với tiến sĩ - đại biểu Quốc hội TRẦN KHÁNH THU - người từng được tham gia góp ý xây dựng nghị quyết 72 của Bộ Chính trị về một số giải pháp đột phá, tăng cường, bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân.

Bà Trần Khánh Thu nêu rõ nghị quyết 72 là sự cụ thể hóa mục tiêu "không để ai bị bỏ lại phía sau" trong lĩnh vực y tế khi đặt "sức khỏe là trung tâm, là mục tiêu, đồng thời là động lực".

Khám sức khỏe định kỳ miễn phí

* Theo bà, nghị quyết có ý nghĩa như thế nào đối với sự nghiệp chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân trong giai đoạn mới?

- Tinh thần cốt lõi của nghị quyết là đặt người dân vào vị trí trung tâm của mọi chính sách, mọi hoạt động trong lĩnh vực bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe. Những mục tiêu, giải pháp mà nghị quyết đề ra như từ năm 2026 người dân được khám sức khỏe định kỳ hoặc khám sàng lọc miễn phí ít nhất mỗi năm một lần.

Việc được khám sức khỏe định kỳ hoặc sàng lọc miễn phí ít nhất mỗi năm một lần giúp người dân có cơ hội phát hiện sớm bệnh tật, đặc biệt là các bệnh mãn tính, bệnh hiểm nghèo vốn thường âm thầm phát triển và gây ra nhiều hệ lụy nặng nề. Đây là sự chuyển hướng mạnh mẽ từ chữa trị sang dự phòng.

Với chính sách tiến tới miễn viện phí cơ bản cho người dân vào năm 2030 và người dân được tiếp cận dịch vụ y tế có chất lượng, hướng tới chăm sóc sức khỏe toàn diện... thể hiện quan điểm coi sức khỏe con người là vốn quý nhất.

Điều này vừa mang ý nghĩa nhân văn, vừa khẳng định trách nhiệm của Nhà nước trong bảo vệ và nâng cao chất lượng cuộc sống cho mọi tầng lớp nhân dân. Tất cả đều hướng tới khát vọng lớn lao về một xã hội công bằng, bình đẳng trong tiếp cận dịch vụ y tế.

Chính những chủ trương này cũng là mong mỏi, nguyện vọng thiết tha của đông đảo người dân, đặc biệt đối với những người yếu thế, người nghèo, người già, người mắc bệnh mãn tính và hiểm nghèo...

* Theo bà, phải làm gì để thực hiện mục tiêu "khám sức khỏe định kỳ miễn phí cho toàn dân" mà nghị quyết 72 đề ra, nhất là trong điều kiện nhân lực và cơ sở vật chất hiện nay ở tuyến cơ sở vẫn còn hạn chế?

- Để triển khai đồng bộ và rộng khắp, đặc biệt ở tuyến cơ sở - nơi còn thiếu cả nhân lực và cơ sở vật chất - rõ ràng cần có lộ trình hợp lý, đi kèm nguồn lực đầu tư cụ thể.

Tính khả thi phụ thuộc vào ba yếu tố. Yếu tố thứ nhất là hệ thống y tế cơ sở có được đầu tư đúng mức không.

Thứ hai, chính sách nhân lực y tế có được cải thiện thực chất không.

Thứ ba, cách thức tổ chức khám sức khỏe định kỳ có linh hoạt, sáng tạo hay không như ứng dụng khoa học công nghệ, tổ chức khám sức khỏe lưu động trên địa bàn.

Nghị quyết 72 đã đưa ra nhiều giải pháp, nhiệm vụ quan trọng để thực hiện việc này.

Trong đó triển khai khám sức khỏe định kỳ hoặc khám sàng lọc miễn phí cho người dân ít nhất mỗi năm một lần theo nhóm đối tượng và lộ trình ưu tiên.

Từ năm 2026, tổ chức phối hợp giữa các hoạt động khám sức khỏe định kỳ, khám sàng lọc miễn phí, kiểm tra sức khỏe học sinh sinh viên, khám bệnh nghề nghiệp, khám sức khỏe cho người lao động theo quy định và khám chữa bệnh bảo hiểm y tế để khám bệnh miễn phí và hoàn thành việc tạo lập sổ sức khỏe điện tử cho toàn bộ người dân.

Đồng thời đưa ra các giải pháp để tập trung phát triển, nâng cao năng lực hệ thống y tế, nhất là y tế dự phòng và y tế cơ sở. Đến năm 2030 có đủ bác sĩ theo chức năng, nhiệm vụ cho y tế cơ sở. Mỗi trạm y tế cấp xã được đầu tư đủ thiết bị y tế cơ bản theo quy định.

Y tế cơ sở là nền tảng, tuyến đầu gần dân nhất, có khả năng phát hiện sớm, dự phòng tốt và giúp giảm tải cho các bệnh viện tuyến trên. Khi y tế cơ sở mạnh, việc mở rộng khám chữa bệnh miễn phí mới phát huy hiệu quả.

Một hệ thống y tế vững mạnh phải bắt đầu từ gốc - đó chính là xã, phường, trạm y tế. Khi trạm y tế đủ người, đủ thiết bị, được kết nối tốt với hệ thống y học gia đình và công nghệ số thì mọi chủ trương chính sách y tế dù tốt đến đâu cũng mới có "đất" để triển khai hiệu quả.

Chi phí kiểm tra sức khỏe định kỳ bình quân, theo Bộ Y tế tính toán, là 250.000 đồng/lần; với 100 triệu dân, mỗi năm ngân sách phải chi 25.000 tỉ đồng.

Nếu tất cả người dân trong diện có bảo hiểm y tế đều đi kiểm tra sức khỏe định kỳ thì khoản chi phí này hoàn toàn có thể chi trả từ quỹ bảo hiểm y tế, phần còn lại có thể sử dụng ngân sách hoặc xã hội hóa. Với các giải pháp đồng bộ, việc này hoàn toàn có thể thực hiện tốt.

Miễn viện phí cơ bản là sự phát triển của chính sách bảo hiểm y tế

* Theo bà, cần làm gì để hiện thực hóa, đảm bảo khả thi được mục tiêu đến năm 2030 người dân được miễn viện phí ở mức cơ bản như nghị quyết đề ra?

- Nhiều người còn hoài nghi cho rằng đây là mục tiêu rất khó, song tôi cho rằng cần thấy rõ nghị quyết nêu rõ đến năm 2030 người dân được miễn viện phí ở mức cơ bản trong phạm vi quyền lợi bảo hiểm y tế theo lộ trình.

Việc này cũng sẽ được thực hiện từng bước, trước hết là đối với đối tượng chính sách xã hội, người yếu thế, người có thu nhập thấp và một số đối tượng cần ưu tiên khác.

Việc miễn viện phí cơ bản cho toàn dân cần được hiểu bản chất chính là sự phát triển của chính sách bảo hiểm y tế, tương đương với việc bệnh nhân sẽ được bảo hiểm chi trả 100%, thay vì hưởng với tỉ lệ nhất định theo từng đối tượng như hiện nay.

Tỉ lệ bao phủ bảo hiểm y tế của nước ta hiện đã hơn 94%, trong đó 95% số giường bệnh bảo hiểm y tế thuộc các bệnh viện công. Viện phí chiếm một tỉ lệ không nhỏ trong toàn bộ chi phí y tế của người dân, đã được bảo hiểm y tế thanh toán cho bệnh viện.

Trừ số lao động đang làm việc ở các cơ quan nhà nước và doanh nghiệp phải mua bảo hiểm y tế bắt buộc, số còn lại phần lớn là cán bộ hưu trí, người cao tuổi, đồng bào dân tộc thiểu số, các đối tượng xã hội được ngân sách nhà nước hỗ trợ và một phần rất nhỏ người tham gia bảo hiểm y tế tự nguyện. Nhiều người trong số họ khi chữa bệnh phải thực hiện đồng chi trả.

Vì vậy muốn người dân được miễn viện phí cơ bản, cần tiếp tục nâng tỉ lệ bao phủ bảo hiểm y tế lên 100% dân số. Nghị quyết nêu rõ đến năm 2026 tỉ lệ bao phủ BHYT đạt trên 95% dân số, đến năm 2030 đạt bao phủ bảo hiểm y tế toàn dân; phát triển các loại hình bảo hiểm sức khỏe.

Đồng thời từ năm 2026 từng bước thực hiện tăng tỉ lệ, mức thanh toán, chi cho phòng bệnh, chẩn đoán, điều trị sớm một số bệnh và đối tượng ưu tiên theo lộ trình từ Quỹ bảo hiểm y tế để giảm gánh nặng tài chính cho người bệnh, phù hợp với việc tăng mức đóng bảo hiểm y tế theo quy định của pháp luật từ năm 2027.

Ngân sách nhà nước và Quỹ bảo hiểm y tế chi trả cho một số dịch vụ phòng bệnh, quản lý bệnh mạn tính, khám sức khỏe định kỳ và khám sàng lọc theo yêu cầu chuyên môn tại cấp khám chữa bệnh ban đầu, cơ bản theo lộ trình phù hợp.

Bộ Y tế cho biết từ năm 2026 - 2030 sẽ nghiên cứu, trình Chính phủ ban hành nghị định hướng dẫn thực hiện thí điểm một số chính sách để thực hiện như mở rộng quyền lợi gói dịch vụ y tế cơ bản để tăng lên 20 - 30% mức lương cơ sở (hiện nay là 15%), khám sức khỏe định kỳ, khám sàng lọc chẩn đoán, phát hiện sớm một số bệnh, một số đối tượng có nguy cơ (theo độ tuổi, nghề nghiệp...).

Tăng mức hưởng lên 100% đối với các đối tượng đang có mức hưởng 95%, có lộ trình tăng dần mức hưởng đối với đối tượng đang có mức hưởng 80%... Ngoài ra sẽ nghiên cứu mở rộng tỉ lệ, mức thanh toán đối với dịch vụ kỹ thuật, thuốc, thiết bị y tế đối với một số đối tượng như người nghèo, người cận nghèo, người có mức sống trung bình, một số nhóm bệnh.

Tuy nhiên, việc miễn viện phí toàn dân sẽ không dễ dàng bởi viện phí là nguồn thu quan trọng để duy trì hoạt động của các cơ sở y tế, nhất là hệ thống y tế tư nhân. Sức khỏe của người dân là thứ quý nhất, vì vậy miễn viện phí không có nghĩa làm giảm số tiền thu từ viện phí để chi cho khám chữa bệnh.

Nhà nước phải cấp bù số kinh phí này cho các bệnh viện, nhằm đảm bảo miễn viện phí mà chất lượng khám chữa bệnh vẫn đảm bảo. Tức là ngân sách nhà nước chi cho khám sức khỏe của nhân dân phải tăng lên. Do đó cần lộ trình hợp lý, chặt chẽ cùng những giải pháp cụ thể, nhìn xa, trông rộng, từng bước một, cũng như sự đồng thuận để chủ trương này sớm đi vào cuộc sống.

* Theo bà, để nghị quyết đi vào thực tiễn, hoàn thành các mục tiêu, cần giải pháp đột phá nào?

- Bài toán nguồn lực là thách thức lớn nhất. Do vậy Chính phủ, ngành y tế và các địa phương cần tập trung nhanh chóng xây dựng chương trình hành động cụ thể, hiện thực hóa từng mục tiêu, từng giải pháp nhiệm vụ đã nêu ra trong nghị quyết.

Thứ nhất, ngân sách nhà nước cần ưu tiên và có tỉ lệ nhất định dành cho đào tạo nguồn nhân lực bác sĩ đảm bảo về số lượng và chất lượng nhằm tạo sự bền vững trong phát triển.

Thứ hai, phải bảo đảm nguồn lực tài chính bền vững bằng các giải pháp đồng bộ, đẩy nhanh tỉ lệ bao phủ bảo hiểm y tế toàn dân, cùng với đó là nâng cao chất lượng dịch vụ khám chữa bệnh; hoàn thiện các cơ chế, chính sách thanh toán, chi trả bảo hiểm y tế công khai, minh bạch và đa dạng hóa các loại hình thanh toán bảo hiểm y tế...

Thứ ba, tiếp tục các giải pháp nâng cao năng lực cho các cơ sở y tế gần dân nhất, vì theo tôi, muốn mỗi người dân được khám sức khỏe hằng năm, phải củng cố mạnh y tế tuyến xã, phường, trạm y tế, phòng khám đa khoa khu vực, bệnh viện đa khoa cấp cơ bản cả về nhân lực, trang thiết bị, chất lượng dịch vụ, gắn với số hóa quản lý hồ sơ sức khỏe toàn dân.